SJIF
2023:5.971
License type supported CC: Attribution 4.0 International (CC BY 4.0)
73
barqaror daromad olishini taʼminlashga qaratilgan zamon bilan hamnafas milliy
innovatsiya tizimini shakllantirish dolzarb masalalar qatorida turadi.
Аdabiyotlar sharhi
Shu paytgacha olimlar tomonidan milliy innovatsiya tizimiga yagona bir taʼrif
berilgan emas. Rivojlangan mamlakatlarning milliy innovatsiya tizimilari bir-biridan farq
qiladi. Zotan, turli mamlakatlar tomonidan milliy innovatsiya
tizimi oldiga turli
maqsadlar qoʼyiladi va amalga oshiriladi. Koʼp iqtiboslik keltiriluvchi oʼquv qoʼllanma
muallifi Yu.P.Surmin quyidagicha yozadi: “Tizimlarni ajratish va qurish quyidagicha
amalga oshiriladi: Tizim taʼminlab berishi kerak boʼlgan maqsad qoʼyiladi. Funktsiyalar
bajarilishini taʼminlovchi funktsiya yoki vazifalar aniqlanadi. Maqsad obʼekt harakat
yoʼnalishiga yoʼnaltiriladi. Maqsad odatda mavjud vositalar bilan hal etib boʼlmaydigan
muammoli vaziyatlardan yuzaga keladi. Tizim esa muammolarni hal etish vositasi
sifatida yuzaga chiqadi. [1,58 b.]
Hozirgi vaqtga qadar ham xorijiy ham rossiyalik olimlar orasida “Milliy
innovatsiya tizimi” ning umum tan olingan yagona tushunchasi mavjud emas. Umumiy
qarashlarning mavjud emasligi milliy innovatsiya tizimi va
uning tarkibiy qismlarini
shakllantirish uslubiyotiga turlicha yondashuvlarni keltirib chiqarmoqda. Olib borilgan
adabiyotlar tahlilidan kelib chiqib, ushbu yoʼnalishlarni ushlab turuvchi sakkizta
yoʼnalishlarni ajratib koʼrsatish mumkin:
•
institutlar majmui sifatida: R. Nelson [2];
•
institutlar va turli elementlar va tarkibiy qismlarning majmui sifatida: D.А.
Serpuxovitin [3];
•
tashkilotlar (korxona, tarkib) va faoliyatining maqsadli turlari (yoʼnalishlari)
tarmogʼi sifatida: K. Frimen [4];
•
oʼzaro bir-biri bilan bogʼlangan
faoliyat, elementlar va tarkib sifatida:
B.O.Lumdvall [5,6,7];
•
milliy innovatsiya tizimi sohasi (ulushi) sifatida:
•
2000-yilda L. Leydesdorf tomonidan shakllantirgan uchtalik spiral bilimlar
ishlab chiqarish kontseptsiyasi sifatida; universitet-hukumat-biznes (korxona, sanoat) [8];
•
fanlararo yondashuvni oʼz ichiga oluvchi keng yondashuv sifatida: R.Kaxn
(2008 y) [9];
•
ijtimoiy kapital orqali: milliy innovatsiya tizimini “Millatning texnik
oʼzgarishlarga nisbatan ijtimoiy moslashuvchanligi”.
Muayyan vaqt davomida olimlarning milliy innovatsiya tizimi tushunchasiga
qarashlari rivojlanib bormoqda. Masalan, K.Frimen 1987 yilda nashr qilingan ishida
milliy innovatsiya tizimini tashkilotlar tarmogʼi sifatida koʼrib chiqqan boʼlsa [10], 2002-
2004 yillargi ishida texnik oʼzgarishlarga millatning ijtimoiy koʼnikmalari
sifatida
qaramoqda [11]. B.O.Lundvallning 1992 yilgi ishida milliy innovatsiya tizimi sifatida
elementlar va munosabatlar haqida gap borsa [12], 2010 yilgi ishida yangi
mahsulotlarning rivojlanishi bilan bogʼliq ravishda ishlab chiqaruvchilar va
foydalanuvchilarning oʼzaro harakati haqida chop etmoqda [13].
Milliy innovatsiya tizimi tushunchasini aniqlash boʼyicha
taklif etilayotgan ham
xorijiy, ham rossiyalik olimlarning tushunchalarining birortasi davlat yoki milliy
xususiyatlarni oʼz ichiga qamrab olmayapti. Milliy innovatsiya tizimida yoki davlat
