O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
BERDAQ NOMIDAGI
QORAQALPOQ DAVLAT UNIVERSITETI
FIZIKA FAKULTETI
4-V fizika guruh talabasi Allamberganov Shuhratning
“Lazer fizikasi” fanidan
KURS ISHI
Mavzu: “No chiziqli optik hodisalar”
Bajargan: Allamberganov Sh
Qabul qiluvchi: Abdullayev D
Nukus_2023
2
MUNDARIJA
KIRISH ..................................................................................................................... 3
I. BOB. LAZERLAR TAVSIFI ............................................................................. 7
1.1. Lazerlar haqida umumiy ma’lumot .................................................................... 7
1.2. Muhitda tarqalayotgan nurlanishning yutilishi va kuchayishi ........................... 9
1.3. Lazerlarning ishlashi ........................................................................................ 11
1.4. Uzluksiz ishlovchi geliy-neon lazeri ................................................................ 15
II. BOB. NOCHIZIQLI OPTIK HODISALAR ................................................. 19
2.1. Nochiziqli optika .............................................................................................. 19
2.2. Ko‘p fotonli jarayonlar ..................................................................................... 21
2.3. Yorug‘likning majburiy kombinatsion sochilishi ............................................ 23
III. XULOSA .......................................................................................................... 27
IV. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ....................................................... 30
3
KIRISH
Hozirgi zamonning ajoyib belgilaridan biri bu mikrozarralarning majburiy
nurlanish berish jarayoni asosidagi lazerlarning yaratilishi va ularning kogerent
nurlanishi asosida sanoatda turli maqsadlarga mo’ljallangan lazerli qurilmalarning
va texnologik komplekslarning yaratilishiga olib keldi. Ushbu kunda xalq
xo’jaligining turli tarmoqlarida lazerlar va lazerli texnologiyalari ishlatilmoqda.
Xususan, sanoatda turli-tuman materiallarni kesishda, payvandlashda va
mexanizmlarni mustahkamligini oshirishda, tibbiyot sohasida lazer nuridan tashxis
qo’yishda, davolash va jarrohlik jarayonida aloqa tizimida ma’lumot elituvchi
sifatida, fan va texnika sohasida o’lchash va tashxis qo’yish vositalari sifatida hamda
o’quv jarayonida kogerent nurlanishning to’lqin va zarracha xususiyatlarni namoyon
etishda keng foydalanilmoqda. Ushbu lazerlarni, ular asosidagi qurilmalarni
tushunadigan va effektiv ishlata oladigan, ularni takomillashtira oladigan hamda
xalq xo’jaligining turli sohalariga tadbiq eta oladigan oliy toifali mutaxassislarga
talab ortib bormoqda.
Keyingi yillarda turmushimizning barcha sohalari qatori ilm- fan va ta’lim
sohasiga ham katta ahamiyat berilmoqda. 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
Sh.M.Mirziyoyev tomonidan 2017-yil 14- martdagi “O‘rta maxsus, kasb-hunar
ta’lim muassasalari faoliyatini yanada takomillashtirish chora - tadbirlari to‘g‘risida
hamda 2017- yil 20-apreldagi “Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirishning chora
- tadbirlari to‘g‘risidagi” Qarori ham bu sohadagi amalga oshirilayotgan ijobiy
ishlarning mantiqiy davomi bo‘ldi. Ushbu qaroming ijrosini ta’mmlashga
yo‘naltirilgan dasturda o‘rta maxsus hamda Oliy ta’limi muassasalarini zamonaviy
o‘quv, o‘quv - uslubiy va ilmiy adabiyotlar bilan ta’minlash nazarda tutilgan. Bu esa
o‘z navbatida fundamental fanlarning rivojlanishiga turtki bo’lmoqda. Lazerning
ixtiro qilinishi va kogerent nurlanishning amaliyotga qo‘llanilishi fan bilan amaliyot
orasidagi o‘zaro uzviylilikning integratsiyasining namunasi bo‘la oladi. Hozirgi
vaqtda fan va texnikadagi ba’zi sohalami lazersiz tasavvur etib ham bo‘lmaydi.
Mazkur hollar o‘z navbatida lazerlami ilmiy asoslarini yanada rivojlanishini talab
4
etmoqda. Ishlab chiqarishning samarali rivoji borgan sari sodda hamda ishonchli
asboblami yaratmoqda. Bunday talablarga lazer texnologiyasi javob beradi.
Haqiqatan ham bir- biriga o‘xshamagan fan sohalarida lazerlardan muvaffaqiyatli
foydalanilmoqda, jumladan, ular optik aloqa, qishloq xo‘jaligida, jarayonlarni
nazorat qilish, radikallar kimyosi, golografiya, tibbiyot, izotoplarni ajratish, integral
sxemalami tayyorlash hamda sanoatda payvandlash va hokazolardir. Mazkur sohalar
o‘z navbatida lazerlarga taalluqli ilmiy tadqiqot ishlarini keskin rivojlantirishni
taqozo etmoqda [1].
O‘zbekiston Respublikasi inson huquqlari va erkinliklariga rioya etilishini,
jamiyatning ma’naviy yangilanishini, ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotini
shakllantirishni, jahon hamjamiyatiga qo‘shilishni ta’minlaydigan demokratik
huquqiy davlat va ochiq fuqarolik jamiyati qurmoqda.
Kadrlar tayyorlash milliy dasturi «Ta’lim to‘g‘risida»gi O‘zbekiston
Respublikasi Qonunining qoidalariga muvofiq holda tayyorlangan bo‘lib, milliy
tajribaning tahlili va ta’lim tizimidagi jahon miqyosidagi yutuqlar asosida
tayyorlangan hamda yuksak umumiy va kasb-hunar madaniyatiga, ijodiy va ijtimoiy
faollikka, ijtimoiy-siyosiy hayotda mustaqil ravishda mo‘ljalni to‘g‘ri ola bilish
mahoratiga ega bo‘lgan, istiqbol vazifalarini ilgari surish va hal etishga qodir
kadrlarning yangi avlodini shakllantirishga yo‘naltirilgandir.
Keyingi yillarda kompyuter texnologiyalarining rivojlanishi bilan bog‘liq
holda dars mashg’ulotlarni tashkil etishning yangi shakllari shakllanmoqda.
Ulardan, kеng foydalanayotgan amaliy ishlardan biri kompyutеrda maxsus dasturlar
yordamida ko’zatilishi qiyin bo’lgan fizik jarayonlarni elеktron darsliklar,
animatsiyalar, virtual tajribalar va taqdimotlar vositasida ko’rgazmali
tushuntirishdir. Bugungi kunda ta’lim muassasalarida fizika fanini o‘qitish sifatini
oshirish, ta’lim jarayoniga zamonaviy o‘qitish uslublarini joriy qilish, iqtidorli
o‘quvchilarni saralash, mehnat bozoriga raqobatbardosh mutaxassislarni tayyorlash,
ilmiy tadqiqot hamda innovatsiyalarni rivojlantirish hamda amaliy natijadorlikka
yo‘naltirishga katta e’tibor qaratilmoqda. Shu bilan birga, sohada yechimini
topmagan qator masalalar fizika sohasidagi ta’lim sifati va ilmiy tadqiqot
5
samaradorligini oshirishga qaratilgan chora-tadbirlarni amalga oshirish zaruratini
ko‘rsatmoqda. Jumladan:
birinchidan, yoshlarning fizika faniga qiziqishlarini kuchaytirishga yetarli
e’tibor berilmayapti, ta’lim dasturlari o‘quvchilarda mustaqil, kreativ fikrlashni
shakllantirishga va rivojlantirishga qaratilmagan, ta’lim sifatini ta’minlash bo‘yicha
amalga oshirilayotgan ishlar zamon talablariga javob bermaydi;
ikkinchidan, ta’lim jarayonini tashkil etishda umumiy o‘rta va oliy ta’lim
dasturlarining uzviyligi ta’minlanmagan;
uchinchidan, pedagog kadrlarning kasbiy bilim va ko‘nikmalarini oshirish
maqsadida ularni xorijdagi nufuzli ta’lim va ilmiy muassasalarda ta’lim olishi
hamda stajirovkadan o‘tishi uchun qulay sharoitlar yaratilmagan, xorijlik yetakchi
mutaxassis, olim va o‘qituvchilarni dars jarayoniga jalb etish darajasi pastligicha
qolmoqda;
to‘rtinchidan, fizika fani bo‘yicha zamonaviy darsliklarni yaratish yaxshi
yo‘lga qo‘yilmagan, o‘quv adabiyotlarining mazmuni fan va texnika taraqqiyotining
bugungi darajasini yetarli qamrab olmagan, masalalar to‘plami, praktikum,
laboratoriya ishlarini bajarish bo‘yicha qo‘llanmalar, multimedia dasturlarini
yaratishga e’tibor qaratilmagan;
beshinchidan, fizika ta’limi va tadqiqotlari infratuzilmasining moddiy-texnik
bazasi eskirganligi, fizika fani bo‘yicha o‘quv va ilmiy laboratoriyalar zamonaviy
jihozlar bilan ta’minlanmaganligi kadrlar tayyorlash sifatiga va tadqiqotlar
samaradorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda;
oltinchidan, fizika ixtisosliklari bo‘yicha ilmiy va ilmiy-pedagogik kadrlarni
tayyorlash salmog‘ining kamligi bu sohadagi ilmiy salohiyatning pastligiga sabab
bo‘lmoqda;
Respublikamizda ta'lim va tarbiya sohasidagi islohotlar bugungi dolzarb,
ertangi taqdirmizni hal qiluvchi muammoga aylanmoqda. Jamiyatimizning
yangilanishi, hayotimiz taraqqiyoti va istiqboli, amalga oshirilayotgan islohotlar
rejasining samarali taqdiri – bularning barchasi, avvalombor, zamon talablariga
javob beradigan yuqori malakali, ongli mutahassis kadrlar tayyorlash muammosi
6
bilan chambarchas bog'liq. Hozirgi kunda fizika sohasiga juda katta e’tibor
qaratilmoqda. Buning natijasida Toshkentda yadro tehnalogiya va nanotehnologiya
bo’yicha ko’plab ishlar amalga oshirildi. Lazer fizikasi fizika sohasida yangi soha
emas. Biroq uning ko’plab kashf qilinmagan qirralari mavjud. Lazer nurlari
yordamida jismlar sirtiga ishlov berish hozirda keng qo’llaniladi. Ayniqsa lazer nuri
bilan davolash hozirgi kunda eng ko’p tarqalgan usul hisoblanadi. Ushbu kurs ishida
lazerlar bo’yicha juda ko’p qiziqarli ma’lumotlar keltirilgan [2].
| 