Наг qanday xavflar muayyan
salbiy oqibatlarga olib keladi, jumladan,
ishlab chiqarish avariyasi natijasida uskuna va jihozlarning buzilishi,
yong‘inlar chiqishi, atrof muhitga zararli moddalaming tarqalishi, ish
sharoitining izdan chiqishi, xomashyo va tayyor mahsulotlaming buzilishi
yoki yaroqsiz holga kelishi va boshqa holatlar kuzatilishi mumkin.
M a’lumotlarga qaraganda yer yuzida tabiiy, texnogen xavflar soni
yildan yilga ko‘payib bormoqda, jumladan, 2009-yilda 1970-yilga nisbatan
ularning soni 3,5 barobarga oshgan. Asab kasalligiga uchraganlar soni
ham 30 martadan ziyod ko‘paygan.
MDH daviatlarida har yili 20 mln. nafar inson turli xil ta’sirlardan
jarohatlanadi, shulardan 0,5 mln. ga yaqin odam halok bo‘ladi, shuningdek,
30 mingdan ortiq ishchi-xizmatchilar mehnat nogironi bo‘lib qolmoqda.
Shu nuqtayi nazardan har qanday ishlab chiqarish joylarida
mehnatni m uhofaza qilishning norma va qoidalarining a’lo
darajada
tashkil etilishi zarur hisoblanadi. Ammo dunyo bo‘yicha insonlar turli
xavflar (tabiiy, texnogen, antropogenik, ekologik va hokazo) ostida
yashaydi. Bularning hammasi insonlar hayot faoliyatining buzilishiga
olib keladi. Bularning isboti sifatida: Armaniston, Turkiya, Eron, Xitoy,
Gaiti, Chili, Toshkent va boshqa hududlardagi yer qimirlashalari,
Turkiya,
Yevropa
davlatlari
va
Rossiyadagi
suv
toshqinlari,
«Admiral Naximov», «Titanik» «Kursk» suvosti kemalarining, havo
transportlarining halokati, Chernobl
AESning avariyasi va boshqa
halokatlarni misol keltirish mumkin.
Shu sababdan hozirgi davrda ishlab chiqarish xavflaridan, tabiiy
ofatlardan, falokat va halokatlardan insonlaming hayot faoliyatini saqlash
eng dolzarb muammolardan hisoblanadi.
Turli falokatlar, halokatlar va ofatlardan insonlar hayot faoliyatini
saqlash «Hayot faoliyati xavfsizligi» fanining maqsadlaridan biridir.
Aynan mana shu muammolar yechimini «Hayot faoliyati xavfsizligi»
fani o‘rganadi. Hayot faoliyati xavfsizligi fani - ilmiy metodologik fanlar
qatoriga kirib, uning asosiy maqsadi, inson hayot faoliyatida yuzaga
keladigan xavflaming
kelib chiqish sabablarini, oqibatlarini va ularni
yo‘qotish uslublarini, xavfsiz ish sharoitlarini yaratish, tabiiy, texnogen
va ekologik favqulodda vaziyatlardan ñiqarolarni muhofaza qilish, ulami
ham nazariy, ham amaliy jihatdan hlmoyalanishga tayyorlash hamda
jarohatlanganlarga tibbiy yordam ko'rsatish qoidalarini o‘rgatishdan
iborat. «Hayot faoliyati xavfsizligi» fani 3 ta mustaqil fanlar: «Mehnatni
10
muhofaza qilish», «Atrof muhitni muhofaza qilish» va «Fuqaro
muhofazasi» fanlari asosida yuzaga kelgan. Bu fanlar avvallari mustaqil
fanlar sifatida o‘qitilib kelingan.
Jumladan, «Mehnatni muhofaza qilish» ~ insonlarga mehnat
faoliyati
jai’ayonida yuzaga keladigan zararli va xavfli omillardan saqlanish
qoidalarini, qoilaniladigan vositalami hamda ishlovchilar uchun qulay
sanitariya-gigiyena sharoitlarini yaratishdan iborat.
«Atrof muhitni muhofaza qilish» fani esa, insoimi o‘rab turgan atrof
muhitni: atmosfera havosi, suv va tuproqni zararlovchi omillami, ulaming
xususiyatini, ifloslanturuvchi ta’sirlar miqdorini kamaytirish yoki umuman
yo‘qotish usullarini o‘rganadi.
«Fuqaro muhofazasi» esa tabiiy, texnogen,
ekologik va ijtimoiy
xarakterdagi favqulodda vaziyatlami, ularga sabab boiuvchi omillarni,
xususiyatlarini, keltiradigan talafotlarini va ulardan himoyalanish
qoidalarini o‘rganadi.
Bu fanlami bir-biridan ajratgan holda o‘rganish mumkin emas.
Chunki ushbu fanlarda o'rganiladigan qator mavzular bir-biri bilan o‘zaro
uyg‘unlikda bogiangan. Jumadan, «Mehnatni muhofaza qilish» fanining
sanoat sanitariyasi boiim ida, «Atrof muhitni muhofaza qilish» fanidagi
sanoat chiqindilarining tashqariga chiqarib yuborilishidagi holatlar, fuqaro
muhofazasidagi texnogen turdagi favqulodda
vaziyatlar mavzulari bir-
biri bilan chambarchas bogiiq. Bunda sanoat tarmoqlaridan tashqariga
chiqadigan zararli va zaharli moddalaming ta’sirlarini va ulaming oldini
olish tadbirlarini har uchchala fan o‘rganadi. Bunga o‘xshash masalalarini
ko‘plab keltirish mumkin.
Bu fanlaming tekshirish obyektlari turlicha boisa-da, oldiga qo‘ygan
maqsadi va vazifalari bitta, u ham b o isa , insonlaming hayot faoliyati
xavfsizligini ta’minlashdan iborat. Man shu maqsad va vazifalami yanada
mukammal o‘rganish va insonlaming xavfsizUgini to iiq ta ’minlash
maqsadida «Hayot faoliyati xavfsizligi» fani kiritilgan.
«Hayot faoliyati xavfsizligi» fanining markaziy e’tiborida inson-
tabiat-jamiyat rivojlanishining maqsadlari yotadi.
«Hayot faoliyati xavfsizligi» fanining asosiy
vazifalari quyidagilardan
iborat:
1.
Xavflaming identifikatsiyasini o‘rganish. Bunda inson faoliyati
jarayonida yuzaga keladigan xavflaming kelib chiqish sabablarini, uning
xususiyatlarini va ko‘ngilsiz oqibatlarini o ‘rganish.
11
2. Ishlab chiqarish jarayonlarida va xizmat ko‘rsatish sohalarida xavfsiz
mehnat sharoitlarini yaratishga qaratilgan chora-tadbirlami o‘rganish.
3. Ishlab chiqarish jarayonlarida kasb kasalliklarini kamaytiradigan
uslubiyatlami ishlab chiqish.
4. Fuqarolami turii xavflardan, tabiiy ofat, avariya va halokatlardan
himoyalanish usullariga o‘rgatish.
5. Mehnat jarayonlarida baxtsiz hodisalaming oldini olish chora-
tadbirlarini o‘rganish.
6. Tabiiy, texnogen va ekologik shikastlanish o‘choqlaridagi fuqarolarni
qutqarish va tiklash ishlarini o‘tkazish.
7. Jarohatlangan insonlarga birinchi tibbiy yordam ko‘rsatishni
o‘rgatish.
