8-ma’ruza: Metallarni erkin bolg‘alash
8.1 Qo‘l bilan bolg‘alash haqida umumiy ma’lumotlar
Temirchilik asboblari bolg‘alash turiga ko‘ra dastaki va mashinali turlarga bo‘linadi.
Vazifasiga ko‘ra temirchilik asboblari:
asosiy texnologik, yordamchi va o‘lchov teshiruv
asboblariga bo‘linadi. Ishlatilish vazifasiga ko‘ra universal va maxsus turlarga bo‘linadi.
Asosiy texnologik asbob deb pokovkaga chizmada belgilangan o‘lcham va shakl beruvchi
jarayonida foydalaniladigan va metallni deformatsiyaga olib keluvchi asbobga aytiladi.
Yordamchi asbob sifatida
zagotovkani mahkamlash, aylantirish,
qisish jaryonida
qatnashuvchi bolg‘alash asboblariga aytiladi. Bolg‘alash jarayonida yuqorida keltirilgan
asboblardan
tashqari turli hil moslamalar, pokovkaga sifat beruvchi,
temirchini mehnatini
osonlashtiruvchi asboblardan foydalaniladi.
8.1-rasm. Sandonlarni turlari. a) shoxsiz. b) bir shoxli. v) ikki shoxli. g) shperak
Sandonni
yuqori qismi, yuz qismi 30-40 mm qalinlikda po‘lat plastinka bilan qoplanadi va
bu qoplama deb yuritiladi. Termik ishlov berilgandan so‘ng qoplama qattiqligi HRC 40-45 ni
tashkil etadi.
Sandonlar ot ko‘rinishidagi shoxga (8.1-rasm, b) ega. Shox pokovkalarni egib bolg‘alash
uchun xizmat qiladi. Rasmdan ko‘rinadiki, sandonlar uchta turga bo‘linadi-shoxsiz (8.1-rasm, a)
(GOST 11396), bir shoxli (8.1-rasm, b) (GOST 11397) va ikki shoxli (8.1-rasm, v) (GOST11398)
bo‘linadi.
Sandonni to‘g‘ri burchakli orqa qismi dum deb yuritiladi va zagotovkalarni burchak ostida
egish uchun xizmat qiladi. Sandonni ushbu qismida ikkita berk teshik bo‘lib,
birinchisi doira,
ikkinchisi kvadrat ko‘rinishida ega bo‘ladi. Doirasimon teshik zagotovkani teshish uchun, kvadrat
ko‘rinishidagi asbobni mahkamlash uchun xizmat qiladi. Sandonni tag qismida to‘rtta panja
bo‘lib, ushbu panjalar xomutlar yordamida stolga mahkamlanadi. Temirchilikda sandon chuqurligi
1-1.5m chuqurlikda erga ko‘mib mahkamlanadi. Bunda sandonni yuz qismi poldan 750-800 mm
baland bo‘lishi kerak.
