Pb
2+
+2H
2
Dz=Pb(HDz)
2
+2H
+
Xosil bo’lgan rangli kompleks xloroform yoki to’rt xlorli uglerodga
ekstraksiyalanadi. Qo’rg’oshin (II) ditizonat eritmasini yutilish spektri λ
max
= 520
21
nm (ε=7∙10
4
dm
3
·mol
-1
· sm
-1
) bo’lib, shu to’lqin uzunligida ekstraktning optik
zichligi o’lchanadi. Niqoblovchi – sianid CN
-
ionlari ishtirokida qo’rg’oshin (II)ni
aniqlashga boshqa kationlar xalaqit bermaydi.
Titrimetrik analiz aniqlanayotgan modda bilan reaksiyaga sarflangan ma’lum
konsentratsiyali reagentning hajmini o‘lchashga asoslangan usuldir. Titrimetrik
analizda titrtushunchasiga duch kelamiz.Titrlash so‘zi titrso‘zidan olingan. Titri
ma’lum eritma yordamida titri noma’lum eritmaning titrini aniqlash jarayoniga
titrlash deyiladi.Titrlashning mohiyati quyidagidan iborat: aniqlanayotgan A modda
eritmasiga B reaktivdan oz-ozdan qo‘shib boriladi, B ning konsentratsiyasi juda aniq
bo‘lishi kerak. Titrlash jarayonida B reagent to Ava B ning miqdorlari ekvivalent
bo‘lguncha tomchilatib qo‘shib turiladi. Shunday qilib, bunday aniqlash qo‘shilgan
reaktiv miqdori aniqlanayotgan modda miqdoriga ekvivalent bo‘lgandagina
mumkin bo‘ladi.Titrimetrik analiz juda tez bajariladi,uni 1828 -yilda fransuz olimi
GeyLyussak ilmiy asoslab bergan. Ma’lumki,bir-biri bilan miqdoran reaksiyaga
kirishuvchan eruvchan eritma hajmlari bu eritmalarning normal konsentratsiyalariga
teskari proporsionaldir:
22
2.2.Lyuminetsent tahlilning mohiyati
Yerda yorug‘likning asosiy manbalari kuchli cho‘lg‘angan jismlardir.
Yorug‘likning bunday manbalari issiq manbalar deb ataladi. Ammo yorug‘likning
issiq manbalaridan tashqari, sovuq manbalari ham bor, ularda energiyaning boshqa
turlari (masalan, kimyoviy energiya) yorug‘lik energiyasiga aylanadi.
Sovuq yorug‘lik beruvchi xilma-xil hodisalar Lyuminessensiya deb ataladi.
Lyuminessensiya – lotincha lyumen, ya’ni yorug‘lik so‘zidan olingan.
Lyuminessensiyani vujudga keltiruvchi sabablar ham turli-tumandir.
Hashoratlarning (masalan, yaltiroq qurtlar), daraxt chirindilari, chiriyotgan
go‘sht va hokazolarning shu’lalanishi odamzodga qadimdan ma’lum, bu hodisalar
sovuq holda shu’lalanishning misoli bo‘la oladi. Bu yerda shu’lalanish kimyoviy
protsesslar natijasida, asosan, oksidlanish natijasida paydo bo‘ladi.
Agar uran nitratning sariq kristallaridan ozrog‘ini sandonga qo‘yib, qorong‘i
joyda bolg‘acha bilan ursak, urilganda chiroyli yashil tusda chaqnashini ko‘ramiz.
Bunda kristallning sovuq holda yorug‘lik chiqarishiga mexanik ta’sir sabab bo‘ladi.
Kristallning bolg‘acha urilganda atrofga sachrab ketgan parchalari yana bir oz vaqt
nur sochib turadi, bu narsa lyuminessensiya hodisasiga juda xarakterlidir.
4-rаsm. Lyuminessensiya hodisasining hosil bo’lishi
23
Lyuminessensiyaning hosil bo‘lishi. Yorug‘lik manbai fotoni kristallning
lyuminessensiya markazini uning yutish polosasi - sathlar bilan zich to‘lgan interval
sathlaridan biriga o‘tkazadi. 10
-8
s vaqt ichida lyuminessensiya markazi AA sathga
o‘tib, energiyani kristall panjaraga beradi. Asosiy holat sathi ВВ ga o‘tishda bu
sathdan kvant chiqadi. Lyuminessensiya yuz beradigan moddalar lyuminofor
moddalar deb ataladi. Lyuminessensiya markazi uyg‘ongan holatdan pastroq
energiya sathiga o‘tishida o‘rtacha sarflanadigan vaqt lyuminessensiya jarayonining
asosiy
xarakteristikalaridan
biri
hisoblanadi.
Lyuminessent
nurlanish
to‘xtatilgandan keyin, agar u tez, taxminan sekundning o‘n milliondan bir ulushi
(10
-8
s) da so‘nsa, lyuminessensiyaning bunday xili fluoressensiya deb ataladi. 10
-
8
s - uyg‘ongan atomning o‘ziga xos yashash davridir. Agar tashqi elektron
qobiqning sathlari uyg‘ongan bo‘lsa, odatda, atom asosiy holatga o‘tgunga qadar
shuncha vaqt (10
-8
s) uyg‘ongan holatda bo‘ladi.
Lyuminessensiyaning boshqa turi - fosforessensiya – uyg‘onish energiyasi
manbai uzilgandan so‘ng yorug‘lanishning sekin pasayishi bilan xarakterlanadi. Bu
holda lyuminessensiya markazlari uyg‘ongandan keyin metastabil holatlarida
bo‘ladi, bu holatlardan past energiyali holatga o‘tish «ta’qiqlangan» bo‘lib u 10
-8
s qaraganda ancha uzoqroq vaqtda ro‘y beradi.
Lyuminеssеnt lаmpаlаr cho‘g‘lаnish lаmpаlаriга qаrагаnдааnchа tеjаmli: ulаr
hаr бir vatt quvvatga chug‘lanish lampasidan bir necha marta ortiq yorug‘lik oqimi
hosil qiladi. Ularning FIK 20% ga yetadi. Bunday lampaning silindrik ballonidagi
simob bug‘larida elektr razryadi yuz beradi. Simobning uyg‘ongan atomlari kuchli
elektromagnit nurlanish oqimlarini chiqaradi. Bunday nurlanishning asosiy
energiyasi spektrning ultrabinafsha qismida yotadi. Lampa devoriga lyuminofor
surkalgan bo‘lib, ultrabinafsha nurlanish ta’sirida turli rangda nurlanadi.
Lyuminoforlar aralashmasi ultrabinafsha nurlanishni yutib, spektrning ko‘rinadigan
sohasida nurlaydi va yetarli darajada kunduzgi yorug‘lik spektrini hosil qiladi.
Elektromagnit nurlanish tomonidan uyg‘otilgan lyuminessensiyaning bunday xili
fotolyuminesensiya deb ataladi.
24
Ingliz fizigi J.Stoks 1852 yildayoq ushbu qoidani kiritgan edi: lyuminofor
chiqaradigan yorug‘lik to‘lqini uzunligi uyg‘otuvchi yorug‘lik to‘lqini uzunligidan
katta. Stoks qoidasi yutish polosasining maksimumi lyuminessensiya polosasi
maksimumiga nisbatan qisqa to‘lqinlar tomonga siljigan bo‘lishini bildiradi.
5-rasm. Stoks qoidasini tushuntiruvchi chizma
Stoks topgan bu qonuniyatni kvant mexanikasi tasavvurlari asosida oddiygina
tushuntirish mumkin. Lyuminessensiya markazi
energiyali fotonni yutib,
energiya sathiga ko‘tarila olmaydi. Lyuminessent kvant energiyasi har doim dan
kichik. Oraliq sath Yeor ga o‘tilganda energiya chiqadi. Kvant energiyasi W ning
bir qismi boshqa jarayonlarga ham sarflanishi mumkin. Baribir istisnosiz qoidalar
bo‘lmaydi: ba’zi hollarda antistoks nurlanish kuzatiladi. Bu holatda foton
energiyasiga lyuminessenlovchi modda zarralarining Eritmani elеktrik (qarshilik,
elеktr yurituvchi kuch, tok kuchi kabi) xossalarini o‘lchashga asoslangan usullar
analiziga elеktrokimyoviy analiz usullari dеb ataladi. Elеktrodlarga tashqaridan
kuchlanish bеrilishi yoki bеrilmasligiga ko‘ra 2 turga tasniflanadi:
| 