Ba’zi kitobxonlar uchun ism-sharifini so‘rash og ‘ir tuyulib,
ularning erkin va to‘g‘ri javob berishiga xalaqit beradi. Tarqatilgan
anketalar yig‘ib olingach, maxsus komissiya a’zolari javoblarni
tahlil qilib, umumlashtirib, ular asosida xulosalar chiqarib ola-
dilar. Umumlashma xulosaning natijasi keyingi faoliyatda yordam
beradi. Anketalardan keyinchalik ilmiy tadqiqot ishlarida ham
foydalanish mumkin.
Alisher Navoiy nomidagi 0 ‘zbekiston Milliy kutubxonasida
kitobxonlarga turli savollar bilan anketa usulida murojaat qilinganda
olingan javoblardan namunalar keltiramiz.
Kitobxonlaming ma’lumoti haqida bergan javoblari natijasiga
ko‘ra, ular quyidagicha guruhlashtirilgan (2012-yil natijalari):
104
www.ziyouz.com kutubxonasi
1. Kitobxonlar:
2. Kitobxonlaming о ‘zlarini qaysi guruhga kiritishiga ко ‘ra:
-•
o‘quvchilar
-• talabalar
-• ilmiy xodimlar
^xizmatchilar
*
nafaqaxo‘rlar
Anketa usulini barcha tashkilotlar qo‘llashi mumkin va u max
sus varaqa ko‘rinishida, gazeta va jurnallar sahifalarida chop еЩ-
lishi ham mumkin. Kutubxonalar, asosan, varaqa yoki bukletlar
ko‘rinishida tarqatadi. Gazeta va jurnallar sahifasidagi anketalar
ommaviylik xususiyatiga ega bo'ladi. Uni butun bir xalq valdllari
o‘qishi va javob berishi mumkin. Kutubxonalarda ko‘proq biron-
bir guruh yoki bir necha guruh tanlab olinadi.
105
www.ziyouz.com kutubxonasi
4.3. 0 ‘qish tavsifi (xarakteristikasi)ni tuzish
0 ‘qish xarakteristikasi maxsus usul bo‘Ub, kitobxon formulari
asosida tuziladi. 0 ‘qish xarakteristikasida kitobxon haqida umu-
miy ma’lumotlar, o‘qilgan kitoblarning umumiy miqdori va
xarakteri, engko‘p o‘qigan mavzulari va mualliflari ajratib ko‘r-
satiladi. 0 ‘qish tavsifida kitobxonning o‘qish xarakteri — mun-
tazamligiga, ketma-ketligiga, mavzularning izchilligiga, har to-
monlamaligiga e’tibomi qaratish lozim.
Shunga ko‘ra, kitobxon haqida xulosada to‘liq va tahliliy filer
berilishi, kitobxon bilan kelgusi ish rejasi ko'rsatilishi zarur. Bu
o‘qish tavsifi kitobxonning keyingi kitobxonlik faoliyatini maqsadli
tashkil etishga, kitobxonning muntazam o‘qishini, mustaqil bilim
olishini, o‘qish jarayonini, ijodiy jarayonining tuiini tashkil etishga
yordam beradi. Buning uchun alohida e’tiborni talab etadigan
kitobxonlar tanlab olinadi. Ba’zi laitubxonalarda analitik (tahliliy)
kitobxon formulari ayrim kitobxonlar uchun yuritiladi. Bu
murakkab, ko‘p vaqtni talab etadigan ish. Formularda har bir
sahifaga alohida bilim sohalari, mavzular olinadi, kitobxonning
o‘qib borayotgan adabiyotlari unga alohida yozib boriladi. Ma’lum
bir muddatda ular umumlashtirilib, solishtirilib boriladi.
Faqatgina kitobxonlar formularlarini tahlil qilishdan olingan
xulosa kitobxon qiziqishini to‘la ifodalay olmaydi. Kitobxon
kutubxonada yo‘q kitobni so‘ragan bo‘lishi, o‘rniga boshqa ki-
tobni olgan bo‘lishi, kitobni tasodifan tanlagan bo‘lishi, o‘rtog‘i
yoki boshqa bir kitobxon maslahati bilan olgan kitobni o ‘qidimi,
yo‘qmi, uning mazmuni yoqqan-yoqmaganligini aniqlash qiyin.
Ba’zida kitobxonlar boshqa kutubxonadan ham, tanish-bilishla-
ridan ham kitoblarni olib o‘qiydilar. Bular esa aynan shu for
mularda aks etmaydi.
0 ‘qish tavsifi haqiqiy ahvolga mos kelishi va to‘la hamda aniq
bo‘lishi uchun kuzatish, suhbat usuli yordamidan foydalanish
zarur. Bunda barcha olingan ma’lumotlarni taqqoslash imkoni
paydo bo‘ladi.
AKM, ARM va kutubxona statistikasi ma’lumotlarini tahlil
qilish ham maxsus usul bo‘lib, asosan, axborot-kutubxona muas-
sasalarida qo‘Uaniladi.
106
www.ziyouz.com kutubxonasi
AKMlarning har bir bo‘limida kundalik tutiladi. Kundalikdagi
ma’lumotlar asosida kunlik, oylik, choraldik, yarim yiUik, bir yillik
hisobotlar tuziladi. Unda yangi kitobxonlar haqidagi ma’lumotlar,
ularning yoshi, kasbi, mutaxassisligi, ma’lumoti, ijtimoiy kelib
chiqishi, bir kunda berilgan adabiyotlar, uning mavzusi yozib
boriladi. ФйГп oxirida ular umumlashtiriladi, har oyning oxirida esa
oylik hisobot qilinib, undan kam va ko‘p o‘qilgan adabiyotlar, rad
javoblar, ularning sabablari, kitobxonlar so‘roqlarining xarakteri,
dolzarb mavzularga munosabat va boshqa yo‘nalishlar aniqlanadi.
I£undalikdagi raqamlar asosida tavsiya etilishi, targ‘ib qilinishi
zarur adabiyotlar ajratib olinadi, qaysi dolzarb mavzularga kitob
xonlar e’tiborini qaratish lozimligi aniqlanadi. Masalan, milliy
qadriyatlar, vatanparvarlik, o‘lkaga, mehnatsevarlik, ma’naviy
dunyoqarashni boyitishga oid adabiyotlaming o‘qilish darajasi va
unga oid tadbirlar rejasini belgilab olish kerak bo‘lishi mumkin.
Bunda kitobxonlarga tarqatiladigan anketa savollari katta yor-
dam beradi. 0 ‘zbekiston MKda o‘tkazilgan anketa javoblari na-
tijasiga ko‘ra, kitobxonlar uchun eng zarur bo‘lgan axborot
mahsulotlari guruhlashtirib olindi. Bibliografik axborot mah-
sulotlariga talab 3 % ni tashkil etsa, yangi adabiyotlar 36 % ni,
aniq hujjatlar esa 9 % ni tashkil etadi, keyingi o‘rinda tor mavzuga
oid talablar 18 % ni, faktografik axborot 7,8
%
ni tashkil etadi.
7
,
8
%
3 6
:
18
%
0
%
5
%
10
%
15
%
20
%
2 5
%
30
%
3 5
^
40
%
107
www.ziyouz.com kutubxonasi
|
