illyustrativ materiallardan foydalanib va ularsiz didaktik o’yinlar o’tkazadi,
suhbatlashadi, hikoyalar, ertaklar o’qiydi.
Tarbiyachn asta-sekin bolalar sutka qnsmlarining xarakterli belgilarinn
farqlashlarnga, ularni gapirib berishlariga erishadi.
Ishni
vaqtning oraliqlarn, ya’ni kunduz-kecha, ergalab-kechqurun, yaqqol
tasvirlangan rasmlarni qarashdan boshlagan ma’qul. Bunda tarbiyachi bolalarning
vaqtning u yoki bu oralig’idagi faoliyatlari haqidagi xotiralarini faollashtiradi.
Masalan, kun tas-virlangan rasmni ko’rsatadi va so’raydi: «Rasmda nima
tasvirlangan?»
Bolalar. Bolalar o’yiashmoqda. Quyosh yorntmoqda. Qushchalar uchgloqda.
Tarbiyachi. Qachon quyosh yorqin nur sochadi?
Bolalar. Kunduzi.
Tarbiyachi- Bolalar, siz kunduzi nima qilasiz?
Bolalar. Uynaymiz, ovqatlanamiz, shug’ullanamiz va boshqa ishlarni qilamiz.
Tarbiyachi. Ota-onalarimiz kunduzi nima qilishadi?
Bolalar. Ota-onalarimiz kunduzp ishga borishadi.
Shundap keyin, kechasi tasvirlangan rasmni qarab, bolalar kechasi qorong’i
bo’lishini, osmonda yulduzlar va oy bo’lishini,
uylarda elektr lampochkalar
yonayotganini, kechasi hamma uxlashini ta’kidlaydilar.
Tarbiyachi bolalar bilan birgalikda ertalab va kechqurun tasvirlangan rasmlarni
ham xuddi shu usulda qaraydi. Tabiatda va odamlar faoliyatida sutkaning u yoki bu
qismi yorqin tasvirlangan (ajratilgan) rasmlarni tanlashadi.
Bolalar olgan bilimlarini keyingi mashg’ulotda mustahkamlash zarur. Shu
maqsadda sutkaning har bir qismiga oid belgilar yorqin tasvirlangan ertak aytib
berish mumkin. Masalan, tarbiyachi quyonchani stolga o’tkazadi va u
o’rmondan kelganligini aytadi. Quyoncha bolalar bilan salomlashadi «Hozir,
— deydi tarbiyachi, — shu quyoncha haqida ertak aytib beraman». Urmonda
bir quyoncha yashar edi. Bir kun ertalab vaqtli uyg’ondi, derazadan qaradi va
o’rmon yorug’, quyosh ko’tarilib kelayotganini, qushlar sayrayotgan ini ko’rdi.
Quyoncha bo’sag’aga chiqdi — kun issik, badantarbiya qildi.
Tishlarini
tozaladi, yuvindi. Shundan keyin nonushta qilish uchun stol yoniga o’tirdi...
Nonushta qilib bo’lganidan keyin, o’z do’stlari — quyonchalar bilan o’ynash
uchun o’rmonga chopib ketdi.
Tush payti bo’ldi. Urmon juda islb ketdi. Quyoncha uyiga chopib bordi,
panjalarini yuvdi va ovqatlanish uchun stol yoniga o’tirdi. Tushlikdan keyin
hordiq olish uchun karavotchaga yotdi, uxlab uyg’onganidan keyin yana
o’ykash uchun o’rmonga chopib ketdi.
Mana endi quyosh bota boshladi. Qorong’u tushaboshladi. Qushchalar
sayrashdan to’xtashdi. Qyech bo’ldi. Quyoncha o’z o’rtoqlari bilan xaprlashib,
uynga chopib ketdi. Uyida u ovqatlandi va uxlash uchun yotdi.
Tym qorong’i kecha boshlandi. Urmonda hamma narsa —
quyoncha ham,
qushcha ham, kapalak ham uxlamoqda, quyosh ham uxlamoqda, Faqat
yulduzlar bilan oy bedor. Ular tim qorong’u kechada yorqin nur sochib
turishibdi.
Bolalar, quyoncha o’z fotosuratini o’rmondan keltirdi,
u qachon suratga
tushganini, ya’ni ertalab, kech-qurun, kunduzi yoki kechasi suratga tushganini
bilishni istaydi».
Tarbiyachi quyonning sutkaning har vaqtidagi hara -katlari tasvirlangan
rasmlarni bolalarga ko’rsatadi-Bolalar qachon nima bo’lishini aniqlaydilar va
nega bunday deb o’ylashlarini tushuntirib beradilar.
Keyingi mashg’ulotda tarbiyachi har qaysi bolaga ertalab, kechqurun,
kunduzi va kechasi tasvirlangan to’rttadan rasm beradi va sutkaning u yoki bu
vaqti tasvirlangan rasmni ko’rsatishni so’raydn. Eng yaxshisi bolalarning va
kattalarning harakatlarn yoki tabiat hodisalari tasvirlangan
rasmlarni tanlash
maqsadga muvofiq. Bu mashg’ulotda vazifa yanada murakkablashtiriladi.
Bolalar mustaqil ravishda sutkaning har-xil qismlari uchun xarakterli bo’lgan
belgilarni ajratishlari kerak, bitta emas, balki birdaniga to’rtada rasmni
tahlil qilib, ularni tarbiyachi aytgan tartibda joylashlari, ketma -ketligini
aniqlashlari kerak.
To’rtinchi mashg’ulotda bolalarning sutkaning qism-larn haqidagi bilimlari
mustahkamlanadi. Mashg’ulot didaktik o’yin tariqasida o’tkaziladi. Tarbiyachi
bolalarga qachon nima bo’lishini topishni taklif qiladi.
O’yinda sutkaning har xil qismi uchun xarakterli bo’lgan
belgilarni
aytishadi, bolalar esa bu qachon bo’lishini aniqlashadi. Masalan, «Quyosh
chiqadi. Onalar va otalar ishga ketishadi, bolalar esa bog’chaga borishadi».
Quyosh yuqori ko’tariladi. Bolalar sayr vaqtida o’ynashadi. Yoki «Ko’cha
qorong’i. Osmonni oy yoritmoqda, uylarning derazalarida esa chiroqlar
yorug’i ko’rinib turibdi» va h.k.
Kichik guruhda bolalarni sutkaning qismlarini ularning xarakterli belgilari
bo’yicha farqlashga taxminan shunday o’rgatish mumkin.
