Alfa-nurlanish. Atom yadrosidagi nuklonlar doimo harakatda va o‘zaro aylanishda bo‘ladi. Yadro ichida hosil bo‘ladigan eng barqaror mahsulot ikkita proton va ikkita neytrondan iborat bo‘lgan mahsulotdir. Yadro ichidagi energiya taqsimotida aynan shu zarra yadroning asosiy energiyasini o‘ziga olishi va ma’lum sharoitlarda α-zarra sifatida uni tark etishi mumkin.
Atom yadrosining α-zarra chiqarish bilan boshqa yadroga aylanishi alfa- nurlanish (yemirilish) deyiladi.
Z
Agar AX ona yadro bo‘lsa, α-nurlanish natijasida bu yadroning boshqa
yadroga aylanishi quyidagi sxema asosida ro‘y beradi:
AX → A4 Y + 4 α + (hv), (7–18)
Z Z2 2
bu yerda:
A4 Y – bola yadroning belgisi, 4 α – geliy ( 4 He) atomining yadrosi
Z2 2 2
Z2
(α-zarra), hv – g‘alayonlangan A4 Y – yadro chiqaradigan kvant.
(7–18) dan ko‘rinib turibdiki, α-nurlanish natijasida yadroning massa soni 4 ga, zaryadi esa 2 ta elementar musbat zaryadga kamayadi. Boshqacha aytganda, α-nurlanish natijasida kimyoviy elementning Mendeleyev elementlar davriy sistemasidagi o‘rni ikki katak chapga siljiydi. Bu hol siljish qoidasi deyiladi. U elektr zaryadi va massa soni saqlanish qonunlarining natijasidir.
Beta-nurlanish. Yadroda nuklonlarning bir-birlariga aylanishi bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa o‘zgarishlar ham ro‘y beradi. Masalan, yadro elektronlar oqimini chiqarishi mumkin. Bu hol β-nurlanish (yemirilish) deb nomlanadi.
Siljish qoidasiga muvofiq, β-nurlanishda yadroning massa soni o‘zgar-
maydi:
Z Z+1 1
Ushbu ifodadan ko‘rinib turibdiki, β-nurlanish natijasida kimyoviy
element Mendeleyev davriy sistemasida bir katakka o‘ngga siljiydi.
|
