• 2. Укув макеадларини белгилаш усуллари
  • Муаллифлар 5 «М АТЕМ АТИКА УКИТИШ ЖАРАЁНИНИ ЛОЙИХДЛАШ »




    Download 5,04 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet3/133
    Sana19.01.2024
    Hajmi5,04 Mb.
    #140746
    1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   133
    Bog'liq
    74 Математика ўқитиш жараёнини лойиҳалаш Тожиев М Мамадалиев К

    Муаллифлар
    5


    «М АТЕМ АТИКА УКИТИШ ЖАРАЁНИНИ ЛОЙИХДЛАШ » 
    ФАНИ УКУВ МАШГУЛОТЛАРИНИНГ ЛОЙИХДЛАРИ
    1. Ушбу лойихани гузиш жараёнида бажарилган амаллар:
    1. «Математика укитиш жараёнини лойихалаш» фанини бир 
    бутунлик деб караб, «Энг катта» модул деб кабул килинди, унда 
    бериладиган материалларнинг хажми ва мазмунидан келиб чикиб. -
    «Катта». «Урта» ва «Кичик» модулларга ажратилди, сунг. уларнинг 
    максад ва максадчалари 
    хамда уларга ажратилган вакт белги- 
    ланди.
    2. Хар бир кичик модул ёрдамида бериладиган билимлар тизи- 
    ми ичидан таянч тушунчалар ажратилди.
    3. Таянч тушунчалар асосида назорат саволлари тузилиб, 
    тлпбалар билим ва куникмаларини бахолаш тури ва мезонлари 
    П#Л1илииди.
    I V ку и м ап и ултларининг хар бир кичик модулида куллани- 
    1.1
    пи in мши»у л о
    1
    iypn аниклаб олинди.
    S i|i пир кичик модулда кулланиладиган педагогик услуб ва 
    \ < \ <
    11111
    j > аннкнаниЛ, жойлари нжиб кУйилди.
    г« V
    k
    \ н му in I .!■ .i> и и маи/куд ачбмрот юхиологиялардан хамда 
    чир Пир кичик модуллши Укум маммулошпииг харакгеридан келиб 
    чикни, укуи м аииулош да фоПдалаииладиган ахборог технология- 
    ларинш кулланиш жойлари белгиланди.
    7. Укув машгулоти жараёнида, хар бир кичик модулда фойда­
    ланиладиган дидактик материалларнинг тури ва жойи аникланди.
    8. Урта модул мазмуни ва укитиш жараёнининг боришини 
    ифода этувчи укув машгулоти сценарийси ёзилди.
    2. Укув макеадларини белгилаш усуллари
    «Математика укитиш жараёнини лойихалаш» фанини лойиха­
    лаш учун укув фанининг вазифасидан келиб чиккан холда, катга ва 
    кичик модулларнинг укув макеадларини аниклашдан бошлаш 
    лозим. Чунки, бунда укув жараёнини лойихалаш амали бевосита 
    намоён булади. Айнан шу боекичда лойихаловчи модуллар устида 
    ишлаб, укув максадлари аникланади. Укув максадлари педагогик 
    жараённи ташкил этувчи кисмларининг энг мухими хисобланади. 
    Педагогик жараён канчалик мураккаб ва давомий булмасин, у
    6


    аввало, максадни аниклашдан бошланади. Педагогик жараённшн 
    бошка ташкил этувчи кисмлари - тамойил, мазмун, услуб, м о ста 
    ва шакл белгиланган максадга буйсунади. улар максадга мувофнк 
    холда танланади ва узаро уйгунлаштирилади. Педагогик максад -
    бу педагог ва талабанинг хамкорликдаги фаолияти натижасини 
    олдиндан лойихалаштиришдир[22].
    Педагогик амалиётда мустахкам урин олган укув максадларини 
    аниклашнинг куйидаги анъанавий усуллари мавжуд:
    - максадларни урганиладиган укув материалининг мазмуни 
    оркали аниклаш. Масалан: электромагнит индукция ходисасини, 
    Виетта теоремасини ёки бирор боб мазмунини, теоремалар, ходиса- 
    лар, конунларни анъанавий усулда урганиш каби максадларни 
    белгилаш факат битта машгулот ёки бир неча машгулотларда 
    ути- 
    ладиган материални ургатишга ишора килиш холос, унда укув 
    жараёнини ташкил этиш учун аник бир йуналиш йук. Шунингдек, 
    бундай шаклда ифодаланган максадларга эришилганлик ёки 
    эришилмаганликни хам аниклаб булмайди. Бошкача айттанда, 
    бундай усулда белгиланган укув максадлари укув жараёнини 
    ташкил этишнинг амалга оширувчи кисми хам була олмайди. 
    Шунинг учун хам педагогик технология тарафдорлари бундай укув 
    максадларини ута ноаник деб хисоблаб танкид килган;
    - анъанавий укув максадларини укитувчи фаолияти оркали 
    аниклаш. Масалан: укувчиларни ички ёнув двигателнинг ишлаш 
    тамойили билан таништириш, Ом конунини намойиш килиш, геог­
    рафик картадаги шартли белгиларни укишга ургатиш кабилар. Укув 
    максадларини бундай усулда аниклаш, укитувчининг шахеий фао- 
    лиятига каратилган булиб, ишдаги тартиб ва тушунтириш хакида 
    таассурот колдиради холос. Укиту вчи укув максадларини олинади- 
    ган натижага таккослаш имкониятига эга булмаган холда харакат 
    килади, чунки укув максадлари бу усулда аникланганда олинадиган 
    натижанинг узи аник ифодаланмаганлиги куриниб турибди;
    - укув максадларини укувчининг интеллектуал, хиссий сохага 
    оид ички ривожланиш жараёнлари оркали анъанавий аниклаш. 
    Масалан: кузатилаётган ходисаларни тахлил килиш, ифодали укиш 
    малакаларини шакллантириш, физикадан масалалар ечишда укув- 
    чиларнинг билиш кобилиятларини ривожлантириш ва бошкалар. 
    Бундай укув максадлари фан ёки фанлар цикли даражасидаги 
    умумий максадларни ифодалайди холос, лекин улар машгулот ёки 
    улар туркуми максадларини англатмайди.
    7


    Педагогик технология тарафдорлари бундай 
    максадларни 
    инкор этади. \ак и к ата н хам, уларга эришганликка ёки бир машгу­
    лот давомида бу максадларга, хатто якинлашиб борилганлигига хам 
    ишониб булмайди. Бу усуллар оркали максадга эришиш йуналиш­
    лари хакида фикр юритиб булмайди, чунки улар нихоятда умумий 
    шаклда ифодаланган. Аммо, бизнинг фикримизча, бу усуллар 
    бутунлай самарасиз эмас, факат максадларга жиддий аниклик кири- 
    тиш керак. Бу уринда максадларни аниклаштиришнинг педагогик 
    технология доирасида яратилган услублари ёрдам беради:
    - анъанавий укув макеадларини талабалар хатти-харакаги ва 
    фаолияти оркали белгилаш. Масалан: квадрат илдизли тенгламани 
    ечиш, айлана узунлигини хисоблаш, усимликнинг тукимали тузи- 
    лишини урганиш, газ таксимлаш механизмини кисмларга ажратиш 
    ёки йигиш кабилар.
    Бир карашда укув макеадларини бундай ифодалашда мошгу- 
    лотни режалаш ва утказишга аниклик киритилганга у*шайди. 
    Бирок, бу усулда укигишдан кутиладиган натижа эътибордан 
    тушиб колганга ухшайди. Лекин, бу натижа. талаба шахеининг 
    ривожланиши томон ички силжиш булиб, унинг баъзи бир 
    фаолиятида уз аксини топади.
    Педагогик технология тарафдорлари таклиф 
    этган 
    укув 
    макеадларини аниклаш усули узининг ута амалийлиги билан 
    ажралиб туради. Укун максадлари талабанинг ишончли улчаш ва 
    ташкаридан 
    билиб 
    олиш 
    мумкин 
    булган 
    хатти-харакатида 
    ифодаланиб, улар укитиш натижалари оркали шакллантирилади. 
    Шу билан бирга, талабаларнинг бу хатти-харакатларини укитувчи 
    ёки эксперт аник кузатиб бахолаши мумкин булади.
    Бирок, бу самарали гоя дастлаб куп каршиликларга учради. 
    Кандай усул билан укитиш натижасини укувчи-талабанинг хатти- 
    харакатларига утказиш мумкин? Бу утказишда катьий бир хил 
    маънони кандай саклаб колиш мумкин? Бу каби муаммолар асосан 
    куйидаги икки хил усул билан хал этилган:
    - укув максадларининг шундай мажмуисини тузиш керакки, 
    унинг ичида укув максадларининг тоифалари ва даражалари кетма- 
    кетлиги аник белгиланган булсин. Укув максадларининг бундай 
    мажмуи педагогик таксономия деб аталади;
    - укув макеадларини ифодалаш учун шундай аник ва 
    тушунарли тилни топиш керакки, укитувчи оркали максадларни 
    аник ифодалайдиган булсин.


    Демак. укув максадларини белгилашга юкорида кайд килиш ни 
    аникликларни киритиш, педагогик технологиянинг одатдаги уки­
    тиш усулларидан тубдан фарк килувчи дастлабки, мухим ж иха
    1

    ларидан бири булиб хисобланади. АКД] физиологи Ж.Миллер 
    гадкикотларида курсатилганидек, инсон миясининг вакг бирлигнда 
    ахборотни узлаштириш имкониятидан келиб чиккан холда хар бир 
    машгулотнинг аниклаштирилган укув максадлари микдори 7 i2
    булиши максадга мувофик деб хисобланади, чунки бундан ортик 
    янги ахборотларни талабалар тула идрок хамда хотирада узок 
    саклаб кола олмасликлари аникланган.
    Галабанинг бирор бир мавзуни узлаштиришида умумий 
    максадни куйидаги тарзда аниклаштириш мумкин: Талаба мавзуни 
    тула узлаштиргандан сунг:
    - мавжуд маълумот ва хулосаларни бир-биридан фарклайди;
    - далиллар ва тахминларни бир-биридан фарклайди;
    - сабаб-окибат алокаларини ажратиб курсатади;
    - мулохазалардаги хатоликларни аниклайди;
    - ходиса мохиятига боглик булмаган айрим мухим фикрларни 
    ажратади;
    - асосланган ва асосланмай берилган бахолар чегарасини 
    аниклайди;
    - мавзу буйича асосланган хулоса ёзади;
    - хулосаларнинг хакконийлигини асослайдиган белгиларни 
    курсатади[24].
    Укув максадларининг аник белгиланиши унга эришганликни 
    иккол назорат килишга имкон беради. Бу, уз навбатида талаба 
    шахсини ривожланиб бораётганлик даражасини хамда укитувчи 
    фаолиятидаги камчиликларни уз вактида аниклаб, уларни бартараф 
    килиш имконини беради.
    Укув фани максадларини педагогик таксономия асосида 
    аниклаш икки боскичда бажарилади. Биринчи боскичда фан 
    Укитилишининг умумий максади аникланади. Иккинчи боскичда 
    к а, кундалик ва жорий укув фаолиятининг максадлари аникланади 
    цып!, фанни кисмларга ажратиб аникланган укув максадларини ва 
    шлабанинг бу булимларни узлаштиришдаги интеллектуал фаолия- 
    мшпнг асосий турлари аникланади [37].
    9



    Download 5,04 Mb.
    1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   133




    Download 5,04 Mb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    Муаллифлар 5 «М АТЕМ АТИКА УКИТИШ ЖАРАЁНИНИ ЛОЙИХДЛАШ »

    Download 5,04 Mb.
    Pdf ko'rish