|
M. M. Hojimatov- andijon davlat universiteti kimyo kafedrasi dots., PhD
|
| bet | 80/131 | | Sana | 19.01.2024 | | Hajmi | 9,69 Mb. | | #141266 |
Bog'liq Органик кимё мажмуа.docx 2023 y (2)Sulfoxlorlash va sulfooksidlash. Organik modda molekulasida sulfoguruhni (- SO ,H ) kiritish bilan boradigan reaksiya sulfolash deyiiadi. Sulfolash reaksiyasi natijasida birikmada C—S bog‘i hosil bo‘ladi. Odatdagi sharoitda konsentrlangan sulfat kislota alkanlarga ta’siretmaydi, yuqori temperaturada ularni oksidlaydi. Tutaydigan sulfat kislota - oleum m etandan boshqa alkanlar bilan qizdirilganda sulfoalkanlar hosil qiladi.
R - H + HO -SO3 -----► R - SO3H + H2O alkansulfokislota
R - H + SO3 + H2O -------► R - SO3H + H2SO4
Bu reaksiya yorug‘likda yoki katalizator ishtirokida amalga oshadi. Sulfoxlorlash reaksiyasi ham zanjirli erkin radikal mexanizmda boradi.
R - H + SO2 + Cl2 . . yorug‘lik „ R - SO2CI + HCl hv, 50 °C
CH3-CH2-CH3 + SO2 + Cl2 ~ H C 1 * CH3-CH2-CH2-SO2C1 + CH3-CH-CH3 48 % SO2C1 52% 3.
Nitrolash. To'yingan uglevodorodning bitta vodorod atomi o'rniga nitrogruppa NO2 almashinishiga nitrolash deyiladi, 1888- yilda rus olimi M.I. Konovalov suyultirilgan nitrat kislotani uglevodorodlar bilan yuqori bosim ostida qizdirib (140°C) nitrobirikmalar hosil qiladi:
Sanoatda nitrobirikmalar to'yingan uglevodorodlarga nitrat kislota bug'i yoki azot (IV) oksid ta'sir ettirib olinadi.
Nitrobirikmalar surkov moylari, bo'yoq va sintetik moddalarni olishda xomashyo sifatida ishlatiladi.
Organik modda molekulasiga nitro guruhni kiritish bilan boradigan reaksiyalarga nitrolash deyiladi. Bunda C-H bog‘ paydo bo‘ladi. 150-200 °C 2 atm.
R - H + HNO3 =R - NO2 + H2O 12-15 % li
Reaksiya natijasida bir qism alkan parchalanadi.
CH3-CH2-CH3 + HO-NO2 -----► CH3-CH2-CH2-NO2 + CH3-CH-CH3 + 34 % 32 % + CH3- CH2- NO2 + CH3- NO2 26 % 8 %
Reaksiya erkin radikal mexanizm bo'yicha boradi:
a) HO - NO2 — ► •NO2 + HO‘
b) R - H + NO2 — ► R' + HNO2
d) R' + HO -NO2 — ► R - NO2 + HO' yoki R" + "NO2 ^ R - NO2
e) HNO3 + HNO2 —-► 2*NO2 + H2O yoki
2HNO2 — -► NO2 + NO + H2O HNO3 + N2O5= = t 3NO2 + H2O
|
| |
