Informatika
kursida
kompyuter
sovodxonligi
quyidagi
bosqichlardan iborat bo‘ladi:
➢
Kompyuter xabardorlik;
➢
Kompyuter savodxonlik;
➢
Kompyuter madaniyat;
➢
Kompyuter mafkura.
Informatika fanini o‘qitish uchun quyidagi o‘quv - uslubiy
ta’minotlar mavjud bo‘lishi zarur: Ta’lim muassasalari uchun
Informatika fanidan DTS va o‘quv dasturlari, darsliklar, o‘quv va
metodik qo‘llanmalar, yillik taqvim rejasi, ko‘rgazmali vositalar, bir
soatlik o‘quv mashg‘uloti ishlanmasi, amaliy va laboratoriya
mashg‘ulotlarini o‘tkazish bo‘yicha metodik tavsiyalar va ishlanmalar.
254
“O‘qitishning metodik tizimi" tushunchasi pedagogik adabiyotlarda
pedagogik faoliyatning ajralmas modeli sifatida belgilanadi va
keyinchalik ushbu faoliyat jarayonida qo‘llaniladi. Bundan tashqari,
o‘qitish haqida gap ketganda, bu aniq fanlar bo‘yicha o‘quv dasturlari va
ushbu dasturlar kiritilgan materiallar: darsliklar, o‘quv qo‘llanmalari,
o‘qish uchun mo‘ljallangan kitoblar, ko‘rgazmali qurollar, texnik
qo‘llanmalar va boshqalar.
Masalan, A.M.Pyshkalo o‘qitishning metodik tizimini tushunishda
uning tarkibiy qismi o‘quv maqsadlari, o‘qitish mazmuni, o‘qitish
usullari, o‘qitish shakllari va vositalari bo‘lgan tarkibiy qism ekanligiga
asoslanadi.
N. L. Stefanova " o‘qitishning uslubiy tizimi" kontseptsiyasiga
quyidagi tarkibni kiritadi: bu o‘quv jarayonining turli tarkibiy
qismlarini, shu jumladan maqsadlar, tarkib, usul va shakllar, vositalar va
rejalashtirilgan o‘quv natijalarini aks ettiruvchi model.
O‘qitishning metodik tizimi (A.P. Tryapitsyna) metodologik
g‘oyani amalga oshirish uchun shart- sharoitlar to‘plamidir. Bundan
tashqari, amalga oshirish shartlari pedagogik jarayonning muayyan
elementlari (maqsadlari, mazmuni, usullari, o‘qitish shakllari va
vositalari) sifatida tushuniladi.
O‘qitishning metodik tizimi - bu o‘quvchilarning bilim olish
samaradorligini oshirishga qaratilgan o‘quv jarayonini rejalashtirish va
o‘tkazish, monitoring va tahlil qilish, o‘qitishning o‘zaro bog‘liq
usullari, shakllari va vositalari majmui.
O‘qitishda zamonaviy metodik tizimining o‘ziga xos xususiyatlari
quyidagilardan iborat:
•
o‘quv jarayonini ilmiy dalillarga asoslangan rejalashtirish;
•
o‘quvchilarning nazariy va amaliy tayyorgarligini birlashtirish va
o‘zaro bog‘lash;
•
o‘quv qiyinchiliklarini izlash va o‘quv materialining tez sur'atda
o‘rganilishi;
•
maksimal faollik va o‘qitishning yetarlicha mustaqilligi;
•
o‘quvchilarning individual va jamoaviy ishlarining uyg‘unligi;
•
o‘quv jarayonini texnik o‘quv qo‘llanmalar bilan to‘ldirish;
•
turli o‘quv fanlarini aloqadorligini ta’minlash.
Metodik tizim o‘quv jarayonini rejalashtirish, nazorat qilish, tahlil
qilish va so‘rovlarni o‘z ichiga olgan bo‘lib, mashg‘ulotning maqsadi,
vazifalari va mazmuni bilan belgilanadigan bo‘lsagina ishlash
imoniyatiga ega.
255
O‘quv maqsadlari - har bir o‘quv fanida va sinfda o‘qituvchilar
tomonidan belgilanadi.
mashg‘ulotlar mazmuni har bir o‘quv fanining o‘quv rejasida
belgilanadi va o‘qituvchilar tomonidan o‘quv maqsadlariga qarab
tuzatiladi.
O‘quv jarayonini rejalashtirish - bu ta'lim kontentlarini va
o‘qituvchilar tomonidan o‘quvchilar uchun fanlar, vaqt va joylar
bo‘yicha mashg‘ulotlar o‘tkazishni o‘z ichiga olgan kompleks harakatlar
majmui.
Ta'lim jarayonini monitoring, tahlil va nazorat qilish - bu ta'lim
darayonidagi istirokchilar va o‘qituvchilarning o‘quv mashg‘ulotlarini
boshqarish, tartibga solish va samaradorligini oshirishdagi faoliyati
hisoblanadi.
O‘qitishning metodik tizimlarning tarkibiy tuzilishi.
Tuzilishiga ko‘ra o‘qitishning metodik tizimi ierarxik tuzilishga ega
ancha murakkab va rivojlangan tuzilma hisoblanadi. U o‘zining tizimli
tuzilishini va ta'lim jarayonlari samaradorligini aniqlaydigan beshta
etakchi tarkibiy qismlardan iborat. Bularga quyidagilar kiradi:
- O‘quv maqsadlari – har qanday rivojlanish darajasidagi o‘quv
jarayoni maqsadlarni belgilashdan boshlanadi. O‘qitish maqsadi o‘quv
jarayonini yanada rivojlantirish yo‘nalishini belgilaydi va pedagogik
faoliyatning yakuniy natijasini rejalashtirish va bashorat qilish uchun
zarurdir. Maqsad pedagogik faoliyatni amalga oshirishning taxmin
qilingan natijasi sifatida qaraladi.. Maqsadlar ta'limiy, tarbiyaviy va
rivojlantiruchi bo‘lishi mumkin.
- O‘qish mazmuni – u mashg‘ulotning maqsadiga qarab belgilanadi
va pedagogik foaliyatning rejalashtirilgan natijalariga erishishni
ta’minovchi turli xil harakatlar majmuasini o‘z ichiga oladi.
Mashg‘ulotning mazmuni har xil bo‘lishi mumkin, chunki bitta
maqsadga turli yo‘llar bilan erishiladi. o‘qitish mazmuni intellektual,
kommunikativ, ijodiy, mehnat, texnik, estetik, motivatsion faoliyat
bo‘lishi mumkin.
- O‘qitish usullari va uslublari – o‘qitish usullarini tanlash ushbu
jarayon mazmunini shakllantirishga bog‘liq. Har qanday o‘qitish va
tarbiya metodologiyasida ustuvor rolni bajarish o‘qitish usullariga
bog‘liqdir. Usullar ta'lim mazmunini yoritishga imkon beradi va ta'lim
tizimining psixologik mexanizmlarini aks ettiradi. O‘qitish usulublari
usullar yigindisini tashkil qiladi.
256
- O‘qishning tashkiliy shakllari. Bu ularni samarali amalga
oshirishga imkon beradigan o‘qitish usullarini amalga oshirish usuli.
O‘qitish shakllari o‘quv jarayonidagi barcha ishtirokchilarning o‘zaro
munosabati va faoliyatini tartibga soladi.
- O‘quv vositalari - bu ma'lum bir o‘quv uslubini amalga oshirish
uchun zarur bo‘lgan moddiy ob'ektlar. O‘quv vositalari xilma- xillik
bilan ajralib turadi. Xuddi shu vositani o‘qitishning turli usullari va
shakllarida qo‘llash mumkin.
O‘qitishning metodik tizimining turlari. Metodik tizimlarning bir
nechta turlari mavjud, ular tashkil etish usullari va shakllari, maqsadi va
mazmuni bo‘yicha farqlanadi. Bularga quyidagi tizimlar kiradi:
Reproduktiv
o‘qitishning metodik tizimi. Bu jamiyatning
shakllanishi davrida, ta'lim tartibsiz, tizimsiz bo‘lgan paytlarda yuzaga
keldi. Bu tizim nusxa ko‘chirish va o‘qitish usullarini qo‘llashga
asoslangan bo‘lib, hozirgi hayot uchun zarur bo‘lgan asosiy
ko‘nikmalarni o‘rgatishga qaratilgan edi. Bolalar kattalarning xatti -
harakatlarini kuzatdilar, uni nusxalashdi va ma'lum odatlarni eslab
qoladilar.
Dogmatik uslubiy tizim. O‘rta asrlarda ta'lim tizimida g‘oya va
nazariyalarni diniy prizma asosida o‘rganishga qaratilgan o‘sha
tizimning mavjudligi dolzarb edi. Oddiy o‘qish va yodlash, aniq shaklda,
nazariya, sana, voqealar, faktlarni keyinchalik takrorlash bilan
foydalanilgan.
Umumlashtiruvchi uslubiy tizimi. Hozirgi zamonda ta'lim
tugallangan bilimlarni uzatishga qaratilgan. Buning uchun turli xil
og‘zaki o‘qitish usullari, hikoyalar o‘qish, ma'ruzalar, matnlarni o‘qish,
ko‘rgazmali namoyish qilish, muammolarni yechish va mashqlar
bajariladi. Shunday qilib, butun insoniyat tarixi davomida to‘plangan
ilmiy tajribalarni o‘tkazish amalga oshirildi. Umumlashtirishni
o‘rganish, fikrlash jarayonlari, xotira, xayolot rivojlanishiga ijobiy ta'sir
qiladi.
Rivojlantiruvchi metodik tizim. Bu tizim shaxsning ijodiy tomonini
rivojlantirishga qaratilgan. Mavhum fikrlashni shakllantirishga yordam
beradi.
Dasturlashtirilgan metodik tizimi. Bunday o‘qitish kompyuter
texnologiyalari yoki qog‘ozlarga asoslangan dasturlarni ishlab chivish
orqali amalga oshiriladi - darsliklar, xaritalar, diagrammalar va
boshqalar. Bunday mashg‘ulotlar aniq amalga oshirish mantig‘iga ega.
O‘quv materiallari dozalangan hajmda va uni berish, konsolidatsiya
257
qilish va assimilyatsiyani boshqarish uchun maxsus algoritm asosida
beriladi.
Muammoli ta'limga asoslangan metodik tizimlar. Bunday holda
ta'lim muammoni o‘qituvchi tomonidan e’lon qilinishi va uni
o‘quvchilar tomonidan mustaqil ravishda izlash orqali amalga oshiriladi.
Barcha o‘quv materiallari muammoli shaklda taqdim etiladi. O‘qitish
usullari munozaralar, bahslar, munozaralar, rol o‘ynash va biznes
o‘yinlari va boshqalarni o‘z ichiga olishi mumkin.
|
