Yer silkinish kuchining xususiyatlari




Download 9,03 Mb.
Pdf ko'rish
bet61/168
Sana22.06.2024
Hajmi9,03 Mb.
#265232
1   ...   57   58   59   60   61   62   63   64   ...   168
6.3. Yer silkinish kuchining xususiyatlari
Yer silkinish kuchiga qarab quyidagi holatlar kuzatiladi:
1 ball - sezilarsiz, faqat seysmik asboblar qayd qiladi;
2 ball - juda kuchsiz, uy ichida o‘tirgan ba’zi odamlar sezishi mumkin 
(deraza oynalari titraydi);
3 hall - kuchsiz, ko‘pchilik odamlar sezmaydi, ochiq joyda tinch 
o‘tirgan odam sezishi mumkin. Osilgan jismlar asta-sekin tebranadi;
4 ball — o‘rtacha sezilarli. Ochiq joyda, bino ichida turgan odamlar 
sezadi. Uy devorlari qirsillaydi. Ro‘zg‘or anjomlari titraydi, osilgan 
jismlar tebranadi;
5 ball - ancha kuchli. Hamma sezadi, uyqudagi odam uyg‘onadi, 
ba’zi odamlar hovliga yugurib chiqadi. Idishlardagi suyuqlik chayqalib 
to‘kiladi, osilgan uy jihozlari qattiq tebranadi;
6 ball - kuchli. Hamma sezadi, uyqudagi odam uyg‘onadi, ko‘pchilik 
odamlar hovliga yugurib chiqadi. Uy hayvonlari betoqat boiadi. Ba’zi 
hollarda kitob javonidagi kitoblar, ro‘zg‘or buyumlari, javonlardagi 
idishlar ag‘darilib tushadi;
7 bal! - juda kuchli. Ko‘pchilik odamiarni qo‘rquv bosadi, ko‘chaga 
yugurib chiqadi, avtomobil haydovchilari harakat vaqtida ham sezadi, 
uy devorlarida katta-katta yoriqlar paydo boiadi, hovuzlardagi suv 
chayqaladi va loyqalanadi.
8 ball - yemiruvchi. Xom gishtdan qurilgan imoratiar butunlay 
vayron b oiadi, ancha pishiq qilib qurilgan imoratlarda ham yoriqlar 
paydo boiadi, uy tepasidagi mo‘rilar yiqiladi, ba’zi daraxtlar butun tanasi 
bilan yiqiladi, sinadi, to g ii joylarda qulash, surilish hodisalari yuz beradi.
9 ball - vayron qiluvchi. Yer qimirlashiga bardosh beradigan qilib 
qurilgan imorat va inshootlai' ham qattiq shikastlanadi. Oddiy imoratiar 
butunlay vayron boiadi, yer yuzasida yoriqlar paydo boiad i, yer osti 
suvlari sizib chiqishi mumkin. 10 ball - yakson qiluvchi. Hamma imoratiar 
yakson b oiadi. Tem iryoi izlari toiqinsim on shaklga kelib bir tomonga 
qarab egilib qoladi, yer osti kommunal quvurlari uzilib ketadi, cho‘kish 
hodisalari yuz beradi. Suv havzalari toiqinlanib qirg‘oqqa uriladi, 
qoyali yonbagirlarda katta-katta surilish hodisalari sodir b o ia d i.ll ball
106


- fojiali. Hamma imoratlar deyarli vayron b oiadi, to‘g ‘onlar yorilib 
ketadi, tem iryoilar butunlay ishdan chiqadi, yeming ustki qismida katta- 
katta yoriqlar paydo boiadi, yer ostidan balchiqlar k oiarilib chiqadi, 
surilish, qulash hodisalari nihoyasiga yetadi. 12 ball - kuchli fojiali. 
Yerning ustki qismida katta o‘zgarishlar yuz beradi. Hamma imoratlar 
butunlay vayron boiadi, datyolaming o‘zani o‘zgarib, sharsharalar 
paydo boiadi, tabiiy to‘g‘onlar vujudga keladi. MDH hududining 20 
foyizga yaqin yeri seysmofaol mintaqa hisoblanib, bunday hududlarga 
asosan to g ii o ik alar - Kavkazorti, Shimoliy Kavkaz, Karpat bo‘yi, 
.lanubiy Qrim, Moldaviya, Primoiye o ik asi, Saxalin, Kamchatka, Kuril 
orollari, Turkmaniston va 0 ‘rta Osiyoning to g ii oikalari kiradi. Yuqorida 
aytilganidek, yer silkinishida katta moddiy yo‘qotish va minglab odamlar 
o iim i yuz beradi. Masalan, 1990-yilda Erondagi 8 balli yer qimirlashi 
oqibatida 50 ming odam o iib , Imln. ga yaqin odam qon yo'qotib, jarohat 
oigan. Xuddi shunday holat 1988-yil 7-dekabrda Armanistondagi yer 
qimirlashida ham kuzatildi. U yerda juda katta kuch bilan (10,5 ball) yer 
silkingan va oqibatda 25 ming odam oig an. Bunda 8 mhi. kv.m uy-joy 
yo‘q boigan, 514 ming kishi boshpanasiz qolgan. Yer ostida qolganlardan 
15250 kishi qutqarilgan. Yer silkinishi 4 ta katta shaharlami Leninakan, 
Kirovokan, Spitak, Stepanavan hamda 58 ta yashash punktlarini o‘z 
ichiga oigan. Shulardan 1500 ta qishloq vayron boigan, 12 ta shahar 
shikastlangan, 3 tasi batamom vayron boigan.

Download 9,03 Mb.
1   ...   57   58   59   60   61   62   63   64   ...   168




Download 9,03 Mb.
Pdf ko'rish