Mavzuni o‘zlashtirish uchun zarur bo‘lgan tayanch

FAVQULODDA VAZIYATLARDA
FUQAROLAR MUHOFAZASI
V BOB
5.1. F u q aro m uhofazasi haqida um um iy tushuncha
M aium ki, har bir mustaqil davlat o ‘zining mudofaa qudratiga ega. 
Mudofaa siyosatini qay tarzda amalga oshirish imkoniyatlari o‘sha 
davlatning qudratini belgilaydi. Chunki har bir davlat moddiy boyliklarini, 
texnikalarini, harbiy ahamiyatga molik b o ig an inshootlarini, xalqini 
himoya qilishda, saqlashda yangi turdagi omillarni yaratadi va ishlab 
chiqaradi. Shu tariqa davlatlar ichida yangi-yangi qurollar yaratiladiki, 
bular nafaqat insoniyatga, balki butun jonli tabiatga, atrof muhitga juda 
katta ziyon yetkazadi. 1990-yilgacha biz dunyoni ikki tizimga (kapitalistik 
va sotsialistik) b o iib kelgan edik va har ikkalasida ham umumiy qirgi'n 
qurollari yaratilganligini yaxshi bilamiz. Bunday qurollaming ba’zi 
birlari ayrim davlatlar tomonidan sinab ko‘rildi ham va hozirgi kungacha 
ularning asoratlari to‘g‘risida eshitib kelyapmiz. Masalan, 1945-yilda 
Yaponiyaning Nagasaki va Xerosima shaharlariga AQSHning yadro quroli 
tashiandi. Keyinchalik Koreyaga, Vyetnamga turli xildagi napalmlar 
(dirildoq holdagi yondiruvchi modda), oskolkali (parchali), yondhuvchan 
bombalar tashiandi.
Yuqoridagi qurollar yer yuzida mavjud ekan, albatta, hai‘ bir davlat 
bunday qurollardan saqlanish vositalarini izlaydi, omillarini ishlab chiqadi. 
Shuning uchun har bir davlatning mudofaa qudratining asosini fuqarolar 
muhofazasi tashkil etadi.
Fuqarolar muhofazasi - umumdavlat mudofaa siyosatlaridan biri 
bo iib , u har qanday favqulodda holatlarda fuqarolami, xalq xo‘jaligi 
tarmoqlarini muhofaza qilishda, ularning muttasil ishlashini ta’minlashda 
hamda qutqarish va tiklash ishlarini bajarishda katta ahamiyat kasb 
etadi. Albatta, fuqarolar mudofaasi oldiga qo'yilgan yuqoridagi ishlar 
1945-yildan to 1990-yillargacha yetib keldi, lekin shu davrgacha 
yuqoridagi ishlarni bajarish uchun ehtiyojlar boim adi. Afsuski, bu 
davrlarda (tinchlik davrlarida) tabiiy ofatlar, ishlab chiqarish avariyalari, 
turli xil halokatlar yuz berdiki, xalqimiz, xalq xo'jaligimiz bundan jiddiy 
zararlandi. Bunday holatlarda biz bir-birimizga yordam berishga tayyor
66

cinas edik. Mustaqillik davridagina favqulodda holatlarda fuqarolar 
miiliofazasi tomonidan yetarli ijobiy ishlar qilina boshlandi. Jumladan, 
imislaqilligimizning dastlabki davrlarida fuqarolami va hududlarni tabiiy 
ol'atlardan, turli xildagi avariyalardan muhofaza qilish, fuqarolarning 
mo‘tadil ?iayot faoliyatini ta’minlash borasidagi vazifálami hal etish uchun 
t) ‘/,bekiston hukumati tomonidan 1991-yilda fuqaro mudofaasi tizimi 
liiqai'o muhofazasi tizimiga aylantirildi. Yangidan tashkil etilgan ushbu 
li/.im 0 ‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi tarkibiga kimvchi 
I'uqaro mudofaasi va favqulodda vaziyatlar boshqarmasi sifatida tinchlik 
ciavrlardagi tabiiy ofatlar, ishlab chiqarish falokatlari hamda halokatlaming 
oldini olish va ulaming oqibatlarini tugatish vazifalarini bajaradi. Mamlakat 
fuqarolar muhofazasini rivojlantirishning asosiy konsepsiyasi 0 ‘zbekiston 
Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 1994-yil 9-aprelda Toshkent 
shahrida bo‘lib o‘tgan Respublika faollarining Kengashida so‘zlagan 
nutqida bayon etilgan. 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1996-yil 
4-martdagi Farmoniga binoan aholini va xalq xo‘jaligi inshootlarini tabiiy 
ofatlardan muhofaza qilishning samarali tizimini tashkil etish, respublikada 
tabiiy va texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlaming oldini olish va 
oqibatlarini bartaraf etish maqsadida O ‘zbekiston Respublikasi Mudofaa 
vazirligining Fuqaro mudofaasi va favqulodda vaziyatlar boshqarmasi 
negizida 0 ‘zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligi (FVY) 
tashkil qilindi.
F W n in g asosiy vazifalari va faoliyat yo‘nalishi asosan: favqulodda 
vaziyatlami bartaraf etish, fuqarolar hayoti va salomatligini muhofaza 
qilish, favqulodda vaziyatlar yuz berganda ularning oqibatlarini tugatish 
hamda zararini kamaytirish sohasida davlat siyosatini ishlab chiqish va 
amalga oshirish, favqulodda vaziyatlaming oldini olish hamda bunday 
hollarda harakatlarni boshqarishning davlat tizimi (FVDT)ni tashkil etish 
va uning faoliyatini ta’minlash, fuqaro muhofazasiga rahbarlik qilish, 
vazirliklar, idoralar, mahalliy davlat organlari faoliyatini muvofiqlashtirib 
borish, maqsadli dasturlarni ishlab chiqish va hokazolarga qaratilgan.
FFVning muvaffaqiyatli ish olib borishida mamlakatimizda yaratil- 
gan kuchli huquqiy bazaning ahamiyati katta. Jumladan, favqulodda 
vaziyatlar masalasida 0 ‘zbekiston Respublikasining «Aholi va hududlami 
tabiiy va texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish 
to‘g‘risida»gi (1999-y.), «Fuqaro muhofazasi to‘g‘risida»gi (2000- 
y.), «Gidrotexnika inshootlarining xavfsizligi to‘g‘risida»gi (1999-y.),
67

«Radiatsiyaviy xavfsizlik to‘g‘risida»gi (2000-y.), «Terrorizmga qarshi 
kurash to‘g ‘risida»gi (2000-y.), «Qutqaruv xizmati va qutqaruvchilar 
to ‘g‘risida»gi (2008-y.), «Yog‘in xavfsizligi to‘g‘risida»gi (2009-y.) 
qonunlar, Respublika Prezidentining ikkita farmoni, Vazirlar Mahkamasining 
30 dan ortiq qaror va farmoyishlarini aytish mumlcin. Qabul qilingan 
m e’yoriy hujjatlarda Rossiya, AQSH, Germaniya, Fransiya, Ukraina, 
Buyuk Britaniya, Shveysariya, Italiya va boshqa yetakchi davlatlarning 
fuqaro muhofazasi tizimini shakllantirish borasidagi tajribalari inobatga 
olingan. 0 ‘zbekiston fuqarolarini favqulodda vaziyatlardan muhofaza 
etishning qonun bilan belgilangan asosiy tamoyillari: insonparvarlik, 
inson hayoti va sog‘lig‘ining ustivorligi, axborotning o ‘z vaqtida berilishi 
va ishonchliligi, favqulodda vaziyatlardan fuqarolarni muhofaza qihsh 
choralarining ko‘rilishidir.
Respublika FVDT 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1998- 
yil 11-dekabrdagi Farmoniga asosan Bosh vazir tomonidan boshqariladi. 
Hozirgi kunda FVDTning respublika, mahalliy va obyekt bosqichidan 
iborat 14 ta hududiy va 40 dan ortiq funksional quyi tizimdan iborat 
bo‘lgan favqulodda vaziyatlaming oldini olish va ularda harakat qilish 
davlat tizimi faoliyat ohb bormoqda. Bu tizim yagona konsepsiyani 
belgilash, bashoratlash, tahliliy ishlar, turli dasturlar yaratish va ularni 
amalga oshirish, fuqaro muhofazasi kuch va vositalarining doimiy 
tayyorgarligini ta’minlash, falokatlar, halokatlar, tabiiy ofatlarni bartaraf 
qilish hamda xalqaro hamkorlik borasida olib borilayotgan ishlar o‘zining 
ijobiy natijalarini bermoqda.
Bu tizimni yanada rivojlantirish va mustahkamlashda hukumatimiz 
tomonidan fuqarolami favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilishga 
tayyorlashni tashkil etish, FVlami tasniflash, avariya-qutqaruv tizimlarini 
kengaytirish, vazifalami takomillashtirish va ulami zamonaviy jihozlar 
bilan ta’minlash, suv osti xizmatini yaratish kabi tadbirlar borasida katta 
yordam ko‘rsatmoqda.
Hozirgi kunga kelib FVDT tarkibida «Najotkor» Respublika qidiruv- 
qutqaruv markazi, «Xaloskor» maxsus harbiylashtirilgan qidiruv-qutqamv 
qismi, «Qutqaruvchi», «Qamchiq», «Olmazor» qismlari tashkil etilib, 
ular tomonidan 10 mingdan ortiq marotaba turli favqulodda vaziyatlarda 
aholiga yordam berildi. Jumladan, Tojikiston Respublikasining Qayroqqum 
bekatida sodir bo‘lgan temiryo‘l halokati, 1998-yilda Shohimardonda 
sodir bo‘lgan sei ofati, 1999-yilda Turkiyada r‘oy bergan Izmir zilzilasi,
68

1999-yilda Qamchiq dovonida yuzaga kelgan qor ko‘chishi, 2001-yilda yuz 
bergan Toshkent viloyati Qodiriya bekatidagi temiryo‘1 halokati, 2003-yilda 
Qirg‘isistondagi yer surilishi va boshqalami misol tariqasida keltirish 
mumkin. Bu yo‘nalishdagi ishlar saviyasini yanada oshirish maqsadida 
respublikaning ko‘pgina shaharlarida, jumladan, Toshkent, Samarqand, 
Andijon, Jizzax, Chirchiq, Angren va boshqa joylarda maxsus «Qutqaruv 
xizmati» tizimlari tuzilgan va ulaming zimmasiga har qanday ekstremal 
vaziyatlarda aholining hayotiga, salomatligiga xavf soluvchi holatlarda 
yordam berish vazifasi yuklatilgan. Qutqaruv xizmati tizimlarining o‘z 
telefon raqamlari mavjud (masalan, Toshkent shahrida 050; Samarqand 
shahrida 911 va hokazo), ular tun-ukun o‘z vazifalarini bajaradilar. 
2008-yil qabul qilingan «Qutqarav xizmati va qutqaruvchi maqomi 
to‘g‘risida»gi Qonunning maqsadi - qutqaruv xizmatlari faoliyatini tashkil 
etish sohasidagi munosabatlarni tartibga solish, shuningdek, favqulodda 
vaziytlami bartaraf etishda ishtirok etuvchi qutqamvchilar, ularning oilfa 
a’zolari va 0 ‘zbekiston Respublikasi boshqa fuqarolarining huquqiy 
va ijtimoiy muhofazasi masalalari, ulami shahodatlash va ro'yxatdan 
o‘tkazish hamda ijtimoiy himoy qilish masalalari belgilangan.
Shunday qilib, fuqarolar muhofazasi har qanday favqulodda 
vaziyatlarda 
fuqarolarni, 
moddiy 
resurslarni 
muhofaza 
qilish, 
fuqarolaming qanday xatti-harakat qilishi, ularga qanday chora-tadbirlar 
bilan yordam berish, shikastlangan hududlarda qutqaruv va tiklov 
ishlarini olib borish, ishlab chiqarish tarmoqlarining muttasil ishlashini 
ta’minlash vazifalarini bajaradi. Zero yer yuzida umumiy qirg'in 
qurollari, hujumkor qurollaming zamonaviy turlari mavjud ekan, shu 
bilan birga tabiiy va texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlaming 
bo‘lishligi muqarrar bo‘lganligidan har bir davlatda va uning har bir 
hududida hamda bo‘g ‘inida fuqarolar muhofazasi davlat tizimi tashkil 
etiladi va uning vazifalari aniq belgilanadi.

Download 9,03 Mb.