|
/
Bolalarning o'zini mehnatga o'rgatish
\
|
| bet | 75/223 | | Sana | 19.11.2023 | | Hajmi | 1,64 Mb. | | #101288 |
Bog'liq Maktabgacha pedag-www.hozir.org (1)/
Bolalarning o'zini mehnatga o'rgatish
\
Kattalar mehnati bilan tanishtirish
\
\
/
\
Bolalar mehnatining mazmuni «MTMda ta’lim va tarbiya dasturi»ning birinchi va ikkinchi kichik guruhlar uchun «Mehnat faoliyati uchun zamin tayyorlash» bo'limida, o'rta, katta va maktabga tayyorlov guruhlarida esa «Mehnat» bo'limida berilgan.
Kattalar mehnati bilan tanishtirish hamma yosh guruhlari uchun «Mashg'ulotlarda ta’lim berish», «Tevarak-atrof bilan tanishtirish va ijtimoiy hayot hodisalariga qiziqishni tarbiyalash» bo'limlarida berilgan. Katta va maktabga tayyorlov guruhlari uchun qo'l mehnatining mazmuni «Qurish-yasash» bo'limida berilgan.
Dasturda bolalar mehnatiga mustaqil faoliyat va axloqiy tarbiyaning vositasi sifatida qaraladi.
Kattalar mehnati bilan tanishtirish
Ta’lim-tarbiyaviy ishning mazmuni Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni kattalar mehnati bilan tanishtirish orqali ularga kattalarning mehnati ijtimoiy-foydali mehnat bo'lib, narsa va buyumlarni yaratishga qaratilganligi, ular har bir kishi va butun xalq uchun zarur ekanligi to'g'risida tushuncha berib boriladi. Masalan, o'simliklarni, hayvonlarni parva- rish qilish orqali ulardan olinadigan mahsulot kimlar uchun va nima maqsadda ishlatilishi to'g'risida bilim va tushunchalar berib boriladi.
Kattalarning mehnati bilan tanishtirish yana quyidagi maqsadni ko'zlab ham amalga oshiriladi: kattalar mehnati to'g'risida aniq bilim va tasavvurlar berish, mehnatni va mehnat natijalarini qadrlashga o'rgatish, mehnatga qiziqish va muhabbat uyg'otish, mehnat qilish xohishini tarbiyalash va ishni sifatli bajarishga o'rgatish.
Kattalar mehnati bilan tanishtirishning asosiy mazmuni quyidagilardan iborat:
har bir kishi mehnatining ijtimoiy mohiyati;
V.I.Loginovaning olib borgan ilmiy-tadqiqot ishlarida 1'kidlanishicha, bolalarga mehnat tarbiyasi berish uchun ular ehnatva mehnat malakalari to'g'risidagi bilimlar sistemasini zlashtirib olishlari kerak ekan:
Mehnat maqsad qo'yish va uning natijasini belgilab olish- m boshlanadi: maqsad - mehnat tasviri.
Mehnat qilishdan ko'zlangan maqsad bo'yicha kerakli ma- riallarni tanlab (ajratib) olish.
Materialni ishlash uchun kerakli asboblarni tanlab (ajra-
olish.
Natijaga erishish uchun mehnat harakatlarini bajarish.
Bu sistemani quyidagi sxemada keltirish mumkin: maqsad,
ehnatni tanlash, materialni tanlash, mehnat faoliyati - ehnat quroli, mehnat natijasi.
Shunday qilib, maktabgacha yosh davrida mehnat faoli- iti shakllantiriladi. Pedagog rahbarligida mehnatning ijti- oiy sabablarini hamma muhim tomonlari shakllanadi. Katta- r mehnati va uning ijtimoiy ahamiyati to'g'risidagi bilimlar zlashtirilib olinadi.
Maktabgacha taiim yoshi davrining o'ziga xos tomonlari- m yana biri bolalar mehnatining o'yin bilan bogiiqligidir.
O'yin jarayonidagi biror harakat doimo biror mehnat jara- >nini aks ettirishga yo'naltirilgan boiadi. Ikkinchi tomondan, ehnat jarayonini bajarishda uni o'yin shakliga aylantirishadi, asalan, barglarni zambillarda tashishadi, mashinalarda yu- shadi.
Shu bilan birga o'zining xususiyati, mazmuni, yuzaga ke- ;h sababiga ko'ra mehnat va o'yin bir-biridan farq qiladi. ehnatda maqsad qo'yiladi, uni amalga oshirish, natijasiga ishish uchun shart-sharoit yaratiladi, vositalar izlab topila-
O'yinda esa bolalar kattalarning mehnat faoliyatiga taqlid iladi. O'yinda mehnat singari biror aniq natijaga erishilmay-
ammo u mehnat kabi bolalarga quvonch bag'ishlaydi, ular ‘zlarida qoniqish hissini sezadilar. O'yinda bola o'z o'ylaganini ivojlantirishi yetakchi rol o'ynaydi, mehnatda esa natijaga
Tarbiyachi bolalarni o'z faoliyatlarini taxminiy rejalashtirib lishlariga o'rgatish va ular faoliyatiga rahbarlik qilishi lozim.
Shunday qilib, butun bog'cha yoshi davrida mehnat va o'yin 'zaro bog'liq holda kechadi, biroq har qanday holda ham bola- jr mehnatin i o'yinga aylantirish, ularning farqini ishlab chiqa- ish noto'g'ri bo'lar edi. Tarbiyachilar va ota-onalar ta’sirida as- a-sekin bolalar mehnati o'z vazifasi, mazmuni, metodi va tash- :il etilishi bilan mustaqil faoliyat sifatida ajratib boriladi.
Mehnatda uning beradigan samarasi faoliyatning majburiy, arkibiy qismi hisoblanadi. Ammo bolalar bilan olib boriladi- an tarbiyaviy ishda mehnat natijasiga bolalarda mehnatga avas hissini tarbiyalash uchun yordam beradigan pedagogik mil deb qarash kerak.
Mehnatda natijaga erishishda, mehnat malakalarini shakl- intirishda pedagogning va bolalar o'rtoqlarining bahosi va 'ziga-o'zi baho berish katta ahamiyatga ega. Bolalar yasagan uyumlari o'yin va mashg'ulotlarda qo'Hanilsa, ular o'zlari ya- ayotgan buyumlar yanada sifatli bo'lishiga intiladilar.
Maktabgacha ta'lim yoshi davrida bolalarning yoshi lg'ayishi bilan mehnat sabablari ham o'zgarib boradi. Mu- axassislarning olib borgan ilmiy izlanishlari natijasi shu- i ko'rsatadiki, bolalarni kattalar mehnati bilan tanishtirish rqali ular kattalardan mehnatning ijtimoiy sababini ancha era o'zlashtirib olar ekanlar.
Lekin ular biron ishni mustaqil bajarganlaridagina o'z lehnatlari boshqalar uchun foydali ekanligini ongli ravish- a bilib oladilar. Masalan, onalar va buvilar uchun 8-mart- ;a sovg'a tayyorlash, kichiq guruh bolalari maydonchasini ig'ishtirishga yordamlashish, yirtilgan kitoblarni yamab be- ish, konsert va teatr qo'yib berish va boshqalar bolalardagi riehnatning muayyan natijasiga intilish uyg'otadi, faoliyatning imoiy sabablarini anglatib, mehnatga havasini, ishni baja- shda bolalarning o'z oldilariga qo'yadigan talablarini oshira-
Mehnat faoliyatining asosiy tarkibiy qismlari bilan tanishti-
rish:
mehnatning maqsadi, uning ijtimoiy ahamiyati;
materiallarni tanlash [mehnat materiallari);
jihozlash (mehnat faoliyati uchun zarur boigan asboblar- ni tayyorlab olish);
mehnat jarayoni (maqsadga erishish uchun bajariladigan mehnat harakatlari);
natija-mehnat mahsuli.
MTM dasturiga binoan har bir yosh guruhidagi bolalar kattalar mehnati to'g'risida quyidagi bilim va tasavvurlarni egallab olishlari lozim:
Kichik guruh:
Ayrim kasb egalarining mehnat jarayoni.
Mehnat jarayonidagi mehnat harakatlari.
Mehnat jarayonini amalga oshirish uchun kerakli materi- allar.
Maium bir mehnat jarayonini bajarish uchun jihozlar.
Mehnat natijasi.
Kishilar mehnatining ijtimoiy ahamiyati.
O'rta guruhda mehnat to'g'risida qo'shimcha tasavvur va bilimlar beriladi:
Harakat sifati haqida.
Kishilarning mehnatini yengillatuvchi moslamalar.
Kishilarning mehnatga muhabbati.
Katta va maktabgacha tayyorlov guruhida yana yangi tasavvur va bilimlar beriladi:
Kishilar mehnatini yengillatadigan mashina va me- xanizmlar to'g'risida.
Kishilar mehnati jamoa xarakterida ekanligi to'g'risida.
Jamoa mehnati jarayonida kishilarning o'zaro munosabatlari to'g'risida.
Mehnat qahramonlari, xalqimizning mehnat an’analari haqida.
Kattalar mehnati bilan tanishtirishning vosita va metodlari MTM da bolalarni kattalar mehnati bilan tanishtirish har xil tashkiliy yo'llar va metodlar orqali amalga oshiriladi.
Birinchi yo'l - ekskursiya, mashg'ulot, maqsadli sayrlar orqali bolalarni kattalar mehnatiga yaqinlashtirish. Bunda kuzatish, kino va diafilm, diapazitiv, teleeshittirish, badiiy adabi- yot, ko'rgan va eshitgani to'g'risida suhbat, tarbiyachi va bolalarning hikoyalari. Tarbiyachining hikoya va tushuntirishi, didaktik o'yinlar kabi turli-tuman metodlardan foydalaniladi.
Ikkinchi yo'l - mashg'ulot va mashg'ulotdan tashqari vaqt- larda kattalar mehnatini bolalarga yaqinlashtirish. Gigiyenik va pedagogik jihatdan mumkin bo'lgan ishlarni (binoni tozalash, idish yuvish, yuvilgan kirlarni dazmollash va tax- lash, bayram kiyimlarini tikish, bolalar bilan o'yin, mashg'ulot uchun kerakli materiallarni tayyorlash va boshqalar) bolalar oldida bajarish. Kuzatish, ko'rsatib tushuntirish, suhbat, tarbiyachining so'zlab berishi va shunga o'xshash materiallardan foydalaniladi. Kuzatishdan keyin bolalar bilan shunga o'xshash mehnat turlarini tashkil etish maqsadga muvofiq bo'lar edi: kutubxonaga borib kelgandan keyin yirtilgan kitoblarni ya- mash, modalar atelyesiga borib kelgandan keyin qo'g'irchoqqa kiyim tikish va hokazolar.
Uchinchi yo'l - bolalarning kattalar bilan birgalikdagi mehnatlari. Bolalarning kattalar bilan birgalikdagi mehnat- lari har xil bo'lishi mumkin (xona o'simliklarini yuvish, poliz- da ko'chat yoki urug'larni ekish uchun jo'yaklar tayyorlash, bi- noning ichini tozalash va h.k.).
Bolalarning kattalar bilan birgalikdagi mehnatlarini tashkil etish shakllari ham ish mazmuniga qarab har xil bo'ladi:
Asosiy ishni kattalar bajarishadi, bolalar qo'llaridan kel- ganicha yordam beradilar.
Tarbiyachi ishni boshlab beradi, qolganini bolalar o'zlari mustaqil davom ettirishadi.
Kattalar boshlab beradi, bolalar davom ettiradi, keyin esa bolalar va kattalar birgalikda bajarishadi.
Bolalar kattalar bilan birgalikda mehnat qilishlari orqali mehnat malaka va ko'nikmalarini tez va oson egallab oladilar, ularning kattalar mehnati to'g'risidagi bilimlari boyiydi, bunday mehnat bolalarga quvonch bag'ishlaydi.
Bolalarni kattalar mehnati bilan tanishtirishda hamma metod va vositalardan keng ravishda foydalaniladi.
Shunday qilib kattalar mehnati bilan tanishtirish bolalar mehnat va axloqiy tarbiyasining tarkibiy qismi hisoblanadi.
|
| |
