«Kutubxonashunoslik» fanining predmeti, obyekti haqida nim a

2-bob. 0 ‘ZBEKIST0N RESPUBLIKASI 
PREZIDENTINING 2006-YIL 20-IYUNDAGI
381-SONLI, 2011-YIL 23-FEYRALDAGI 1487-SONLI 
QARORLARI, 2011-YIL 13-APRELDAGI 0 ‘ZBEKIST0N 
RESPUBLIKASINING «AXBOROT-KUTUBXONA 
FAOLIYATI TO‘G‘RISIDA»GI QONUNI 
VA SOHADAGI ISLOHOTLAR
XX asrning so‘nggi choragiga kelib, mamlakatimizda xalq 
xo‘jaligining barcha sohalarida, ayniqsa, madaniy-ma’rifiy va 
ta’lim-tarbiya sohalarida tub o‘zgarishlaryuzberdi. KisMarning 
axborotga, bilimga bo‘lgan ehtiyojlari, qiziqish va talablari, inti- 
lishlari kengayib bordi. Endilikda ularni faqatgina mamlakatimiz 
kutubxonalarida mavjud bilimlar emas, balki jahon axborot 
olamidagi ma’lumotlar ham qiziqtira boshladi. Ularning dunyo 
axborot olamiga kirib borishi, jahon axborot resurslaridan 
foydalanishlari uchun keng imkoniyat yaratib berish maqsadida 
endilikda zam onaviy axborot texnologiyalaridan unumli 
foydalanish, ular yordamida axborot olamiga kirib borish zarurati 
tug‘ildi. Buning uchun mavjud kutubxonalar fondi, ular olib 
borayotgan an’anaviy ish usullari yetarli bo‘lmay qoldi.
Ana shularni hisobga olgan holda kutubxonalar fondini 
takomillashtirish, kutubxonashunoslik va bibliografik ish jarayon- 
larini avtomatlashtirishga o ‘tish bilan yangidan yangi ish shakl- 
larini amaliyotga joriy etish, kelajagimiz bo'lgan yosh avlodning 
bilim olishga, axborot olishga bo‘lgan talab va ehtiyojlarini to ‘- 
laroq qondirish, aholining barcha qatlamlarini madaniy, ma’naviy- 
ma’rifiy, axloqiy qadriyatlar aks etgan bosma va elektron huj- 
jatlar bilan ta’minlash, ularni saqlash, keyingi avlodlarga yetkazib 
berish uchun shart-sharoitlar yaratish zarurati paydo bo‘ldi.
Ana shu maqsadda 2006-yil 20-iyunda respublikamiz Pre- 
zidenti I .A. Karimov tomonidan «Respublika aholisini axborot-
27
www.ziyouz.com kutubxonasi

kutubxona bilan ta’minlashm tashkil etish to g risida»gi Qarori 
qabul qilinib, yangidan tashkil etiladigan markazlar tuzilmasi 
aniq-ravshan ko‘rsatib berildi. Unga ko‘ra, Madaniyat va sport 
ishlari vazirligi tizimidagi kutubxonalar Oliy va o‘rta maxsus ta’lim 
vazirligining 0 4rta maxsus, kasb-hunar ta limi markazi, Xalq 
ta’limi vazirligi ixtiyoriga o‘tkazildi va axborot-resurs markazlari 
tashkil topdi.
Madaniyat va sport ishlari vazirligi ixtiyorida respublikadagi 
mavjud ko‘zi ojizlar kutubxonalari qoldirildi. Qoraqalpog‘iston 
Respublikasining kutubxonasi, viloyatlardagi ilmiy-universal 
kutubxonalar, shuningdek, Toshkent shahndagi «Bilim» markaziy 
kutubxona negizida idoraviy jihatdan 0 ‘zbekiston Aloqa va 
axborotlashtirish agentligiga bo‘ysunuvchi Qoraqalpog‘iston 
Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar axborot-kutubxona 
markazlari tashkil etildi.
Axborot-kutubxona markazlari zimmasiga bir qator muhim 
vazifalar belgilab berildi. Aholigi axborot-kutubxona xizmati 
ko‘rsatishni sifat jihatidan yangi darajaga ko‘tarish, uning ilmiy, 
ta’limiy, axborot va madaniyat sohasidagi qiziqishlarini zamonaviy 
axborot texnologiyalari asosida tezkorlik bilan qondirish, aholining 
barcha qatlamlariga an’anaviy kutubxona xizmati ko‘rsatishdan 
o‘zining xususiy axborot resurslarini yaratish vajahon ilmiy-ta’lim 
axborot resurslaridan foydalanish imkoniyatini berish yo‘li bilan 
axborot-kutubxona xizmati ko‘rsatish yoMiga o‘tish, universal maz- 
mundagi axborot resurslari, bosma va elektron shakldagi milliy va 
xorijiy nashrlar fondini shakllantirish, saqlash, ulardan foyda­
lanish uchun keng yo‘l ochib berish, respublikada yig‘ma elektron 
katalog tuzish yordamida axborot resurslarini birlashtiruvchi 
elektron kutubxonalar va ma’lumotlar bazasini yaratish, o‘zlari 
mansub hududdagi barcha axborot-resurs markazlari faoliyatini 
muvofiqlashtirib borish, ularni metodik-bibliografik qo‘llanmalar 
bilan ta’minlash kabilar.
Prezident Qarorini amalga oshirish borasida Idoralararo 
muvofiqlashtiruvchi kengashning maxsus уig‘ilishida aniq vazi­
falar belgilab berildi. Unga ko‘ra, axborot-kutubxona markazlari 
tanlov asosida malakali xodimlar bilan qaytadan to‘ldirildi, davlat
28
www.ziyouz.com kutubxonasi

ro‘yxatidan o‘tkazildi, barcha hujjatlar tegishli tartibdayangilandi, 
bosqichma-bosqich yangi zamonaviy kompyuter texnikasi va 
boshqa turdagi texnika vositalari bilan ta’minlandi, yangi namu- 
naviy shtat jadvallari ishlab chiqildi. Ularning moddiy-texnik ne- 
gizi mustahkamlana boshlandi. Axborot-resurs markazlarida ham 
shu yo‘nalishda ishlar amalga oshirildi.
OUy o ‘quv yurtlari, maktab kutubxonalari, kasb-hunar kol- 
lejlari va akademik litsey kutubxonalari negizida yangidan tashkil 
topgan axborot-resurs markazlari (ARM) endilikda universal bosma 
va elektron axborot resurslar fondiga ega bo'lishadi. ARM oldiga 
o‘quvchi va talabalar hamda aholining barcha qatlamlariga axborot- 
kutubxona xizmati ko‘rsatish, ularning muntazam o ‘qishini, 
mustaqil bilim olishini tashldl etishda zamonaviy axborot texno- 
logiyalaridan samarali foydalanish, miJliy, m a’naviy, axloqiy 
qadriyatlarni keng targ‘ib qilish, xalqimizning madaniy-tarixiy 
merosidan bahramand bo‘lishga yo‘l ochib berish, m a’naviy 
jihatdan boy va uyg‘un kamol topgan shaxsni voyaga yetkazish 
uchun imkoniyat yaratib berish, yangi axborot resurslari asosida 
aholiga axborot xizmati ko‘rsatish, madaniy, ta’lim va tarbiya sohasida 
boshqa tashkilotlar bilan hamkorlikda loyihalar yaratish vazifasi 
qo‘yildi.
Alisher Navoiy nomidagi 0 ‘zbekiston Milliy kutubxonasi 
tomonidan axborot-kutubxona va axborot-resurs markazlari ishini 
tashkil etishning me’yoriy hujjatlari ishlab chiqildi. AKMlarning 
namunaviy Nizomiga ko‘ra, AKMlar axborotlashtirish va 
kutubxona ishi sohasida o‘z mintaqasidagi axborot-resurs markazlari 
uchun mintaqaviy metodik markaz deb ko‘rsatildi. AKMning xorijiy 
mamlakatlar axborot-resurs markazlari hamda kutubxonalari Man 
kitob ayirboshlash, axborot-kutubxona aloqasini o ‘matish, zarur 
paytda xalqaro miqyosda axborot va kitob ayirboshlash huquqi ham 
ko‘rsatilgan. Shuningdek, Nizomda AKMning asosiy maqsadi, 
vazifalari, funksiyalari, huquq va burchlari aniq belgilab berildi.
Ta’lim muassasalariga qarashli axborot-resurs markazlarining 
Nizomi ham ishlab chiqildi. Nizomda barcha vazirliklar tizimidagi 
axborot-resurs markazlari ishiga umumiy tashkiliy-metodik 
rahbarlikni, ularning ishini muvofiqlashtirib borishni Vazirlar
29
www.ziyouz.com kutubxonasi

Mahkamasi huzuridagi Respublika axborot-kutubxona tizimi 
faoliyatini muvofiqlashtirish bo'yicha Idoralararo kengash idoraviy 
va hududiy metodik markazlar tizimi orqali amalga oshiradi deb 
belgilandi. ARMning asosiy vazifasi boy va uyg‘un kamol topgan 
shaxsning ijodiy olsishi uchun lmkon yaratish, kutubxona-axborot 
madaniyatini tarbiyalash, foydalanuvchilarni zamonaviy axborot 
qidirishning ilg'or usullariga o‘rgatish, kitobxonlarning talab va 
ehtiyojlariga ko‘ra fondni shakllantirish, turli tashkilotlar va 
muassasalar bilan hamkorlik o‘rnatish, axborot-kutubxona fao­
liyatini takomillashtirish uchun zamonaviy axborot texnologiya- 
laridan foydalanishdan iborat.
0 ‘quv muassasalarida, laboratoriyalarda elektron axborot 
resurslarini to‘plash, tizimlash, kataloglashtirishni amalga oshirish, 
axborot-resurs fondini yaratish, asosiy ish turlarini bepul va zarur 
bo‘lgan holda pulli xizmat ko‘rsatish ishini tashkil etish, foyda- 
lanuvchilar uchun informatika, kutubxonashunoslik va bibliogra- 
fiya asoslari bo‘yicha mashg‘ulotlar o‘tkazish kabi bir qator 
funksiyalarni bajaradi. Bundan tashqari, axborot-kutubxona 
markazi va axborot-resurs markazidan foydalanish qoidalari ham 
ishlab chiqildi. Unda markazning asosiy vazifalari, foydalanuv- 
chilarning huquq va burchlari, majburiyatlari belgilab berildi. 
To'plamda AKM va ARM faoliyatini tashkil etish va yuritishda 
zarur bo‘lgan hujjatlar ro‘yxati, lavozim yo‘riqnomasi namunasi, 
asosiy vaqt me’yoriy ko‘rsatkichlari ham berildi.
Mamlakatimiz axborot-kutubxona faoliyatida hamda nashriyot- 
chilik ishida shu kunga qadar qo‘llamlayotgan standartlar va 
me’yoriy hujjatlar bazasini o‘rganib chiqish, imkon qadar milliy 
standartlar bazasini yaratish maqsadida ishchi guruhi tuzildi. 
Guruhning vazifasi Rossiya standartlarini o'zbek tiliga tarjima qilish 
bilan birga, ulami mamlakatimiz kutubxonachilik, nashriyotchilik 
va arxiv ishlari xususiyatlariga moslashtirish, boshqa mamlakatlar 
tajribasidan foydalangan holda milliy standartlar va me’yoriy- 
huquqiy hujjatlarni ishlab chiqishdan iborat.
2011-yil 23-fevralda Prezidentimizning «2011—2015-yillarda 
axborot-kommunikatsiya texnologiyalari negizida axborot-kutub-
30
www.ziyouz.com kutubxonasi

xona va axborot-resurs xizmatlari ko‘rsatishni sifat jihatidan 
rivojlantirishni davom ettirish chora-tadbirlari to ‘g‘risida»gi 
1487-sonli Qarori qabul qilindi. Qarorning mohiyati mamlakati- 
miz kutubxonalarida xususiy elektron resurslarni yaratish, boshqa 
tashkilotlarning elektron resurslaridan unumli foydalanish bilan 
axborot-kutubxona xizmatini sifat jihatidan yuqori saviyaga olib 
chiqish, elektron kutubxonalar ishini tashkil etishga qaratildi.
Qaror asosida barcha axborot-kutubxona muassasalaiini zamo- 
naviy axborot-texnologiya va axborot-kommunikatsiya texnologiya- 
lari, zarur texnika vositalari bilan ta ’mjnlash, moddiy-texnik 
negizini mustahkamlash, dasturiy mahsulotlar ishlab chiqish, 
ularni amaliyotga joriy etish, noyob, kam nusxadagi, ilmiy, 
ma’rifiy, m a’naviy, axloqiy va tarixiy qimmatga ega bo‘lgan 
adabiyotlarning elektron shakllarini yaratish vazifalari belgilandi. 
Qarordan so‘ng 2011-yil 13-aprelda mamlakatimiz kutubxonachilik 
ishi tarixida birinchi marta axborot-kutubxona faoliyati sohasidagi 
m u n osabatlarni tartib g a solish m aqsadida 0 ‘zbekiston 
Respublikasining «Axborot-kutubxona faoliyati to‘g‘risida»gi 
Qonuni qabul qilindi. Qonun 7 bob, 28 moddadan iborat bo‘lib, 
axborot-kutubxona muassasalarining vazifalari, foydalanuvchi- 
larning axborot-kutubxona resurslaridan foydalanishini ta’min- 
lash; foydalanuvchilarning intellektual, ma’naviy-axloqiy, madaniy 
va ta’lim olish ehtiyojlarini qanoatlantirish uchun shart-sharoitlar 
yaratish; milliy madaniyatni tiklashga va yanada rivojlantirishga 
ko‘maklashish, 0 ‘zbekiston xalqining tarixiy, ma’naviy va madaniy 
merosini saqlash; axborot-kommunikatsiya texnologiyalari asosida 
axborot-kutubxona resurslaridan o'zaro foydalanishni ta’minlash 
deb belgiJandi.
2011-yil Alisher Navoiy nomidagi 0 ‘zbekiston Milliy ku- 
tubxonasi zamon talablariga javob beradigan, eng so'nggi rusum- 
dagi axborot texnologiyalari va axborot-kommunikatsiya tex­
nologiyalari bilan jihozlangan va maxsus qurilgan 7 qavatli binoga 
o‘tdi. Bino M a’naviyat va ma’rifat markazi, Simpoziumlar zali 
bilan birgalikda yaxlit bir kompleksni tashkil etdi.
Qonun va Qarorlar ijrosini ta’minlash maqsadida Alisher 
Navoiy nomidagi 0 ‘zbekiston Milliy kutubxonasi qoshida axbo-
31
www.ziyouz.com kutubxonasi

rot-kutubxona faoliyatining Davlat boshqaruvi uchun mas’ul 
Vazirlar Mahkamasi va uning vakolatli organlaridan saylangan 
Respublika uslubiy Kengashi ish boshladi. Kengash a zolari 
tomonidan axborot-kutubxona faoliyatining barcha sohalariga oid 
qonuniy, me’yoriy hujjatlar ishlab chiqildi. Bular AKM va 
ARMlarning Namunaviy Nizomi, elektron kutubxonaning 
Nizomi, standartlarning yangi shakllari, masofadan o ‘qitishning 
Nizomi, axborot-kutubxona xizmati ko‘rsatishning pulh va bepul 
usullari va boshqa hujjatlar ishlab chiqildi.
2012-yiI 20-martda Prezidentimizning «Alisher Navoiy nomi- 
dagi 0 ‘zbekiston Milliy-kutubxonasi axborot-resurs markazi 
faoliyatini tashkil etish chora-tadbirlari to ‘g‘risida»gi maxsus 
1729-sonli Qarori qabul qilindi. Qaror asosida Vazirlar Mahka- 
masining «Alisher Navoiy nomidagi 0 ‘zbekiston Milliy kutub­
xonasi axborot-resurs markazi faoliyatini tashkil etishning dastlabki 
chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi dasturi e’lon qilindi. Unga ko‘ra, 
Milliy kutubxonani boshqa axborot-kutubxona muassasalarining 
tashkiliy-uslubiy faoliyati bilan muvofiqlashtirish va ular bilan 
o‘zaro aloqasini tashkil etish haqida Nizom, axborot-kutubxona 
resurslarini kataloglashtirishning yagona qoidasi, axborot-kutub­
xona resurslarini hisobga olishning yagona tizimini ishlab chi­
qish, MKning axborot-kutubxona tarmog‘i bilan tarmoqlararo 
munosabatni o‘rnatish va «Elektron ta’lim» haqidagi Nizomni, 
kataloglashtirishning milliy formatini ishlab chiqish, elektron 
bibliografik yozuvlar bilan almashishning Davlat standartini, 
MKning xizmat ko‘rsatish usullari tartibi haqidagi Nizomni, MKda 
interfaol usullarni tartibga solish va joriy etish, imkoniyati 
cheklangan kitobxonlarga keng doirada xizmat ko‘rsatish dastu- 
rini, turli xil axborot qidiruviga imkon beruvchi dasturiy imko- 
niyatlarni, MKning kitobxonlariga masofadan xizmat ko‘rsatish 
haqidagi Nizomni, Internetga, Wi-Fi ni qo‘llagan holda avtomat- 
lashtirilgan axborot-kutubxona xizmatini joriy etish, respublika- 
ning yig'ma elektron katalogini tashkil etish, 2012—2020-yillar 
bosqichma-bosqich elektron resurslarni yaratishning jadvalini ish­
lab chiqish kabi ko'plab vazifalar yuklatildi. 2012-yildan so‘nggi 
davrda ana shu dastur asosida ishlar tashkil etildi.
32
www.ziyouz.com kutubxonasi

Axborot-kutubxona muassasalari faoliyatini takomillashti- 
rishda, xodimlarning nazariy va amaliy bilimlarini oshirishda, 
ilg‘or ish tajribalarini ommalashtirishda 0 ‘rta maxsus, kasb-hu- 
nar ta’limi markazi tasarrufidagi ARMlar o‘rtasida 2006-yildan 
buyon o‘tkazilayotgan «Yilning eng yaxshi ARM», 1967-yildan 
beri o ‘tkazib kelinayotgan Respublika bolalar kutubxonasidagi 
«Yilning eng yaxshi kitobxoni» kabi tanlovlar muhim o‘rin tu- 
tadi. Bu tanlovlar xodimlarning ishini sifatli va samarali tashkil 
etishga, kutubxona ish hujjatlarini to‘g‘ri yuritishga, kompyuter 
savodxonligini oshirishga, aholi o ‘rtasida axloqiy, m a’naviy, 
tarbiyaviy ahamiyatga ega bo ‘lgan tadbirlarni kengaytirishga, 
barkamol avlod tarbiyasiga samarali ta ’sir ko‘rsatishga, boshqa 
tashkilotlar bilan mustahkam aloqada ish olib borishga, xususiy 
elektron resurslarni yaratishga qaratilgan.

Download 11,3 Mb.