Takrorlash uchun savollar

3-bob. AXBOROT-KUTUBXONA MUASSASALARINING 
TURLARI VA ULARNING XUSUSIYATLARI
2006-yil 20-iyunda qabul qilingan «Respublika aholisini axborot- 
kutubxona bilan ta’minlashni tashkil etish to‘g‘risida»gi Qarordan 
so‘ng uning ijrosi bo‘yicha ko‘plab hujjatlar qabul qilindi. 
Marnlakatimiz kutubxonachilik sohasida islohotlar davri boshlandi.
Kutubxonalar paydo bo'libdiki, ularda shu davrning, makon- 
ning o‘ziga xos axborot resurslari to‘plangan, saqlangan va keyingi 
avlodlarga yetkazib berilgan. Shu bilan birga, ular inson kamoloti 
uchun, jamiyat taraqqiyoti uchun bilim manbayi, rivojlanish asosi 
bo‘lgan.
Bugungi kunda ham axborot resurslari, asosan, kutubxonalarda 
yig'ilgan bo‘lib, bu foydalanuvchilarga aynan shu kutubxonadagi 
va boshqa kutubxonalar fondidagi axborot resurslaridan foydalanish 
imkonini beradi. Axborot va Internet texnologiyasining rivojlanishi 
kutubxonalar oldiga mavjud resurslarni tartibga solish, elektron 
ma’lumotlar bazasini yaratish, axborot resurslarini koopera- 
tsiyalash, ularga erkin kirish va unumli foydalanish uchun shart- 
sharoitlar yaratish vazifalarini qo‘ydi. Ana shu zaruratdan kelib 
chiqqan holda 2006-yil 20-iyunda Respublika Prezidenti tomo- 
nidan qabul qilingan «Respublika aholisini axborot-kutubxona 
bilan ta’minlashni tashkil etish to‘g‘risida»gi Qarori mamlakati- 
miz kutubxonachilik sohasida axborot va telekommunikatsiya 
texnologiyasini rivojlantirish va takomillashtirish uchun keng yo‘l 
ochib berdi.
Qaror axborot-kutubxona bilan ta’minlashni takomillashtirish, 
kutubxonachilik ishini rivojlantirish va takomillashtirish uchun 
butun kutubxonachilik tizimini tubdan isloh qilishga asos bo‘ldi. 
Qarordan so‘ng mamlakatimizda faoliyat yuritib kelayotgan
34
www.ziyouz.com kutubxonasi

markazlashgan kutubxonalar tizimiga barham berildi. Madaniyat 
va sport ishlari vazirligi tizimidagi ommaviy, ilmiy-universal 
kutubxonalar yangicha nuqtayi nazarga ko‘ra, axborot-kutubxona 
va axborot-resurs markazlariga aylantirildi. Mavjud respublika, 
viloyat ilmiy-universal hamda Toshkent shahar markaziy ku­
tubxonasi axborot-kutubxona markazlari sifatida qaytadan tash­
kil etilib, 0 ‘zbekiston Respublikasi Aloqa va axborotlashtirish 
agentligi tasarrufiga o'tkazildi. Markazlashgan kutubxonalar 
tizimidagi markaziy va filial kutubxonalar Oliy va o‘rta maxsus 
ta’lim hamda Xalq ta’limi vazirliklari, 0 ‘rta maxsus, kasb-hunar 
ta ’limi markazi tizimidagi kasb-hunar kollejlari, akademik litsey, 
Xalq ta’limi vazirligi tasarrufidagi maktab kutubxonalari bilan 
birlashtirilib, axborot-resurs markazlariga aylantirildi.
Endilikda ular maxsus kutubxona sifatidagi faqat o‘z o‘quv 
yurtlari professor-o‘qituvchilari va talaba-o‘quvchilarigagina 
xizmat qilib qolmasdan, balki aholining barcha qatlamiga axbo- 
rot-kutubxona xizmati ko‘rsatuvchi axborot-resurs markazi 
vazifasini bajaradi. Bu an’anaviy kutubxonachilik ishi shakllaridan 
zamonaviy axborot texnologiyalari yordamida yangicha o ‘ta 
takomillashgan va samarali usullarni joriy etish va foydalanishga 
o‘tish zaruratini keltirib chiqaradi.
Kutubxonalar o‘z xususiy elektron resurslarini yaratishi, 
mamlakatimizning yig‘ma elektron katalogini yaratishda faol 
ishtirok etishlari, Internet va boshqa axborot tarmoqlaridagi ax­
borot ma’lumotlaridan unumli foydalangan holda aholiga axbo­
rot-kutubxona xizmati ko‘rsatishning zamonaviy yangi shakl va 
usullarini ishlab chiqish uchun faoliyat yurita boshladilar.
2006-yil 20-iyunda qabul qilingan «Respublika aholisini 
axborot-kutubxona bilan ta’minlashni tashkil etish to ‘g‘risida»gi 
Qarorda respublika axborot-kutubxona tizimi faoliyatini muvo- 
fiqlashtirish bo‘yicha Idoralararo kengash tuzish va uning vazi- 
falari haqida alohida fikrlar berilgan, uning tarkibi ilova qilindi.
2007-yil 27-iyulda 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkama- 
sining «Respublika axborot-kutubxona tizimi faoliyatini muvofiq- 
lashtirish bo‘yicha Idoralararo kengash to ‘g‘risidagi Nizomni 
tasdiqlash haqida»gi qarori e’lon qilindi va Nizom qabul qilindi.
35
www.ziyouz.com kutubxonasi

Unga ko‘ra, kengash ARM va AKM hamda kutubxonalai 
faoliyatini uning yo‘nalishlariga mos muvofiqlashtirish ni amalga 
oshiruvchi kollegial idoralararo organ deb belgilandi. Uning asosiy 
vazifalari etib, axborot-kutubxona faoliyatidagi ustuvor vazifalarni 
amalga oshirish, tarmoqlararo tashkiliy-uslubiy rahbarlikni amalga 
oshirish, axborot-kutubxona faoliyatini rivojlantirish ishlarini 
muvofiqlashtirish, mamlakatimiz va xorijdagi ilmiy-axborot 
faoliyatini o‘rgangan holda tavsiyanomalar ishlab chiqish belgilandi.
Uning vazifasi sifatida AKM, ARM hamda kutubxonalarni 
rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlarini belgilash, ular fondini 
komplektlashning asosiy yo‘nalishlari, mamlakatimiz adabiyotlari, 
shu jumladan, hujjatlaming majburiy nusxalari, qog‘oz va elektron 
manbalardagi xorijiy nashrlar, xalqaro kitob almashish, m a’lu- 
motlar bazalari va banklari bilan to ‘la ta ’minlash bo ‘yicha 
tavsiyanomalar ishlab chiqish va ishlarni muvofiqlashtirish, 
fondlarning fizik holatini, nashrlar, noyob fondlar va madaniy 
meros yodgorliklarini saqlashni ta’minlashning chora-tadbirlari 
haqida tavsiyanomalar ishlab chiqish, mamlakatimiz va xorijiy 
nashrlarga obuna bo‘lishga budjet, valuta mablag‘larini taqsim- 
lash, kutubxonachilik sohasidagi ilg‘or texnologiyalar negizida 
kutubxona kadrlarini tayyorlash va qayta tayyorlash bo‘yicha 
takliflarni ko‘rib chiqib, Vazirlar Mahkamasiga kiritish, barcha 
turdagi me’yoriy hujjatlaming ishlab chiqilishini ta ’minlash, 
kutubxonachilik ishiga yangi axborot texnologiyalarini joriy etish 
ishlarini muvofiqlashtirishdan iborat etib belgilandi.
Bundan tashqari, kengash kutubxonachilik ishini rivojlan­
tirishning istiqbolli dasturlarini va yo‘nalishlarini ishlab chiqish va 
amalga oshirish, kutubxonalarnmg kitob savdosi tashkilotlari, OAV 
bilan hamkorligini o‘rnatish, ularning fondlarini shakllantirish, 
ulardan foydalanish, adabiyotlarni nashr etish va qayta nashr 
etish bo yicha takliflar tayyorlash, mehnat sharoitlarini yaxshilash, 
kadrlar bilan ta’minlash, elektron kataloglar tashkil etish ishini 
rivojlantirish, elektron resurslardan foydalanishning korporativ 
tizimlarim, noyob kitoblami raqamlashtirish markazlarini tashkil 
etish bo yicha ilmiy-texnik loyihalarni ishlab chiqish, ish tajribala- 
rini о rganish, ommalashtirish, o‘zaro axborot almashinuvini yo‘lga
36
www.ziyouz.com kutubxonasi

qo'yish, xalqaro hamkorlikni o‘rnatish, respublika va xalqaro ilmiy 
anjumanlarni tayyorlash va o‘tkazish vazifalarini bajaradi. Shu 
ma’noda Kengash tomonidan AKM va ARMlari nizomlari, 
ulardan foydalanish tartibi haqidagi m e’yoriy hujjatlar tayyor- 
landi va joylarga yetkazildi. Kutubxonachilik, nashriyotchilik ishi 
va arxiv ishi sohasida qo'llaniladigan asosiy standartlar va boshqa 
me’yoriy hujjatlar aniqlanib, ularni tarjima qilish va qayta ishlab 
chiqish ishlari olib borilmoqda.
0 ‘zbekiston Respublikasining «Axborot-kutubxona faoliyati 
to‘g‘risida»gi Qonuni 3-bobida mamlakatimizda axborot-kutubxona 
tizimi belgilab berilgan. Uning 9-moddasida axborot-kutubxona 
tizimi hamda axborot-kutubxona muassasalarining turlari qonu- 
nan tartibga solinib, ta ’rif beriladi. Qonunda belgilanishicha, 
axborot-kutubxona tizimi yagona tashkiliy va uslubiy ta ’minot 
asosida faoliyat ko‘rsatuvchi axborot-kutubxona muassasalari 
majmuyidan iborat. Axborot-kutubxona muassasasi mustaqil 
muassasa boMishi yoxud korxona, muassasa yoki tashkilotning 
tarkibiy bo‘linmasi bo‘lishi mumkin va ular quyidagilardan iborat:
• 0 ‘zbekiston Milliy kutubxonasi;
• axborot-kutubxona markazlari;
• axborot-resurs markazlari;
• davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining kutubxonalari;
• boshqa kutubxonalar (o‘zini o‘zi boshqarish organlari, nodavlat 
notijorat tashkiiotlari, tijorat tashkilotlarining kutubxonalari).
Axborot-kutubxona muassasalari axborot-kutubxona fond- 
larining mazmuni va belgilangan maqsadiga ko‘ra, universal hamda 

Download 11,3 Mb.