silkinishlari quydagi hududlarda kuzatilishi mumkin: Janubiy Farg‘ona,
Sharqiy Farg‘ona, Pskom-Korjantaus, Janubiy Tyan-Shan. Aynan shu
hududlarda o ‘tgan asrlarda xavfli yer silkinishlari kuzatilgan. Jumladan;
1209-yil
- Xorazm, 1620-yil - Farg‘ona, 1902-yil - Andijon, 1976 va
1984-yillarda - Gazli va hokazo. Yuqori buzish kuchiga ega bo‘lgan yer
silkinishlari: 818-yil - Buxoro, 838-yil - Farg‘ona, 1208-yil - Xorazm,
1602,1797, 1798 va 1820-yillar - Farg‘ona, 1946-yil - Chotqol, 1976 va
1984-yillar - Gazli va 1966-yil - Toshkentda boigan.
Kuchli yer silkinishida yuqorida aytilganidek, yeming yaxlitligi buzilib,
yoriqlar, buloqlar hosil b oiadi. Bunday vaziyatlarda ko‘piriklar, yoilar,
inshoot va qurilmalaming sochilishi yoki buzilishi yuz beradi. Masalan,
1908-yil Kalifomiya (AQSH)dagi zilzilada uzunligi 450 km ga cho‘zilgan
yoriqlar paydo boigan. 1957-yil 4-dekabrdagi Gobbiy (Mongoliya)
zilzilasida esa uzunligi 260 km
b o ig an yoriq paydo b o iib , yoriqning
ikki tarafida kengligi 10 m. gacha yeming cho‘kishi yuz bergan. Xuddi
shunga o ‘xshash holat 1948-yildagi Ashxabod zilzilasida ham kuzatilgan.
Uzoq tarixiy saboq, ya’ni yer silkinishi kishilaming ruhiy holatiga b o igan
ta’siri, imorat va inshootlaming buzilishi, vayron qilinishi,
yer yuzasida
vujudga kelgan o ‘zgarishlar (yer sathida yoriqlar va buloqlaming paydo
boiishi) yuz bergan hodisalaming kuchini baholashga o‘rgatgan. Natijada
nisbiy baholash shkalasi paydo boigan.
Zilzila kuchi ikki xil o ich o v birligida oichanadi.
1. ßallarda.
2. Magnitudada.
Dunyoning ju da ko‘p davlatlarida yer silkinish kuchi 12 balli
Xalqaro o ic h o v birligida o ich an ad i. Ball - yer yuzasining tebranrna
harakat darajasini ko ‘rsatadi. Silkinish kuchini
ballarda o ich a sh d a
«seysmograf»lardan foydalanib, tog‘ jinsi zarrachalarining tebranma
harakat tezligi topiladi. Ya’ni yozib olingan «seysmogrammalar»
orqali zarrachalarning tebranish amplitudasi aniqianadi va shu asosda
seysmik to iq in tezlanishini quyidagi form ula orqali hisoblab chiqarish
mumkin.
« —
