Maktabgacha yoshdagi bolalarda matematik tasavvurlarni shakllantirish

illyustrativ materiallardan foydalanib va ularsiz didaktik o’yinlar o’tkazadi, 
suhbatlashadi, hikoyalar, ertaklar o’qiydi. 
Tarbiyachn asta-sekin bolalar sutka qnsmlarining xarakterli belgilarinn 
farqlashlarnga, ularni gapirib berishlariga erishadi. 
Ishni vaqtning oraliqlarn, ya’ni kunduz-kecha, ergalab-kechqurun, yaqqol 
tasvirlangan rasmlarni qarashdan boshlagan ma’qul. Bunda tarbiyachi bolalarning 
vaqtning u yoki bu oralig’idagi faoliyatlari haqidagi xotiralarini faollashtiradi. 
Masalan, kun tas-virlangan rasmni ko’rsatadi va so’raydi: «Rasmda nima 
tasvirlangan?» 
Bolalar. Bolalar o’yiashmoqda. Quyosh yorntmoqda. Qushchalar uchgloqda. 
Tarbiyachi. Qachon quyosh yorqin nur sochadi? 
Bolalar. Kunduzi. 
Tarbiyachi- Bolalar, siz kunduzi nima qilasiz? 
Bolalar. Uynaymiz, ovqatlanamiz, shug’ullanamiz va boshqa ishlarni qilamiz. 
Tarbiyachi. Ota-onalarimiz kunduzi nima qilishadi? 
Bolalar. Ota-onalarimiz kunduzp ishga borishadi. 
Shundap keyin, kechasi tasvirlangan rasmni qarab, bolalar kechasi qorong’i 
bo’lishini, osmonda yulduzlar va oy bo’lishini, uylarda elektr lampochkalar 
yonayotganini, kechasi hamma uxlashini ta’kidlaydilar. 
Tarbiyachi bolalar bilan birgalikda ertalab va kechqurun tasvirlangan rasmlarni 
ham xuddi shu usulda qaraydi. Tabiatda va odamlar faoliyatida sutkaning u yoki bu 
qismi yorqin tasvirlangan (ajratilgan) rasmlarni tanlashadi. 
Bolalar olgan bilimlarini keyingi mashg’ulotda mustahkamlash zarur. Shu 
maqsadda sutkaning har bir qismiga oid belgilar yorqin tasvirlangan ertak aytib 
berish mumkin. Masalan, tarbiyachi quyonchani stolga o’tkazadi va u 
o’rmondan kelganligini aytadi. Quyoncha bolalar bilan salomlashadi «Hozir, 
— deydi tarbiyachi, — shu quyoncha haqida ertak aytib beraman». Urmonda 
bir quyoncha yashar edi. Bir kun ertalab vaqtli uyg’ondi, derazadan qaradi va 
o’rmon yorug’, quyosh ko’tarilib kelayotganini, qushlar sayrayotgan ini ko’rdi. 
Quyoncha bo’sag’aga chiqdi — kun issik, badantarbiya qildi. Tishlarini 
tozaladi, yuvindi. Shundan keyin nonushta qilish uchun stol yoniga o’tirdi... 
Nonushta qilib bo’lganidan keyin, o’z do’stlari — quyonchalar bilan o’ynash 
uchun o’rmonga chopib ketdi. 
Tush payti bo’ldi. Urmon juda islb ketdi. Quyoncha uyiga chopib bordi, 
panjalarini yuvdi va ovqatlanish uchun stol yoniga o’tirdi. Tushlikdan keyin 
hordiq olish uchun karavotchaga yotdi, uxlab uyg’onganidan keyin yana 
o’ykash uchun o’rmonga chopib ketdi. 
Mana endi quyosh bota boshladi. Qorong’u tushaboshladi. Qushchalar 
sayrashdan to’xtashdi. Qyech bo’ldi. Quyoncha o’z o’rtoqlari bilan xaprlashib, 
uynga chopib ketdi. Uyida u ovqatlandi va uxlash uchun yotdi.
Tym qorong’i kecha boshlandi. Urmonda hamma narsa — quyoncha ham, 
qushcha ham, kapalak ham uxlamoqda, quyosh ham uxlamoqda, Faqat 
yulduzlar bilan oy bedor. Ular tim qorong’u kechada yorqin nur sochib 
turishibdi. 

Bolalar, quyoncha o’z fotosuratini o’rmondan keltirdi, u qachon suratga 
tushganini, ya’ni ertalab, kech-qurun, kunduzi yoki kechasi suratga tushganini 
bilishni istaydi». 
Tarbiyachi quyonning sutkaning har vaqtidagi hara -katlari tasvirlangan 
rasmlarni bolalarga ko’rsatadi-Bolalar qachon nima bo’lishini aniqlaydilar va 
nega bunday deb o’ylashlarini tushuntirib beradilar. 
Keyingi mashg’ulotda tarbiyachi har qaysi bolaga ertalab, kechqurun, 
kunduzi va kechasi tasvirlangan to’rttadan rasm beradi va sutkaning u yoki bu 
vaqti tasvirlangan rasmni ko’rsatishni so’raydn. Eng yaxshisi bolalarning va
kattalarning harakatlarn yoki tabiat hodisalari tasvirlangan rasmlarni tanlash 
maqsadga muvofiq. Bu mashg’ulotda vazifa yanada murakkablashtiriladi. 
Bolalar mustaqil ravishda sutkaning har-xil qismlari uchun xarakterli bo’lgan 
belgilarni ajratishlari kerak, bitta emas, balki birdaniga to’rtada rasmni 
tahlil qilib, ularni tarbiyachi aytgan tartibda joylashlari, ketma -ketligini 
aniqlashlari kerak. 
To’rtinchi mashg’ulotda bolalarning sutkaning qism-larn haqidagi bilimlari 
mustahkamlanadi. Mashg’ulot didaktik o’yin tariqasida o’tkaziladi. Tarbiyachi 
bolalarga qachon nima bo’lishini topishni taklif qiladi. 
O’yinda sutkaning har xil qismi uchun xarakterli bo’lgan belgilarni 
aytishadi, bolalar esa bu qachon bo’lishini aniqlashadi. Masalan, «Quyosh 
chiqadi. Onalar va otalar ishga ketishadi, bolalar esa bog’chaga borishadi». 
Quyosh yuqori ko’tariladi. Bolalar sayr vaqtida o’ynashadi. Yoki «Ko’cha 
qorong’i. Osmonni oy yoritmoqda, uylarning derazalarida esa chiroqlar 
yorug’i ko’rinib turibdi» va h.k. 
Kichik guruhda bolalarni sutkaning qismlarini ularning xarakterli belgilari 
bo’yicha farqlashga taxminan shunday o’rgatish mumkin. 

Download 1,04 Mb.