buzilishi yuz beradi. 5-darajali talafot. Imorat
va inshootlaming to iiq
buzilishi sodir boiadi.
Imorat va inshootlaming konstruksiyasi va qurilish materiallariga
qarab tasniflanishi:
A guruh - xom g i’sht, paxsa devorli imoratiar;
B guruh - pishiq gishtdan qurilgan inshootlar;
D guruh - temir beton, sinchli va yog'ochdan qurilgan inshootlar.
Yuqoridagilami hisobga olgan holda davlat standarti (GOST)
tomonidan imoratiar guruhning har bir ballda ko‘radigan talafot darajalari
qonunlashtirib qo‘yilgan.
Jumladan;
6 ball - yer silkinish jarayonida A guruhga mansub inshootlar
2-darajali talafot, B guruhi inshootlari 1-darajali talafot ko ‘radi.
7 ball - A guruhidagi inshootlar 3-darajali talafot ko‘radi.8 ball - A
guruhidagi inshootlar 5-darajali, B guruhidagi inshootlar ham 3, 4-darajali,
D guruhidagi inshootlar 2-darajali talafot ko‘radi. 9 ball - B guruhidagi
inshootlar 4-darajali, shuningdek, D guruhidagi inshootlar ham 4-darajali
talafot ko‘radi. 10 ball - B guruhidagi inshootlar 5-darajali, D guruhidagi
inshootlar 4-darajali talafot ko‘radi. 11 ball
- B guruhidagi inshootlar
to iiq qulaydi. Tog‘ jinslarining tik va gorizontal yo‘nalishdagi harakati
kuzatiladi. 12 ball - amalda yer yuzasida tik inshoot qolmaydi. Bu - u
yoki bu ballarda yer silkinishi sodir boiadigan hududlarda ko‘riladigan
talafot darajasi hisobga olingan holda, faqat m aiu m guruhdagi inshoot
va imoratiar qurilishi lozim, degan so‘zdir.
Yer silkinishi keltiradigan
talafot inshootning turiga, konstruksiyasiga b o g iiq b o iish i bilan bir
qatorda, qurilish maydonlarining muhandis-geologik sharoitiga, ya’ni tog‘
jinslari turlarining mustahkamligi darajasiga, xossa va xususiyatlariga
bogiiq. Masalan, 1966-yili Toshkent shahrida b o igan
silkinish natijasida
shahaming yer osti suvlari sathi yer yuzasiga yaqin b oigan pastqam
joylarda joylashgan imoratiar kuchli talafot ko‘rdi. Shundan keyin
1966-yili shahar hududida qayta muhandis-geologik xaritalash ishlari
oikazilib, shahar markazi tuproq sharoiti nuqtayi nazaridan 9 balli
mintaqaga o‘tkazildi. Bu degani, 9 balli mintaqada
quriladigan inshootlar
konstruksiyasiga va usuliga m aiu m talablar qo‘yish va ulami bajarishni
talab qiladi. Seysmofaol hududlarda qurilish ishlarini olib borishda davlat
tomonidan tasdiqlangan qonun-qoidalarga, talablarga rioya qilinishi zarur.
Ya’ni shahar qurilishida imoratlaming balandligiga va shakliga katta
talablar qo‘yiladi, ular quyidagilardan iborat:
109
- shahar hududida katta-katta ochiq maydonlaming boiishi, ya’ni
silkinish sodir b o ig an taqdirda va imdan
keyin odamlaming yashashi
uchun yengil qurilmaiar qurish uchun xavfsiz joy zarur;
- suv havzalarining boiishi, ya’ni zilzila vaqtida chiqishi mumkin
bo ig an yonginlarni o‘chirish maqsadida foydalanish uchun suv zaxirasiga
ega boiish;
- inshootlar orasidagi masofa, inshoot balandligidan 1,5 marta katta
boiishi, chunki imorat talafot ko‘rganda bir-biriga ta’sir qilmasligi kerak.
