Suv toshqini, ko‘chki va sel ofatlari oqibatlarini bartaraf qilish.
Suv toshqini xavfi tug ilg an taqdirda, hududning fuqaro muhofazasi
b oshligi qaroriga binoan boshqaruv punktlari tayyor holga keltirilib,
mas’uliyali mansabdor shaxslaming kecha-yukunduz navbatchiligi tashkil
etiladi.
FVDTning suv toshqini xavfidagi vazifalari quyidagilardan iborat:
~ suv toshqini xavfi to‘g‘risidagi ma’lumotni FMning quyi organlariga
va aholiga yetkazish;
- kuzatuv va nazoratni kuchaytirish;
- suv toshqinida faoliyat ko‘rsatuvchi kuch va vositalar holatini
aniqlash hamda suv bosgan hududlarda qutqaruv ishlarini olib borish
uchun tayyor holga keltirish;
- aholini, moddiy va madaniy boyliklarini xavfli hududdan xavfsiz
hududga ko‘chirish;
- suv toshqini hududlaridagi korxona va tashkilotlar faoliyatini qisman
cheklash yoki vaqtinchalik to‘xtatish;
181
- o'zaro hamkorlik rejalari bo‘yicha yordamga biriktirilgan Qurolli
Kuchlar boiim lari bilan aloqa o‘matish va boshqalar.
Qutqaruv ishlari uchun hududning tegishli kuch va vositalari hamda
fuqaro muhofazasining yuqori tashkilotlari tomonidan ajratilgan kuchlar
va vositalar, shuningdek, korxona va tashkilotlarning suzish vositalari
jalb qilinadi. Jumladan, kater, motoqayiq va boshqa vositalar bilan
ta’minlangan qutqaruv otradlari odamlami suv bosgan hududlardan
qutqarish, evakuatsiya qiiinishga jalb etiladi.
Suv toshqinida qutqaruv ishlarini olib borish uchun jalb qilinadigan
qutqaruvchilar suvda harakatlanish qoidalarini hamda odamlami va
cho‘kayotganlami qutqarish, ularga birlinchi tibbiy yordam ko‘rsatish
usullarini bilishlari shart. Suzish vositalarida harakatlanuvchi tizimlar
iplar, qutqarish aylanmasi va boshqa zaruriy jihoz hamda vositalar bilan
ta’minlanishi lozim, shuningdek, suvdagi odamlami qutqarishda ishtirok
etuvchi shaxsiy tarkib himoyalangan kiyimlarda boiishi shart.
Suv toshqinlaridagi qutqaruv ishlari suv bosgan hududlardagi odamlami
topish, ulami suzish vositalariga yoki vertolyotlarga o‘tkazish va xavfsiz
joyga evakuatsiya qilishdan iborat. Zarurat bo isa, jabrlanuvchilarga
birinchi tibbiy yordam ko‘rsatiladi. So‘ngra suv toshqiniga uchragan
jihozlar, moddiy va madaniy boyliklami qutqarish hamda suvdan chiqarib
olishga kirishiladi.
Suv toshqinida QBTIning muvaffaqiyatli oikazilishi quyidagilarga
bogiiq:
- to'satdan suv toshqini paydo boiganda qidiruvning samarali
usullarining qoilanilishi;
- FVDT tizimlari va xizmatchilari yuzaga kelgan vaziyatni tez baholay
olishi va taxminiy salbiy oqibatlar koiam ini aniqlay olishi;
- qutqamv ishlarida ishtirok etadigan kuch va vositalaming o‘z
vaqtida yigilishi;
- qutqaruvchilaming jabrlanuvchilarga yordam ko‘rsatish faolligi va
hokazolar.
QBTIni o ‘tkazishda FVDT rahbarlari, doimiy ravishda, eng xavfli
hududda (katastrofik o'choq) boiishlari va u yerda bo‘ysunuvchi tizimlar
harakatini boshqarib, ular o‘rtasidagi uzluksiz o‘zaro hamkorlikni
ta’minlashlari lozim. Tizim boshligi doimo shuni yodda tutishi lozimki,
qutqarilayotgan odamlaming taqdiri, xalq mulkining saqlanishi tizimning
aniq va tezkor harakatiga bogiiq. Shuning uchun ular, birinchi navbatda,
182
asosiy harakatlarni qaysi yerda amalga oshirishni hamda q o i ostidagi
kuch va vositalaming vazifalarini eng qisqa muddatlarda bajarilishini
ta’minlashi lozim. Tezyurar suzish vositalari va vertolyotlarda harakat
qiluvchi qidiruv guruhi hamda hoiim lari suvda cho‘kkan odamlarning
eng ko‘p to‘plangan joyini aniqlaydilar va o'sha yerdagi odamlarni
suvdan chiqarib oladilar.
Odamlar soni ko‘p boim agan guruhlami chiqarib olishda, mazkur
guruh va b oiim lar mustaqil ravishda amalga oshiradilar. Odamlami
suvdan chiqarib olishda turli rusumdagi barcha qayiqlardan foydalaniladi.
Aholi suvdan to iiq qutqarilgandan keyin ham, suv bosgan hududlarda
qutqamv tizimlari qidimvi tugamaydi. Qidiruv ishlari tez yurar suzish
vositalarida, suv toshqini katta miqyosda boiganda esa vertolyotlar
yordamida izlanadi.
Suv toshqiniga uchragan odamlarga, suzishni biladiganlarga ham,
bilmaydiganlarga ham tezlikda qutqarish aylanmasi, rezinali shar, yog‘och
va boshqa suzib yuruvchi buyumlar suvga tashlanadi. Bunda albatta
shamol yo‘nalishi va suv oqimini inobatga olib harakatlanish lozim. Agar
jabrlanuvchi ko‘prik ostiga suzib kirib ketsa, unga yordam berish uchun
ko‘prikdan arqonli traplar, ipga bogiangan qutqarish aylanmalari va
boshqa anjomlar bilan jihoziangan qutqaruvchi suvga tushiriladi. Suvdan
qutqarilgan insonga zudlik bilan tez tibbiy yordam ko‘rsatiladi, zarurat
tugilsa, jabrlanuvchini statsionar davolash muassasasiga yuboriladi.
Sei va ko‘chki ofatiari oqibatlarini bartaraf etishda, eng aw alo, bu
ofatlami oldindan xarakterlovchi belgilarini o"z vaqtida aniqlash, ulaming
miqyosini chamalash, aholini xavf to‘g‘risida ogoh etish muhim ahamiyat
kasb etadi. Chunki bu belgilar qanchaiik oldin aniqlansa, ofat keltiradigan
zararlami shunchalik kamaytirishga erishiladi. Ko‘p hollarda sei oqimi
xavfi to‘g ‘risida aholi
10
daqiqalar oldin, kamdan kam hollarda esa
1-2
soat oldin ogohlantirilishi mumkin.
Sei xavfida seining aholi punktlariga kelish yoilaridagi to‘siqlar
mustahkamlanadi, qo‘shimcha tuproq to‘siqlari, sei tarkibidagi begona
jismlami ushlab qolish uchun vaqtinchalik devorlar, sei pistirmalari,
suvning o‘zini oikazib yuboruvchi tmbalar va boshqalar tashkil qilinadi.
Sei xavfi tugilganda, aholi xavfli hududlardan xavfsiz hududlarga
evakuatsiya qilinadi. Bunda odamlar bilan birga moddiy boyliklar va
qishloq xo‘jalik hayvonlari ham olib chiqiladi. Afsuski, uyoki bu sabablarga
ko‘ra ko‘chirish iiarakatlari to iiq bajarilishiga imkon boim aydi. Masalan,
183
Qirg‘iziston Respublikasining 0 ‘sh viloyati to g iarida liaroratning birdan
ko‘tarilishi va qorning tez erishi oqibatida 1998-yil 7-maydan
8
-mayga
o ‘tar kechasi sel oqimi yuzaga kelib, u Shohimardonsoy bo‘ylab
harakatlandi. Sel oqimi Farg'ona viloyatining 52 ta xo‘jaligiga, 36 ta
dam olish zonasiga, shundan 4 ta bolalar sogiom lashtirish lagerlariga
salbiy ta’sir ko‘rsatdi.
8
-iyuldan 9-iyulgacha b o ig an davrda odamlar
sogiomlashtirish muassasalaridan va bolalar dam olish lagerlaridan
evakuatsiya qilindi. Evakuatsiya jarayonida 250 dan ortiq avtomobil
texnikalari jalb qilindi. Afsuski, bunda odamlaming evakuatsiyasi to iiq
bajarilmaganligi sababli talafotiar ko‘rildi. Jumladan, 1998-yil 18-iyul
kuni 104 nafar odam murdasi topilgan. (Shundan erkaklar - 48 nafar,
ulardan voyaga yetganlar - 16 nafar, ay ollar - 56 nafar, ulardan voyaga
yetganlar - 27 nafar, 96 nafar o ig an lar shaxsi aniqlangan, qolganlari
noma’lum, shuningdek, har xil hayvonlaming
68
ta jasadi topilgan.
Bunday noxush talafotlarni FVDT lari, butun aholi hech qachon esdan
chiqarmasligi va undan tegishli xulosalar chqarishlari lozim.
Shuning uchun yaqinlashib kelayotgan sel oqimi yoki ko‘chki
to ‘g ‘risidagi xabami eshitgan har bir fuqaro, tezda uylarini, ish joylarini
ehtiyot holatda qoldirib, tark etishlari lozim b oiadi. Bunda uylaridagi yoki
ish joylaridagi isitgichlami o‘chirishlari, gaz kranlarini yopishlari, elektr
va elektr jihozlarini o‘chirishlari kerak. Bular y o n g in paydo boiishining
oldini oladi.
Sel oqimi yoki yer ko‘chkilarining to‘satdan paydo boiishi katta xavf
tug‘diradi. Bunday vaziyatlarda eng asosiysi - vahimaga y o i qo‘ymaslik
kerak. Sel oqimiga tushgan fuqarolarga bor imkoniyatlar yuzasidan
yordam berish lozim. Jumladan, xoda, arqon, baquvvat daraxt shoxlari,
mustahkam qalin iplami qutqarilayotganlarga uzatish orqaU amalga
oshiriladi.
Sel oqimiga qarshi omillaming eng samaraii uslubi, bu aholining
barcha qatlamlari ishtirokida tashkiliy-xo‘jalik, agrotexnik, o ‘rmon-
meliorativ va gidrotexnik tadbirlarning o ‘z vaqtida oikazilishidir. Ya’ni
sei xavfi b o iad igan hududlarda aholi o ‘rmonchilikda, dehqonchilikda
agrotexnik ishlami bajarishda va uy hayvonlarini boqishda tegishli
tashkilotlar tomonidan beriladigan tafsiyalarni qat’iyan bajarishlari
lozim.
| 