?  Takrorlash uchun savollar

16-bob.
 KUTUBXONA XODIMLARI BILAN ISHLASH. 
ULARNING MALAKASINI OSHIRISH VA QAYTA 
TAYYORLASH. ULAR ORASIDA TURLI XIL 
TANLOVLARNI 0 ‘TKAZISH
AKMlar faoliyatini rahbariyat (boshqaruv devoni) boshqa- 
radi, rahbariyatda (ma’muriyat) AKM direktori yoki mudir, 
direktorning kutubxonachilik ishi bo‘yicha o ‘rinbosari, umumiy 
ishlar va xo‘jalik ishlari bo‘yicha direktor o ‘rinbosari, xodimlar 
bo‘limi, hisob-kitob bo‘limi, tashkilotning kasaba uyushmasi 
mavjud.
Ularning har biri o‘z vakolati doirasida xodimlar bilan ish 
olib boradi. Kutubxona rahbari mehnat shartnomasi asosida xodimni 
ishga oladi. Bunda lavozim yo‘riqnomasi talablari doirasida xodimning 
maxsus ma’lumotga egaligini, ish tajribasini, kasbiy malakasini, 
awal ishlagan joydagi mehnat faoliyati, undagi yutuqlari, u joydan 
ketish sabablarini, mehnat qobiliyatini hisobga oladi va 0 ‘zbekiston 
Respublikasi qonunchiligidan chiqmagan holda ishga qabul qiladi.
Unga jamoat shartnomasidagi talablar, ichki mehnat intizomi 
talablari tushuntiriladi. Xodim mehnat shartnomasida ko‘rsatilgan 
shartlarga rozi bo‘lgan taqdirda unga ma’lum belgilangan tartibda 
ishlash huquqi beriladi va 2 oy sinov muddatiga ishga qabul qilinadi. 
Xodim sinov muddatida talabga javob bermasa, uni ishdan 
bo‘shatish yoki doimiy ishga olib qolmaslik mumkin. Uning 
roziligidan so‘ng xodimlar bo‘limi tegishli hujjatlarni rasmiylash- 
tirish bilan shug‘ullanadi, uni ishga olish haqida buyruq tayyor- 
laydi, rahbar imzosi bilan tasdiqlab qo'yadi.
Kutubxonachilik ishi bo‘yicha direktor o‘rinbosari tashkilotdagi 
barcha axborot-kutubxona xizmatining sifatli tashkil etilishi, olib 
borilishi, yaratilayotgan elektron katalog va elektron resurslar sifati, 
samarasi uchun, boshqa AKMlar va Xalqaro kitob almashuv tizimi, 
hamkorlik ishlari, homiylarni jalb etish, ular bilan ishlash, bepul
278
www.ziyouz.com kutubxonasi

va pulli xizmat turlarini tashkil etish, uslubiy, bibliografik faoliyatini 
tashkil etishda ishtirok etadi, nazorat qiladi, tekshirib boradi. 
Xodimdan kutubxonachilik ishi bo‘yicha ishni talab qilishga, Iavozim 
yo‘riqnomasining bajarilishini nazorat qilishga, bo‘limlarning ish 
rejalarini va hisobotlarini qabul qilish, nazorat qilishga burchli.
Umumiy ishlar bo‘yicha direktor o‘rinbosari barcha xo'jalik 
bo‘limi xodimlari, texnik xodimlar bilan ish olib boradi, ularni 
ishga qabul qilish va ishdan ozod qilishda ishtirok etadi, 
kutubxonaning moddiy-texnik negizini mustahkamlash ishini 
boshqaradi, nazorat qiladi, Iavozim yo'riqnomalari doirasida ishni 
talab etish, nazorat qilish huquqiga ega.
Xodimlar bilan ishlovchi rahbar, awalo, kasbiy malakaga va 
nazariy hamda amaliy bilimga ega bo‘lishi, xodimlar bilan ishlash 
madaniyati, axloqiy ko‘nikmalariga ega bo‘lishi, qaror qabul qila 
bilishi, keskin vaziyatlarda muammolarni hal eta olishi, ishchan, 
mehnatsevar, insonparvar bo‘lishi shart. 0 ‘z faoliyatiga taalluqli 
0 ‘zbekiston Respublikasi Qonunlari, sohaga oid Prezident 
Qarorlari, Ko‘rsatmalari, Farmonlari, Vazirlar Mahkamasining 
hujjatlari bilan tanish bo‘lishi, ular asosida ishni tashkil etishi 
zarur. Jamoa shartnomasining, ichki tartib-intizom haqidagi 
qoidalarning to‘liq va to‘g‘ri amalga oshirilishini nazorat qila olishi 
hamda qat’iy talab qila bilishi, kasaba uyushmasi bilan birgalikda 
ish olib borishi, hisob-kitob ishlarining to‘g‘ri bajarilishini nazorat 
qila olishi va talab qilishi, moliyalashtirishi, ma’naviy rag'batlanti- 
rish faoliyatini nazorat qila olishi, ma’naviy, ma’rifiy tadbirlarni 
tashkil etishni nazorat qila bilishi, har bir xodimning mehnat 
faoliyati, ma’naviy, ma’rifiy faoliyati, mehnat sharoitidan xabardor 
bo‘lishi shart. Boshqa tashkilotlar, AKMlar, homiylar bilan ishlay 
olishi zarur, AKM faoliyatiga homiylami jalb eta bilishi kerak.
Xodimlar bilan ishlashda demokratik tamoyillarga amal qilishi, 
rahbar va xodim o'rtasidagi samimiy munosabatni tashkil eta bilishi, 
o‘zaro hurmat holatini tashkil eta bilishi lozim. Xodimlarning 
malakasini oshirish va qayta tayyorlash faoliyatini boshqarishi, 
nazoratga olishi darkor. Zamon talablari o‘zgarib borishi bilan 
xodimlarning malakasi, bilimiga talab ham kuchayib bormoqda.
279
www.ziyouz.com kutubxonasi

«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» va «Ta’lim to ‘g‘risida»gi 
Qonunda belgilab berilganidek, 0 ‘zbekistonning kelajagini 
ta’minlaydigan yetuk, malakali mutaxassis kadrlarni yetishtirish 
birinchi galda axborot-kutubxona muassasalari xodimlarining 
malakasiga, bilimiga, yoshlarni tarbiyalay olish qobiliyatiga bog‘- 
liq. Kutubxonachilik ishi sohasining yutuqlari, ilg‘or tajribalari, 
taraqqiy etib borishi salohiyatli kadrlarga bog‘liq, uning kamchi- 
liklarini, xatolarini bartaraf etish ham ularga bog‘liq.
Shuning uchun oliy malakali kutubxonachi kadrlarni tay­
yorlash bilan 1958-yildan boshlab, aw al Q o‘qon pedagogika 
instituti, 1960-yildan Nizomiy nomidagi TD PU , 1974-yildan 
maxsus tashkil etilgan Toshkent davlat madaniyat instituti 
shug‘ullandi. 2006-yilgi 381-sonli qarordan so‘ng Toshkent axborot 
texnologiyalari universitetida «Axborotlashtirish va kutubxo­
nashunoslik» yo‘nalishi tashkil topdi va 2012-yil Madaniyat ins­
tituti qoshidagi «Axborot-kutubxona faoliyatini boshqaruv» fakul- 
teti tugatilib, TATUga qo‘shildi va «Axborot-kutubxona tizimlari» 
kafedrasida oliy ma’lumotli kadrlar tayyorlana boshlandi.
0 ‘rta maxsus ma’lumotli kadrlar tayyorlash 1930-yillarda ki- 
chik o‘quv kurslarida, to‘garaklarda tayyorlangan. 1937-yildan 
boshlab mamlakatimizda tashkil topib kelgan Toshkent mada­
niyat, Nukus madaniyat, Buxoro madaniyat, Namangan mada­
niyat, Qarshi madaniyat o‘rta maxsus bilim yurtlarida tayyorlangan 
bo‘lsa, keyinchalik respublika bo‘yicha (2013-yilga kelib 136 ta) 
tumanlar, shaharlar, viloyatlar markazida tashkil topgan san’at, 
pedagogika kollejlari tarkibidagi axborotlashtirish-kutubxona- 
shunoslik yo‘nalishlarida tayyorlana boshlandi.
Kutubxona xodimlarining malakasini oshirishga ham turli 
davrlardaturlichayondashilgan. 1978-yilgachaTDPU vaTDMI 
instituti qoshidagi «Kutubxonachilik» fakulteti, so‘ngra Madaniyat 
vazirligi tizimidagi Madaniyat muassasalari xodimlarining malaka­
sini oshirish institutida, so‘ngra Abdulla Qodiriy nomidagi Toshkent 
davlat madaniyat instituti tarkibidagi malaka oshirish fakulteti
2012-yilga qadar shug‘ullandi. 2011 -yil 23-fevralda qabul qilingan 
Prezidentimizning 1487-sonli va 2012-yil 20-martdagi 
1729
-sonli 
Qarorlaridan so‘ng mamlakatimiz AKMlarida faoliyat yuritayotgan
280
www.ziyouz.com kutubxonasi

xodimlarning malakasini oshirish va qayta tayyorlash tizimi 
qaytadan ko‘rib chiqildi. Alisher Navoiy nomidagi 0 ‘zbekiston 
Milliy kutubxonasiga, viloyatlar hududidagi barcha AKMlari 
xodimlarining malakasini oshirish va qayta tayyorlash viloyatlar- 
ning AKMlariga biriktirildi. Endilikda MK nizomiga ko‘ra, MK 
muntazam ravishda malaka oshirish va qayta tayyorlash bo‘yicha 
faoliyat yuritadi. Bunda xodimlar uchun turli yo‘nalishlarda 
seminarlar, xorijiy mamlakat mutaxassislari ishtirokida seminar- 
lar, o‘quv mashg‘ulotlari, xorijiy mamlakatlar kutubxonalariga 
ijodiy va kasbiy safarlar, axborot-kutubxona faoliyatini takomil- 
lashtirish bo‘yicha seminar-treninglar, o'zaro tajriba almashishlar 
tashkil etildi.
Har ikki yilda bir marta «Fan, ta’lim, biznesda Internet va 
axborot-kutubxona resurslaridan foydalanish» mavzusida Mar­
kaziy Osiyo Xalqaro anjumanining o‘tkazilishi ham xalqaro 
doirada malaka oshirishning eng yaxshi usuli hisoblanadi. Bunda 
Yevropa, 0 ‘rta Sharq, Sharq, AQSH, Markaziy Osiyo mamla- 
katlarining ilg‘or kutubxonalari, mutaxassislar o‘z tajribalari, 
yutuqlari bilan qatnashadilar, turli bosma va elektron resurslar- 
ning taqdimoti o‘tkaziladi, o‘zaro hamkorlik qilish uchun, yangi 
do‘stlar orttirish uchun imkoniyat yaratiladi.
2012-yilning o‘zida Oliy Majlisning Qonunchilik palatasi ЬДап 
hamkorlikda «Axborot-kutubxona faoliyati to‘g‘risida»gi Qo- 
nunning ijrosini ta’minlash masalasi bo'yicha seminar o'tkazildi.
2012-yilning 24-fevralida kasaba uyushmalari kutubxonalari 
uchun seminar, 14-martda «Mustahkam oila yilida AJCMlarming 
o‘rni» mavzusidagi seminarda kitob orqali oilaning o‘rnini oshi­
rish, ma’naviy dunyoqarashini shakllantirish, turli muassasalarga 
qarashli kutubxonalar xodimlarining MKga sayohati, tanishuvi, 
25-sentabrda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bo‘yicha 
Xalqaro Sammitda respublika kutubxonalarining faol ishtiroki, 
axborot texnologiyalari savodxonligi bo‘yicha xalqaro о qish- 
ning tashkil etilishi, AKMlar xodimlari, xalqaro jamoatchilik, 
xorijiy mamlakat kutubxonalarining ishtirokida «Foydalanuv- 
chiga bir qadam» mavzusidagi ilmiy-amaliy konferensiya, 
«Kelajakka intiiayotgan kutubxona» mavzusidagi davra suhbatlari.
281
www.ziyouz.com kutubxonasi

FA AKda tizim kutubxonalari uchun o ‘tkazilayotgan axborot- 
kutubxona faoliyati masalalariga oid o ‘tkazilayotgan o ‘quv 
seminarlari, korporativ kutubxona tarmoqlarini tashkil etish 
bo‘yicha o‘tkazilayotgan seminarlar, Respublika bolalar kutub­
xonasi, Respublika ilmiy pedagogika kutubxonasi, Respublika 
ilmiy tibbiyot kutubxonasi, 0 ‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi 
markazining malaka oshirish instituti ARM, Respublika imko­
niyati cheklangan kitobxonlar kutubxonasi tomonidan o‘z ti- 
zimlarida o‘tkazilayotgan seminarlar, o‘quv mashg‘ulotlari, turli 
maqsadlardagi chiqishlari kutubxonalar xodimlarining malaka- 
sini, mas’uliyatini oshirishda muhim ahamiyatga ega.
Gyote instituti bilan muntazam ravishda o ‘tkazilayotgan 
xalqaro seminarlar va turli xil xalqaro loyihalar muhimdir. 0 4 - 
gan yillar mobaynida respublikamiz kutubxonalari vakillari Yev- 
ropa mamlakatlarining bir qator shaharlarida o‘tkazilgan xalqaro 
anjumanlarda, har yili o‘tkazilayotgan Qrim konferensiyasida 
ishtirok etishadi.
«Axborot-kutubxona faoliyati to ‘g‘risida»gi Q onun va 
1729-sonli Qaror asosida AKM xodimlarining malakasini oshirish 
va qayta tayyorlashga oid davlat talablari (DT) islilab chiqilgan.
Uning tarkibiy qismlari quyidagilardan iborat:
1. Umumiy qoidalar. Bunda DTning mohiyati, uni bajarish 
majburiyatlari ko‘rsatilgan.
2. Qo‘llash sohasi. AKMlarida qo‘llanishi, u aniqlaydigan 
yo‘nalishlar berilgan (tizimning huquqiy hujjatlari, strukturasi, 
boshqarish tizimi, asosiy maqsad va vazifalari, o‘quv mashg‘ulotlari 
hajmi, uning mazmuniga va sifatiga umumiy talablar, tartibi).
3. Malaka oshirish va qayta tayyorlash tizimining huquqiy 
hujjatlari.
4. Malaka oshirish va qayta tayyorlash tizimining strukturasi 
va boshqarish (Idoralararo kengashning boshqaruv organi ekan- 
ligi, tizimda RUKning o‘rni, vazifalari, turli vaziriiklarning vazi­
falari, viloyatlardagi AKMlarining vazifalari, Milliy kutubxona- 
ning vazifalari yoritilgan).
5. Malaka oshirish va qayta tayyorlashning shakllari va tur- 
lari (maqsadi, qayta tayyorlashning shakllari — axborot-kutub-
282
www.ziyouz.com kutubxonasi

xona ixtisosligi, kasbiy ixtisoslik, umumiy va mavzuli o‘qitish ti- 
zimlari — stajirovka, masofadan o‘qitish, tajriba almashish, se­
minar, konferensiyalarda ishtirok etish, tor mavzular va yo‘na- 
lishJarda malaka oshirish kabiiar).
6. 0 ‘quv yuklamasining hajmi.
7. Malaka oshirish va qayta tayyorlash sifati, mazmuniga 
umumiy talablar.
8. Ta’lim haqidagi hujjatlar.
9. AKMlari rahbarlarining malakasini oshirish tartibi.
10. AKM xodimlarining malakasini oshirish va qayta tayyor­
lash sifatini baholash va nazorat qilish.
11. AKM xodimlarining malakasini oshirish va qayta tayyor­
lash o ‘auv-maslahat kursi, professor-o‘qituvchilar tarkibi.
«TEMPUS» dasturining «Kutubxona-axborot fanlari bo‘- 
yicha yangi magistrlik dasturi» loyihasi doirasida zamonaviy 
kompyuter texnikasi bilan jihozlangan o‘quv markazi TATUda 
tashkil topdi.
Loyiha axborot-kutubxona fanlari bo‘yicha bir qator Yevropa 
mamlakatlari bilan hamkorlikda universitetda yangi magistratura 
mutaxassisligi uchun magistrlik dasturini yaratish va uni yanada 
takomillashtirishdan iborat. Eng so‘nggi rusumdagi AQSHda 
ishlab chiqarilgan kompyuterlar, skaner, printeriar bilan jihoz­
langan o ‘quv markazining ochilishidan yana bir maqsad 
ta’limning va masofadan o‘qitishning ilg‘or usullari va vositala- 
ridan foydalangan holda mamlakatimizning axborot-kutubxona 
muassasalari uchun yuqori malakali kadrlar tayyorlash va qayta 
tayyorlashning samarali o ‘quv dasturlarini ishlab chiqish hamda 
amalga oshirishdan iborat.
Loyihada Yevropadan Italiyaning Parma universiteti, .Ispa- 
niyaning Barselona universiteti, Norvegiya, Buyuk Britaniya- 
ning Middleks universiteti (loyiha muallifl), Shotlandiyaning 
Robert Gordon universiteti, Latviyaning Rezekne oliy ta’lim 
instituti, Armanistondan asosiy ilmiy kutubxona, Gruziyadan 
Ilya Chavchavadze nomidagi davlat universiteti va Gruzin 
kutubxonachilik assotsiatsiyasi, shuningdek, 0 ‘zbekistondan 
TATU va Abdulla Qodiriy nomidagi Toshkent davlat san’at va
283
www.ziyouz.com kutubxonasi

madaniyat instituti ishtirok etmoqda. Loyiha doirasida har ikki 
oliy o‘quv yurtining axborotlashtirish va kutubxonashunoslik 
yo‘nalishidan bir guruh o ‘qituvchilar Shotlandiyaning Robert 
Gordon universitetida malaka oshirib qaytishadi.
Loyihaning bajarilishi natijasida ishlab chiqilgan yangi o‘quv 
dasturi asosida yangi magistratura mutaxassisligini tashkil qilish, 
hamkor mamlakatlarda o ‘qituvchilar va magistrantlarning taj- 
riba almashishini tashkil qilish, turli xil o ‘quv materiallariga ki­
rish imkoniyatini beruvchi Internet kompyuter tarmog'i mar- 
kazlarini tashkil etish, hamkor davlatlarda va mamlakatimizda 
kutubxonachilik va arxiv ishini rivojlantirish maqsadida ta’lim si- 
fatini va samarasini oshirishning mexanizmlarini kiritishdan 
iborat. 0 ‘zbekiston, Armaniston va Gruziya davlatlarining 15 nafar 
o ‘qituvchisi uchun Yevropa universitetlarida magistrlik dasturi 
bo‘yicha o‘qish tashkil etildi. Kelgusida yevropalik professorlar, 
o ‘z navbatida, yo‘nalish bo‘yicha hamkor mamlakatlarda mash- 
g‘ulotlar olib borishib, kutubxonachilik va arxiv ishi bo‘yicha 
ingliz tili kursi tashkil etish ham nazarda tutilgan. Yevropa uni­
versitetlarida talabalarimiz uchun o‘quv kurslari tashkil etiladi.
AKM xodimlarining malakasini oshirishda turli xil tanlovlar- 
ning o‘rni katta. 1967-yildan an’anaviy tusda o‘tkazib kelinayotgan 
RBKning «Eng yaxshi kitobxon», «Eng yaxshi kitobxon oila» 
kabi tanlovlari, 2006-yildan beri 0 ‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi 
markazi tomonidan o‘tkazib kelinayotgan «Yilning eng yaxshi 
ARMi» ko‘rik-tanlovlari shular jumlasidandir. Ko‘pgina ku­
tubxonalarda «Prezident asarlarining bilimdoni» kabi tanlovlar 
ham o‘tkaziladi. Bunday tanlovlar xoh kitobxonlar, xoh kutub­
xona xodimlari o‘rtasida bo‘lsin, uni tashkil etishda, tayyorlashda 
va o‘tkazishda kutubxona xodimining o‘rni katta. Bunday tan­
lovlar, awalo, kutubxona xodimining mas’uliyatini oshiradi, 
ishchanligini, tadbirkorligini, nazariy va amaliy bilimi, ko‘- 
nikmasini, yangi axborotlardan xabardorligini, kitobxonlar bilan 
ishlash malakasini, o‘zini namoyon qila olish qobiliyatini, ko‘p- 
chilikka o‘zini, kutubxonani, mehnat faoliyatini, yutuqlarini, fikr- 
mulohazalarini yetkazib bera olish mahoratini, reklama faoliyatini 
to‘g‘ri tashkil etishni takomillashtiradi.
284
www.ziyouz.com kutubxonasi

Tanlovlar uch bosqichda o‘tkaziladi, odatga ko‘ra, 5 ta shart 
bolyicha baholanadi. Tanlov ishtirokchilarining bilimini, ma- 
horatini, faoliyatini baholash uchun hay’at a’zolari saylanadi. Ular 
yuqori mutasaddi tashkilot rahbari tomonidan buyruq bilan 
tasdiqlanadi. Tanlov g‘oliblari qimmatbaho sovg‘aIar bilan 
taqdirlanadi. Bunday tanlovlar respublika miqyosida AKMlari 
o‘rtasida do‘stlik, samimiy munosabatni shakllantirib, ilg‘or ish 
tajribalarini o‘rganishga, ommalashtirishga, namoyish etishga, 
bir-biridan bevosita o‘rganishga imkon beradi. 0 ‘zidagi kamchi­
lik va xatolarni anglab yetishga, ularni tuzatish yo‘llarini belgi- 
lashga, kelgusidagi ish rejalarini mukammallashtirishga, fao- 
liyatini yanada to‘g‘ri va aniq tashkil etishga olib keladi.
Tanlovlar shuni ko‘rsatadiki, keyingi yillarda tanlov ishti- 
rokchilari ta ’sirida tumanlardagi, shaharlardagi AKMlarda 
tanlovlarda ishtirok etishga qiziqish, intilish oshgan. Shu bahonada 
faoliyatini yaxshilash, xato va kamchiliklami tuzatish, faoliyatiga 
yangiliklarni olib kirish, mamlakatimiz va xorijiy mamlakatlar ish 
tajribalarini o ‘rganish hamda undan foydalanish, kompyuter sa- 
vodxonligini oshirish, kitobxonlar bilan ishlash madaniyatini 
ko‘tarish mas’uliyati sezilmoqda. Tanlov natijalari muntazam OAV 
da namoyish etilishining o‘zi uning nufuzini oshiradi.

Download 11,3 Mb.