- tizimlarning harakat yo‘nalishida va bajariladigan
ish hududlaridagi
yong‘inni halqaga olish va o‘chirish;
- jabrianuvchilami qidirib topish va ulami qutqarish;
- vayron boigan, buzilgan, yonginli, suv bosgan, gazga, tutunga
loigan obyektlarda qolgan fuqarolami qutqarish;
- jabrlanganlarga birinchi tibbiy va birinchi shifokor yordamini
ko‘rsatish va ulami davolash muassasalariga evakuatsiya qilish;
- aholini xavfli hududlardan xavfsiz hududlarga ko‘chirish;
- shikastlangan o‘choqlarda zaruriy sanitariya-gigiyena va epidemiyaga
qarshi tadbirlarni tashkil etish;
-
aholini suv, oziq-ovqat va boshqa birinchi ehtiyoj buyumlari bilan
ta’minlash.
Boshqa kechiktirib bo‘lmaydigan ishlar (tiklov ishlari) quyi
dagilardan tashkil topgan:
- yuk tashish y o ilari va vayronalardan o ‘tish joylarini tozalash;
- qutqaruv ishlarini olib borishda gazli, elektrli, suvli kanalizatsiya va
texnologik tizimlardagi avariyalarni to'sish va tiklash ishlari;
- harakat xavfsizligiga va qutqarav ishlarini olib borishga to‘sqinlik
qiluvchi inshootlami buzish yoki uni mustahkamlash;
- aloqa va kommunal-energetik tarmoqlardagi falokatlarni tuzatish
hamda tiklash va boshqa ishlar.
Demak,
tiklov
ishlarini
olib
borishdan
maqsad
- tizimlar
harakatlanadigan y o ilam i
tozalash, aloqa, transport, kommunal-energetik,
texnologik tizimlardagi buzilishlami va falokat oqibatlarini to‘sish va
ulami tiklash y o ii bilan qutqaruv ishlarini o'tkazish uchun shart-sharoitlar
yaratishdan hamda shikastlangan hududlarda aholini xavfsiz yashash
sharoitini tashkil etishdan iborat.
Zilzila oqibatlarini bartaraf etish.
Zilzila oqibatlarini bartaraf etish
bilan b o g iiq qutqaruv va tiklov ishlarining ketma-ketligi hamda muddatlari
zilzila hududida joylashgan shahar (obyekt)ning fuqaro muhofazasi
boshligi tomonidan belgilanadi. Ofat oqibatida yuzaga kelgan vayrnna
xususiyatini aniqlashda inshootlaming mustahkamlik darajasi, odamlami
qutqarish bo‘yicha bajariladigan ishlarning
tartibi va hajmini aniqlash
uchun tekshirish (ekspertiza) ishlari tashkil etiladi. Bunda quyidagi
ko'rsatkichlami aniqlash lozim:
- obyektlarga tizimlar harakatining eng qisqa va eng xavfsiz
y o ilarin i;
179
- kommunal-energeíik tamioqiar, bino-inshoot va qurilmalarning
vayronagarchilik darajalarini;
-jabrlanganlam ing turgan joyi va ularga yetadigan xavf darajasini;
- vayronalami ajratish va ulardan jabrlanganlami olib chiqarishni;
- jabrlanganlami qulay joylarga evakuatsiya qilishni;
- ichimlik va xo‘jalik ehtiyojlari uchun foydalanadigan suv
manbalarining
holatini;
- qutqaruv ishlarini amalga oshirishning sharoitlari va ketma-ketligini;
- mehanizatsiya vositalaridan foydalanish qoidalarini;
- portlatish ishlarini olib borish imkoniyatlari va hokazolar.
Zilzila natijasida vayronalar tagida, tuproq ostida, qulash xavfi mavjud
b o ig an inshootlardagi, y o n g in chiqayotgan binoda qolgan odamlarni
qutqarishga darhol kirishiladi. Buning uchun shikastlanish hududlariga
FVDT tizimlari tezda kiritiladi. Vayronalai' tagidagi jabrlanuvchilami
topish uchun qutqaruv tizimlari vayrona hududini, vayron b o ig an bino va
inshootlaming holatini to iiq o‘rganib, so‘ngra
vayronalar ostida qolgan
odamlar bilan muzokara yoki taqillatish usuli bilan aloqa o‘matilib, so‘ngra
ulami qutqaradilar. Jabrlanuvchilar tepasidagi inshoot vayronalarini
ajratishda xavfsizlik choralariga qat’iyan rioya qilish kerak. Sababi agar
vayrona mustahkam b oim asa yoki inshoot konstruksiyalari o‘rtasidagi
bogiovchi elementlar buzilgan b o isa , elementlaming o‘z~o‘zidan
siljishi yoki vayrona vazni cho‘kishi mumkin, bu esa qutqaruvchilarga
ham, jabrlanuvchilarga ham xavf tug'dirishi mumkin. Shuning uchun
vayronalardan odamlami qutqarishda buzilgan inshootlaming yirik
elementlarini qattiq tortish, qimirlatish yoki kuchli zarbalar berishga
y o i qo‘ymas!ik darker. Shuningdek, vayronalar
ichidan yoki qurilish
elementlari (parcha plita) ostidan odamlami olib chiqishda vayrona
elementlarini ham siljitish kerak emas, chunki bular jabrlanuvchilarga
qo‘shimcha jarohatlar yetkazishi mumkin.
.Jabrlanuvchilami qutqarishda, birinchi navbatda, jabrlanuvchining
boshi va tanasining yuqori qismi chiqarib olinib, so‘ngra tanasini
bosib qolgan qurilish parchalaridan ozod qilinadi va unga birinchi
tibbiy yordam ko‘rsatiladi. Qutqaruvchilar qulay
kiyimga ega b o iish i
hamda ular ishlatadigan jihoz, uskunalar uchun cho‘ntaklari b o iish i
kerak. Boshga albatta kaska kiyiladi. Hozirgi davrda vayronalar
ostidagi jabrlanuvchilami qidirib topishda qutqaruv vositalarining
yangi turlari qoilanilm oqda. Jumladan, jabrlanuvchilar chiqaradigan
180
tovushlarni aniqlaydigan elektron moslama - geofonlar ishlatilmoqda.
Bunday moslamalarning ba’zi turlari shunday sezgirki, hatto, ular
odamning yurak urishi bo‘yicha ham topishga qodir. Shuning uchun
qutqaruvchilar odamlarni qidirib topishda doimo «tinchlik soati>mi
o‘tkazadilar. «Tinchlik soati» vaqti mobaynida hech qanday uskuna,
jihoz, texnikalar ishlatilmasligi lozim b o iad i. Chunki «tinchlik soati»
jabrlanuvchilarni topishda ko'maklashadi.
Qutqaruv ishlarini olib
borishda maxsus o‘rgatilgan itiarning yordami ham yaxshi natijalarni
ko'rsatyapti. Bu turdagi itlar ikki mln. ga yaqin hidni farqlay olish
xususiyatiga ega, shuning uchun ham ular qor-yom gir, tuproq, bino
parchalari ostida qolgan odamlarni qidirib topishda boshqa zamonaviy
uslublardan ustunlik darajasi yuqori hisoblanadi. Shularga asoslangan
holda 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qaroriga ko‘ra
1998-yil 5-sentabrda FVV tarkibida «kinologiya» xizmati tashkil etilgan.
Kinologiya xizmatining asosiy vazifasi - itlarni xizmatga tayyorlashni
tashkil etish va har qanday ekstremal vaziyatlarda jabrianganiarni qidirib
topishdan iborat. 0 ‘zbekiston Respublikasi F W n in g avariya-qutqaruv
otradi tarkibidagi kinologiya xizmati 1999-yil avgust oyida Turkiyaning
Izmir va Adanazari viloyatlarida hamda 2001-yil
Hindistonning Gujarat
shtatidagi zilzila oqibatlarini bartaraf etishda faol ishtirok etib, ijobiy
yordam ko‘rsatdilar.
