M. X. Tojiyev, I. Nigmatov hayot faoliyati

- tizimlarning harakat yo‘nalishida va bajariladigan ish hududlaridagi 
yong‘inni halqaga olish va o‘chirish;
- jabrianuvchilami qidirib topish va ulami qutqarish;
- vayron boigan, buzilgan, yonginli, suv bosgan, gazga, tutunga 
loigan obyektlarda qolgan fuqarolami qutqarish;
- jabrlanganlarga birinchi tibbiy va birinchi shifokor yordamini 
ko‘rsatish va ulami davolash muassasalariga evakuatsiya qilish;
- aholini xavfli hududlardan xavfsiz hududlarga ko‘chirish;
- shikastlangan o‘choqlarda zaruriy sanitariya-gigiyena va epidemiyaga 
qarshi tadbirlarni tashkil etish;
- aholini suv, oziq-ovqat va boshqa birinchi ehtiyoj buyumlari bilan 
ta’minlash.
Boshqa kechiktirib bo‘lmaydigan ishlar (tiklov ishlari) quyi­
dagilardan tashkil topgan:
- yuk tashish y o ilari va vayronalardan o ‘tish joylarini tozalash;
- qutqaruv ishlarini olib borishda gazli, elektrli, suvli kanalizatsiya va 
texnologik tizimlardagi avariyalarni to'sish va tiklash ishlari;
- harakat xavfsizligiga va qutqarav ishlarini olib borishga to‘sqinlik 
qiluvchi inshootlami buzish yoki uni mustahkamlash;
- aloqa va kommunal-energetik tarmoqlardagi falokatlarni tuzatish 
hamda tiklash va boshqa ishlar.
Demak, 
tiklov 
ishlarini 
olib 
borishdan 
maqsad 
- tizimlar 
harakatlanadigan y o ilam i tozalash, aloqa, transport, kommunal-energetik, 
texnologik tizimlardagi buzilishlami va falokat oqibatlarini to‘sish va 
ulami tiklash y o ii bilan qutqaruv ishlarini o'tkazish uchun shart-sharoitlar 
yaratishdan hamda shikastlangan hududlarda aholini xavfsiz yashash 
sharoitini tashkil etishdan iborat.
Zilzila oqibatlarini bartaraf etish. 
Zilzila oqibatlarini bartaraf etish 
bilan b o g iiq qutqaruv va tiklov ishlarining ketma-ketligi hamda muddatlari 
zilzila hududida joylashgan shahar (obyekt)ning fuqaro muhofazasi 
boshligi tomonidan belgilanadi. Ofat oqibatida yuzaga kelgan vayrnna 
xususiyatini aniqlashda inshootlaming mustahkamlik darajasi, odamlami 
qutqarish bo‘yicha bajariladigan ishlarning tartibi va hajmini aniqlash 
uchun tekshirish (ekspertiza) ishlari tashkil etiladi. Bunda quyidagi 
ko'rsatkichlami aniqlash lozim:
- obyektlarga tizimlar harakatining eng qisqa va eng xavfsiz 
y o ilarin i;
179

- kommunal-energeíik tamioqiar, bino-inshoot va qurilmalarning 
vayronagarchilik darajalarini;
-jabrlanganlam ing turgan joyi va ularga yetadigan xavf darajasini;
- vayronalami ajratish va ulardan jabrlanganlami olib chiqarishni;
- jabrlanganlami qulay joylarga evakuatsiya qilishni;
- ichimlik va xo‘jalik ehtiyojlari uchun foydalanadigan suv 
manbalarining holatini;
- qutqaruv ishlarini amalga oshirishning sharoitlari va ketma-ketligini;
- mehanizatsiya vositalaridan foydalanish qoidalarini;
- portlatish ishlarini olib borish imkoniyatlari va hokazolar.
Zilzila natijasida vayronalar tagida, tuproq ostida, qulash xavfi mavjud 
b o ig an inshootlardagi, y o n g in chiqayotgan binoda qolgan odamlarni 
qutqarishga darhol kirishiladi. Buning uchun shikastlanish hududlariga 
FVDT tizimlari tezda kiritiladi. Vayronalai' tagidagi jabrlanuvchilami 
topish uchun qutqaruv tizimlari vayrona hududini, vayron b o ig an bino va 
inshootlaming holatini to iiq o‘rganib, so‘ngra vayronalar ostida qolgan 
odamlar bilan muzokara yoki taqillatish usuli bilan aloqa o‘matilib, so‘ngra 
ulami qutqaradilar. Jabrlanuvchilar tepasidagi inshoot vayronalarini 
ajratishda xavfsizlik choralariga qat’iyan rioya qilish kerak. Sababi agar 
vayrona mustahkam b oim asa yoki inshoot konstruksiyalari o‘rtasidagi 
bogiovchi elementlar buzilgan b o isa , elementlaming o‘z~o‘zidan 
siljishi yoki vayrona vazni cho‘kishi mumkin, bu esa qutqaruvchilarga 
ham, jabrlanuvchilarga ham xavf tug'dirishi mumkin. Shuning uchun 
vayronalardan odamlami qutqarishda buzilgan inshootlaming yirik 
elementlarini qattiq tortish, qimirlatish yoki kuchli zarbalar berishga 
y o i qo‘ymas!ik darker. Shuningdek, vayronalar ichidan yoki qurilish 
elementlari (parcha plita) ostidan odamlami olib chiqishda vayrona 
elementlarini ham siljitish kerak emas, chunki bular jabrlanuvchilarga 
qo‘shimcha jarohatlar yetkazishi mumkin.
.Jabrlanuvchilami qutqarishda, birinchi navbatda, jabrlanuvchining 
boshi va tanasining yuqori qismi chiqarib olinib, so‘ngra tanasini 
bosib qolgan qurilish parchalaridan ozod qilinadi va unga birinchi 
tibbiy yordam ko‘rsatiladi. Qutqaruvchilar qulay kiyimga ega b o iish i 
hamda ular ishlatadigan jihoz, uskunalar uchun cho‘ntaklari b o iish i 
kerak. Boshga albatta kaska kiyiladi. Hozirgi davrda vayronalar 
ostidagi jabrlanuvchilami qidirib topishda qutqaruv vositalarining 
yangi turlari qoilanilm oqda. Jumladan, jabrlanuvchilar chiqaradigan
180

tovushlarni aniqlaydigan elektron moslama - geofonlar ishlatilmoqda. 
Bunday moslamalarning ba’zi turlari shunday sezgirki, hatto, ular 
odamning yurak urishi bo‘yicha ham topishga qodir. Shuning uchun 
qutqaruvchilar odamlarni qidirib topishda doimo «tinchlik soati>mi 
o‘tkazadilar. «Tinchlik soati» vaqti mobaynida hech qanday uskuna, 
jihoz, texnikalar ishlatilmasligi lozim b o iad i. Chunki «tinchlik soati» 
jabrlanuvchilarni topishda ko'maklashadi. Qutqaruv ishlarini olib 
borishda maxsus o‘rgatilgan itiarning yordami ham yaxshi natijalarni 
ko'rsatyapti. Bu turdagi itlar ikki mln. ga yaqin hidni farqlay olish 
xususiyatiga ega, shuning uchun ham ular qor-yom gir, tuproq, bino 
parchalari ostida qolgan odamlarni qidirib topishda boshqa zamonaviy 
uslublardan ustunlik darajasi yuqori hisoblanadi. Shularga asoslangan 
holda 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qaroriga ko‘ra 
1998-yil 5-sentabrda FVV tarkibida «kinologiya» xizmati tashkil etilgan. 
Kinologiya xizmatining asosiy vazifasi - itlarni xizmatga tayyorlashni 
tashkil etish va har qanday ekstremal vaziyatlarda jabrianganiarni qidirib 
topishdan iborat. 0 ‘zbekiston Respublikasi F W n in g avariya-qutqaruv 
otradi tarkibidagi kinologiya xizmati 1999-yil avgust oyida Turkiyaning 
Izmir va Adanazari viloyatlarida hamda 2001-yil Hindistonning Gujarat 
shtatidagi zilzila oqibatlarini bartaraf etishda faol ishtirok etib, ijobiy 
yordam ko‘rsatdilar.

Download 9,03 Mb.