Katta guruh
Katta guruhda asosiy e’tibor haftadagi o’zgarish-ni, yil fasllarining
xarakterli xususiyatlarini ongli o’zlashtirnshga qaratiladi. Bolalar kecha qaysi
kun bo’lgani, bugun qaysn kun ekannnn, ertaga qan-sn kun bo’lishini,
haftadagi kunlar sonini, ularniNg tartibinn aytishni o’rganadilar. Bundai
tashqari, bolalar Gshl fasllarining xarakterli belgilarini o’zlarnning bu
vaqtdagi o’yinlarini, odamlarning ta-biatdagi mehnatlarini annqlaydilar.
Ma’lumki, bolalar hafta kunlarnni bir tekisda o’zlashtirmaydilar. Ular
yakshanba, shanba va dushanba-mi eng yaxshi eslab qoladilar.
Y a k s h a n b a — xursandchiliklar bo’ladigan kun, yaqinlar bilan, ya’ni
ota-opa, buvi va boshkalar bilam birga bo’ladigan kun.Bu kun yaia shunisi
bplai ham g’ay-rioddiy kunkp, ba’ziia bola hayotinipg odatdagi tar-tibi
o’zgaradi: buvisining uyida tushlik qplish, meh-monlar kelishi, kinoga borish
va h. k.
Shanba ham yakshanbaga o’xshagan kun. Bu kunlar-ning bola
tomonidan haftanipg boshqa kunlaridan alohida ajratilis hining sababi shundan
iborat bo’lsa kerak.Sh1u narsa ham payqaldiki, bolalar bog’chada butun sutka
davomida bo’lishlari munosabati bilan shanba va yakshanba bilan birgalikda,|
c h o r s h a n b a n i ham ajratishadi. Nega? Odatda, ota-onalar bolala-rini
chorshanbada uylarnga olib ketadilar. Ular shu-ning uchun ham bu kunni
yaxshi biladilar, uni kutadi-lar.^folalar d u s h a n b a n i ham yaxshi biladilar,
chunk^i shu kuni ular, yakshanbadan keyin bog’chada bo’lishlarining birinchi
kunidir. Seshanba, payshanba va juma kunlari alohida ahamiyatli voqyealar
bilan belgilanmagan. To’g’risi, juma kunini bolalar dam olish arafasi sifatida,
bolalar bog’chasida bo’lishla-rining dam olinadigan kunlardan oldingi oxirgi
kun sifatnda yaxshiroq biladilar va ajratadilar. Shunday qilib, kichik
bolalarning haftaning har xil kunla-rini bilishdek bilimlarni o’zlashtirishlarida
ular-ning faoliyatlari va hayajonli kechinmalarining roli haqida gapirish uchui
ba’zp asoslar bor.
Shu sababli bolalarni hafta tushunchasi bilan ta -nishtirishni haftaning
hamma kunlarini o’zlashtp-rishdaya emas, balki kecha qaysi kun bo’lganini,
ertaga qaysi kun bo’lishini aniqlashdan boshlash ma’qul. Bunda tarbiyachi
oldin haftaping yakshanba, dushanba kunlarini, so’ngra esa, asta-sekin
haftaniig boshqa kunlariin o’rgatishni nazarda tutadi. Bolalar hafta kunlarining
nomlarini aytnbgina qolmay, balki ularga oid elementar tavsifnomalar
berishlari mu-himdir.
Masalan, tarbiyachi mashg’ulot davomida ushbularni suraydi: Kecha
qaysi kun edi?» «Ertaga qaysi kun bo’ladi?» Agar bolalar haftaning kunlarini
aytishda qnGshalishsa, tarbiyachining o’zi aytadi. U yakshanba dam olish kuni
ekanini aytadi. Shu kuni hamma dam oladi. Bolalar bog’chaga borishmaydi.
Yakshanbadan keyin du-shapba deb ataluvchi kun keladi. Bu dam olish
kunidan keyin bolalar bog’chaga, kattalar ishga boradigan bi -rinchn kun va
h.k.
Shunday qilib, tarbiyachi bolalarni xaftaning kunlari bilan ketma -ket
tanishtiradi. Bolalar hafta kunlarining nomlarini va ular tartibini yaxshi eslab
qolishlari uchun, ularning e’tiborini hafta kunining nomi bilan uning tartibi
orasidagi bog’lanishga qa-ratish kerak- Masalan, chorshanba — haftaning
o’rtasi payshanba—haftaning to’rtinchi kuni, juma esa haftaning beshinchi
kuni va h.k.
Bolalar hafta qiomlarini farqlash va aytishni o’rganib olganlaridan
keyin, kunning hamma nomlarini ketma-ket o’zlashtirish ustida ish boshlash
mumkin. Bolalar haftada hammasi bo’lib necha kun borligini aniqlashadi,
ularning tartibini aytishadi. Tarbiyachi bolalardan haftaning qaysi kunlarini
bilishlarinn, ular haftada nechta ekanligini so’raydi. Haftaning hamma kunp
tartibi bilan kelib ketishini tushun-tiradi: birinchi kun dushanba, ikkinchi kun
seshanba, uchinchi kun chorshanba va h.k.
Ta’limning bu bosqichida hafta kunlari tartibini yaxshi eslab qolish
uchun rasmlardan — haftaning hamma kunlari tasvirlangan simvollardan
foydala-nish maqsadga muvofiq.
Bolalarga ko’rsatish uchun katta doira (diametri 35 smli) olish mumkin.
Unda har xil rangli doirachalar (diametri 8 sm. li) tartibi bilan terib qo’yilgan.
Bu doirachalarning ichiga esa 1 dan 7 gacha sonlar yozilgan kichik doirachalar
(hafta kunlari tartibiga mos ravishda 7 ta doiracha) joylashtirilgan. Har xil
rangli doirachalar bunday joylashtirildi: qora, kulrang, ko’k, yashil, sariq,
nimrang, qizil. Katta doira o’rtasiga harakatlanadigan strelka joylashtirilgan.
Har qaysi bola alohida hafta kunlarini belgi-lovchi rangli donrachalar
oladn.
Tarbiyachi bolalardan so’raydi: «Hafta kunlarinn kattalar qanday
bilishadi?»
Bolalar: kalendardan bilishadi.
Tarbiyachi: biz ham hafta kunlarini kalendardan yilishni o’rganib
olamsz. Bizda bunday kalendar bo’-ladi (ko’rsatadi). Siz hafta yetti kundan
iboratliginn bilasnz: dushanba, seshanba, chorshanba, iayshanba, juma, shanba
va yakshanba. Istalgan kunni bnzning ka-lendardan doirachalardagi
raqamlardan bilish mumkii, Undagi qora doira dushanbani bildiradi. Dushanba
haftaning birinchi kuni. Shu sababli qora fonda bittagnn a oq doiracha.
Navbatdagi doira kulrang, unda ikkita oq doiracha. U haftaning ikkinchi
kuni— seshanbani bildiradi va h.k.
Bolalar o’z doirachalarnni qaraydilar, bitta oq doirachali qora doirani
topadilar. Bu dushanba. Bolalar shu usulda ketma -ket qaraydilar va barcha
doirachalarni aytishadi.
Shundan keyin tarbiyachi strelka bilan rangli doirachani —kalendardagi
hafta kunlarini ko’rsatadi. Bolalar o’zlaridagi doirachalardan xuddi
shundaylarni topadilar va ularni aytadilar; hamma doirachalarni qator qilib
joylashtiradilar va hafta kunlarining hammasini tartibi bilan aytib chiqadilar.
Bolalar hafta kunlarini to’g’ri va teskari tartibda ayta ola-dilar, sanoq bo’yicha
haftaning to’rtinchi yoki beshinchi kunini aniqlaydilar, aytilgan kun qaysi
kunlar orasida, aytilgan kungacha necha kun o’tganligini, aytilgan kundan
oldin qaysi kun kelishini aniqlaydilar va «Hafta» kalendarini «Ob -havo»
kalendari bnlan yonma-yon osib qo’yish mumkin, bunda bolalar har kuni
strelka bilan haftaning o’tayotgan kunini belgilaydilar.
Katta guruhda kalendar bilan ishlash sanoq bilan tanishilgandan keyin
o’tkazilishi kerak. Kalendardan foydalanib tarbiyachi, bir tomondan, «hafta»
tushunchasining
mohiyatini
chuqur
tushunilishiga
ershpadi,
ikkinchi
tomondan, bolalarni miqdor va sanoq bo’yicha mashq qildiradi.
Hafta kunlarining nomlari orasidagi farqnigina emas, balki ularning tartib
raqamlari, kunlar orasidagi to’g’ri va teskari bog’lanishlarni ham ko’rsatish
kerak. Buning uchun eng yaxshisi qandaydnr biror-bnr jinsli (doiralar,
uchburchaklar va h.k.) 1 dan 7 gacha buyumlardan foydalanish kerak yoki 1 dan 7
gacha bo’l-gan raqamlardan foydalanish kerak.
Katta guruhda sutkaning qismlari haqidagi bilim-lar mustahkamlanadi. Sutka
qismlarini bola vaqtning obyektiv ko’rsatkichlari tabiat hodisalari (quyosh yorqin nur
sochadi — kunduzi; qorong’ulashdi — kechqurun va h.k.) bo’yicha ham aniqlay
olishi kerak-
Kunning har xil vaqtida faoliyatning har xil turlari bilan shug’ullanayotgan bolalar
tasvirlangan rasmlar, fotosuratlar; «Bizning kun», «Davom ettir», «Aksincha» kabi
didaktik o’yinlar sutka qismlari haqidagi tasavvurlarni mustahkamlash imkonini bera-
dn.
Tarbiyachi bolalardagi mavjud tasavvurlarga tayanib, tarbiyachi ertalab, kunduzi,
kechqurun, kechasi birga s u t k a hosil qilishini mustahkamlashni davom ettiradi.
Turmushda biz ko’pincha sutka so’zini k u n d u z i so’zi ma’nosida nshlatamiz. Bir
kun boshqa kun bilan almashinadi. Yetti kun bir haftani hosil qiladi. Haftaning har bir
kuni o’z nomiga ega. Du-shapba — haftaning boshlanishi, undan keyin seshanba,
chorshanba keladi va h.k. Hafta kunlarining nomlari biror aniq faoliyat bilan
bog’lansa (seshanba kunlari matematika va jismoniy tarbiya bilan shug’ullanamiz,
payshanba kunlari musiqa mashg’ulotlari bo’ladi va h.k.), bola uni eslab qolishi oson
bo’ladn.
Bolalar tartib sanoqni o’zlashtirib olganlaridan keyin, ularni haftaning har bir kuni
nomini uning tartibp bilan bog’lashga o’rgatiladi.
|
