31- rasm. Shtangentsirkul yordamida
ichki diametrni o`lchash
Nutromer - 0,25 ...... 0,5 mm aniqlikda detallaring ichki diametrlarini (teshik va pazlarni) o`lchash uchun ishlatiladi. O`lchash lineykasi yoki mikrometr (indikator) bilan ta`minlangan.
Mikrometrlar (tekis va richagli) tashqi o`lchamlarni aniq o`lchash uchun ishlatiladi. Tekis mikrometrlar o`lchash belgisi 0,01 mm, richagli mikrometrniki esa - 0.002 mm.
Obtarozilar yog`ochli, ramali, mikrometrli, ampulali, qiyalikni o`lchaydigan turlari bo`ladi (32- rasm). har xil o`lchov belgili ampulasi bo`lgan obtarozilardan yuzalar tekisligini tekshirish va jihozni o`rnatishda gorizontallik holatini nazorat qilish uchun foydalaniladi. Ramali va brusokli obtarozilarda ampulalar bo`ylama va ko`ndalang joylashgan bo`ladi, ampulalar spirt yoki efir bilan to`ldirilgan bo`ladi. Obtarozining o`lchash belgisi deb asosiy ampulasi ichidagi havo pufakchasining 1 m da 1 mm aniqlikdagi shkalasining bir birligi darajasida siljisiga tushuniladi. Obtarozilar o`lchash belgisi a (mm/m da) ga qarab uch toifa aniqlikdagi guruhga bo`linadi: birinchi guruh 0,02-0,05; ikkinchi guruh 0,06-0,10; uchinchi guruh 0,12-0,2. Obtarozilar +35 dan -50С hararot diapazonida ishlashga mo`ljallangan. Gorizontallik holati obtarozi shkalasi ko`rsatgichiga qarab nazorat qilinadi, bunda havo pufakchasining shkaladagi nol' holatidan og`ish qiymati i aniqlanadi. Bir-biridan L masofada turgan ikki tayanch yuzalar balandligi orasidagi farq H (m da) quyidagicha aniqlanadi:
Н = а∙ i∙ L (1)
Gidrostatik obtarozi (33-rasm) ±1-2 mm aniqlikda balandlik belgilarini o`lchash uchun ishlatiladi. Gidrostatik obtarozi noldan boshlanadigan millimetrlarda belgilangan nkkita shisha trubkachadan iborat bo`lib, bu trubkachalar bir-biri orqali rezina shlang bilan bog`langan (shlang diametri 10 mm, devor qalinligi 2 mm, uzunligi 20 m gacha). Trubkachalarning ikkinchi uchi probkalar bilan yopilgan. Shlang -30 dan +500С gacha bo`lgan haroratda ishlashga layoqatli. Trubkachalar rangli suyuqlik bilan to`ldirilgan (atrof harorati t =0500С bo`lganda rangli suv yoki t = -3000С bo`lganda spirt ishlatiladi). Bu trubkachalar bir-biridan kerak bo`lgan masofaga qo`yilganda tutash idishlar qonuniga asosan trubkachalardagi suyuqlik sathi bir xil, bu ikki sathni birlashtiruvchi xayoliy chiziq gorizontal bo`ladi. Suyuqliklar balandligi qiymati farqi trubkachalar turgan ikki yuzaning gorizontallikdan og`ishini yoki vertikallik belgisining og`ishini ko`rsatadi.
Shoqul (shovul) (34-rasm) yordamida jihozlar va konstruktiv elementlarning vertikallik holati tekshiriladi.
Tekshiruvchi chizg`ich va plitalar detallar hamda yuzalar tekisligi yorug`lik tirqishi usuli, bo`yoq dog`i usuli bo`yicha tekshiriladi.
Rezba shablonlari rezba qadamini aniqlash uchun ishlatiladi (1 to`plam - metrli rezba uchun, 2 to`plam - dyuymli rez'ba uchun).
 
32- rasm. Obtarozilar
a- ramali; b- yog`ochli (1- korpus; 2- asosiy ampula; 3- o`rnatuvchi ampula);
c - ampulani mikrometr aniqlikda beruvchi (1 turi) (1- ampula; 2-mikrometrli vint; 3- qopqoq; 4- asos; 5-limb; 6- aylanish shkalasi; 7- optik qurilma);
d- ampulani mikrometr aniqlikda beruvchi (2 turi) (1- baraban; 2- stebel; 3- mikrometrli vint; 4- trubka; 5- asos; 6- asosiy ampula; 7- o`rnatuvchi ampula);
e- qiyalikni o`lchovchi obtarozi.
33- rasm. Gidrostatik obtarozi.
1 - korpus; 2- shkalalangan trubka; 3- rezina shlang.
34- rasm. Shoqul
1- T - simon shablon;
2- yuk; 3- ip d = 0,2 mm;
4- tekshiruv chizig`i.
Shuplar detallar orasidagi tirqishni o`lchash uchun ishlatiladi. Ular qalinligi 0,02 dan 0,1 mm gacha, plastinkachalar uzunligi 100 va 200 mm bo`ladi. 100 mm li shuplar 4 ta to`plamdan iborat, 200 mm li shuplar alohida plastina shaklida bo`ladi.
ASOSIY TAYANCH IBORALAR:
1. Ko’tarish kranlari;
2. Yuklagichlar, traktor va tyagachlar;
3. Elektrotelfer, tal, lebyodka, ko`targich, kran-telejka;
4. Montaj machtalari, bloklar, polispastlar, stroplar, traverslar, qamragichlar, kanatlar ;
|
5. Po’lat prokat profillari;
6. Zichlagich materiallar, salniklar;
7. Moylovchi materiallar;
8. Chilahgarlik asboblari
9. O’lchash-tekshirish asboblari
|
ASOSIY TAYANCH TUSHUNCHALAR:
*O`rnatish, jihozlardan foydalanish va ta`mirlash ishlarining samaradorligi va sifati shu ishni bajarishda ishlatiladigan mashina va mexanizmlar, moslamalar, asboblar va materiallarga bog`liq bo`ladi.
*Jihozlarni tashish va ko`tarish uchun quyidagi mashina va mexanizmlar ishlatiladi: o`zi yurar strelali kranlar (avtomobil, zanjirli, pnevmog`altakli), to’rt oyoqli (козловой), ko`prikli (мостовой) va minorali (башенный) kranlar, yuklagichlar (погрузчик), traktor va tyagachlar, elektrotelfer, tal, lebyodka, ko`targich (домкрат), kran-telejka va boshqalar.
*Takelaj (montaj) moslamalariga montaj machtalari, bloklar, polispastlar, stroplar, traverslar, amragichlar va kanatlar kiradi.
*Texnologik jihozlarni o`rnatishda, metallkonstruktsiyalar yasashda, yeyilgan detallar o`rniga yangi detal yasashda po`lat, rangli metallar va qorishmalar ishlatiladi. Po`lat kimyoviy tarkibi bo`yicha uglerodli va legirlangan po`latga bo`linadi.
* Sanoatda prokat profillaridan kvadrat, dumaloq, polosa, burchakli, qo`shtavrli, shveller va relslar ishlatiladi.
*Jihozlarni o`rnatish, ishga tushirish va ta`mirlashda quyidagi yordamchi materiallar ishlatiladi: bolt, gayka va shayba, prokladka (qistirma) va uriladigan salnik materiallar, moylaydigan, tozalaydigan va abraziv materiallar.
*O`rnatish va ta`mirlashda ishlatiladigan o`lchash asboblariga ruletka, yig`iladigan metall metr, metall chizg`ich, shtangentsirkul', nutromer, mikrometr, har xil obtarozilar, shoqul, tekshiruvchi lineyka và plitalar, rezbali shablonlar, shuplar va boshqalar kiradi.
TAKRORLASH VA MUNOZARA UCHUN SAVOLLAR
O’rnatish mashina va mexanizmlariga nimalar kiradi?
Montaj ishlarini bajarishda qaysi vosita bilan jihoz gorizontallik holati tekshiriladi?
Qaysi vosita bilan jihozning vertikallik holati tekshiriladi?
Montaj ishlarini bajarishda qaysi vosita bilan bir-biridan uzoqda joylashgan jihozlar gorizontallik holati tekshiriladi?
Montaj ko`targichlariga misollar keltiring.
Lebyodka va tal ishlash printsipini tushuntiring.
Qaysi mexanizm yukni ham gorizontal, ham vertikal harakatlantirishda ishlatiladi?
O’rnatish, foydalanish va ta’mirlashda ishlatiladigan materiallar va ularninig xususiyatlari?
O’rnatish, foydalanish va ta’mirlashda ishlatiladigan asboblar.
O’rnatish, foydalanish va ta’mirlashda ishlatiladigan o’lchash asboblari haqida ma’lumot bering.
O`QUV-USLUBIY TARQATMA MATERIALLARIGA MISOLLAR:
Tayanch ibora va tushunchalar.
Mavzu bo`yicha asosiy formulalar va jadvallar yozuvi.
Mavzu bo`yicha asosiy rasmlar.
|
