lakatlarda elektron shakldagi kitoblar yuzaga keldi. Ammo har
qanday shakJda bo‘lmasin, kitobning mohiyati o‘zgarmaydi.
Qo‘lyozma holida ham, matbaa holida va elektron shaklda ham kitob
o‘zining tub mohiyatini, ahamiyatini yo‘qotmaydi, uning o‘rnini
boshqa narsa egallay olmaydi.
Kitob insoniyat va jamiyat madaniyatining ajralmas bir qismi
bo‘lib, insoniyat taraqqiyotining hamma davrlarida kishilarni
tarbiyalash, ularning aqliy rivojlanish vositasi bo‘lib keldi.
Kitob
barcha sohaga oid bilimlarni to‘plash, saqlash usuli sifatida ijtimoiy
ishlab chiqarishni rivojlantirishda, barcha formatsiyalarning
aLmashinuvida va taraqqiyotida katta ahamiyatga ega bo‘ldi. Inson
tafakkiirining rivojlanishida kitob va yozuv doimo hamroh bo‘lgan.
Ba’zi madaniyat va ma’rifat shakllari og‘zaki aloqa munosabatlariga
asoslangan bo‘lsa-da, yozuv paydo bo'lgandan so‘nggina hozirgi
kungacha yetib keldi va voqelikka aylandi.
Insoniyat yaratgan muomala vositalari ichida eng ishonchlisi,
eng qulayi kitobdir. Barkamol inson tarbiyasi, odamlar ma’naviyati,
madaniyati, odob-axloqi, bilim saviyasi, jamiyatda o‘ziga xos o‘rinni
egallashi faqat kitobdan olgan bilimiga bog‘liq, chunki u inson
aql-zakovati va bilimlarini saqlash
hamda keng yoyishning eng
mukammal qurolidir. Kitob kishilarga insoniyat erishgan yutuqlarni
bilish imkonini beradi, xalqlar o ‘rtasidagi munosabatni, ham-
jihatlikni, o"zaro mehr-oqibatni tiklaydi. Dunyoda tinchlikni o‘ma-
tishga, mustahkamlashga xizmat qiladi.
Insoniyat yaratgan yozuvlar, kitoblar bo‘lmaganda odamzod
o‘zining o‘tmishini, bilim, donolik va hikmatlarini ham bilmagan,
ilm-fanni ham taraqqiy ettira olmagan bo‘lardi. Jami ixtirolar,
kashflyotlar, taraqqiyot darajasi ham kitoblar tufaylidir. «Kitob
har qanday bilimning joni va yuragi,
har qanday fanning
ibtidosidir», degan edi nemis yozuvchisi S. Sveyg. Kitoblar barcha
zamonlar uchun eng zarur narsa, qalblar malhami, bilimlar
xazinasi, donishmandlik chashmasi bo'lgan va bo‘lib qolaveradi.
Kitoblar tufayli qadim davrlardagi kutubxonalar, ulardagi
fondning mazmuni,
katalog va kartotekalar tizimi,
kutubxona
xizmati ko‘rsatishning sifati haqidagi ma’lumotlami bilish
bilan
o‘sha davr kishilarining qiziqishlari, intilishlari, hayot
darajasi
haqida m a’lumotga ega bo‘lamiz. Eramizdan awalgi asrlarda
7
www.ziyouz.com kutubxonasi
kutubxonalaming sopol taxtachalarda bitilgan qo‘lyozma boyliklari
Ossuriya-Bobil madaniyatini tushunishga yo‘l ochib berdi. Boshqa
topilmalar kabi Mesopotamiyaning qadimgi madaniyati tarixini,
uning yozuvi, saroy, cherkov va boshqa
kutubxonalari sirlarini
ochishga yordam qildi. Ular sababli bizgacha yetib kelgan juda ko‘p
turk, fors, arab tillaridagi qo‘lyozma kitoblar, tarixiy shaxslar
haqidagi adabiy manbalar jonli guvohligida 0 ‘rta Osiyoning qadimgi
sulolaviy kitob fondlari, masjid va madrasalarning kutubxonalari,
shaxsiy kitob to‘plamlari bo‘lganligidan xabardor bo‘lamiz.
Somoniylar, xorazmshohlar, qoraxoniylar va m o‘g‘illarning
0 ‘rta Osiyoga bostirib kirgan davrida saljuqiylar davlatidagi juda
boy kitob xazinalari,
Shahrisabz, Samarqand va Hirotdagi Temur
va temuriylar kutubxonasi, Buxoroda shayboniylar va ashtar-
xoniylar kutubxonasi, Qo‘qon, Xiva va Buxoro xonliklari kutub
xonalari musulmon olamiga mashhur bolganligini bilib olamiz.
Yozma axborot manbalari bo‘lgan kitob, gazeta, jurnal va
boshqalarjamiyattaraqqiyotini, ma’naviy, ijtimoiy-maishiy talab-
ehtiyojlarini to ‘la qondirishga qaratilgan va butun insoniyat
taraqqiyoti davomida shu vazifani ham bajarib kelgan. Yozma
hujjatlar kishilarning o‘zaro fikr
almashuv imkoniyatlarini
kengaytirgan bo‘lsa, kutubxonalar yozma asarlar umrini uzay-
tirish vositasi hisoblangan. Boshqa ijtimoiy muassasalar kabi
kutubxonalar ham jamiyatning eng zaruriy ehtiyojlari asosida
vujudga keldi va turli davrlarda turlicha shaklda rivojlanib keldi.
Buning sababi, ma’lumotlarni qayd qilish, uzatish vositasi sifa-
tida ijtimoiy talabga javob beradigan yozuvning paydo boMishi
bilan o‘z-o‘zidan tabiiy holda ana shu yozuvlarni saqlay oladigan
muassasalarni vujudga keltirishga ehtiyoj paydo bo‘lgan edi. Shu
tufayli ham kutubxonalar awal-boshdanoq jamiyatning mo‘tadil
mavjudligini ta’minlaydigan ajralmas qismi hisoblangan.
