24
konsentrik halqalar tarzida joylashgan bo‘lib, bu halqalarniig radiuslari chastota
siljishining o‘sishi bilan ortadi. Antistoks komponentalar
uygotuvchi dastaning
yo‘nalishi bo‘yichagina kuzatilib, Stoks komponentalari esa qarama-qarshi yo‘nalishda
ham. tarqalishi mumkin [13].
Uyg‘otishning yuqori darajalaridagi kombinatsion sochilishning aytib o‘tilgan
xususiyatlari suyuqliklarda ham, kristallarda ham bo‘ladi. Gazlarda farq burchak
taqsimotida bo‘ladi - antistoks sochilishi amalda lazer dastasining yo‘nalishida bo‘ladi,
ya’ni halqalar kuzatilmaydi. Uyg‘otishning yuqori
darajalaridagi kombinatsion
sochilish bilan birga o‘z-o‘zini fokuslash, Mandelshtam— Brillyuen majburiy
sochilishi, yorug‘lik impulslari spektrining buzilishi
va boshqalar kabi chiziqli
bo‘lmagan hodisalar ham kuzatiladi. Shuning uchun kuzatish natijalari tajriba
o‘tkaziladigan sharoitlarga (uyg‘otuvchi impulsning davom etish vaqtiga, bu impulsning
fokuslanish darajasi va o‘rniga, dastaning ko‘ndalang kesimidagi yoritilganlikning
taqsimotiga va shunga o‘xshashlarga) ko‘p bog‘liq, bo‘ladi va yuqorida tasvirlangan
manzara hodisaning asosiy xossalarinigina o‘z ichiga oladi.
Tajribadan topilgan va sochilgan yorug‘lik hissasining
kattalikning bir necha
tartibiga kupayishidan iborat asosiy faktni tushuntirish uchun nurlanishning kvant
nazariyasidagi umumiy qoidani, ya’ni istagan radiatsion jarayonning stimullashtirilgan
analogi mavjud ekanligi to‘g‘risidagi umumiy qoidani e’tiborga olish kerak. Uyg‘otish
intensivligi kam bo‘lganda yuz beradigan kombinatsion sochilish uyg‘otuvchi
yorug‘likning
h
fotoni yo‘qolganda
fotonning spontan chiqarilishidan
iborat. Spontanli kombinatsion sochilishning hajm birligiga nisbatan olingan va hamma
yo‘nalishlar bo‘yicha jamlangan
oqimi moddaning uyg‘otuvchi nurlanish tomonidan
vujudga keltiriladigan I yoritilganligiga proporsional bo‘ladi:
(8)
bu yerda
S — moddaning sochuvchi qobiliyatini xarakterlovchi va o‘lchamligi
sm
-1
bo‘lgan
proporsionallik koeffitsiyenti, chunki [
]=Vt/sm
3
,
[I]=Vt/sm
2
.
Eksperimental ma’lumotlarga muvofiq, kombinatsion sochilishning eng intensiv
chiziqlari uchun .
