1 zonasiga deformatsiyani qiyin zonasi
hisoblanib,
deformatsiya-lanish
har
tomonlama teng bo‘lmagan kuchlar ta’sirida
zagotovkani qisish sodir bo‘ladi. 2
zonada
o‘qlararo va radial kuch ta’siridagi intensiv
deformatsiya hosil bo‘ladi (8.12-rasm). 3
zona 2-zonaga nisbatan jadal amalga oshadi.
8.12- rasm. Silindrik zagotovkani cho‘ktirishda
deformatsiya zonalari.
𝐻
𝑧𝑎𝑔
𝐷
𝑧𝑎𝑔
⁄
nisbat keskin kamayishi 1 va 2 zonada deformatsiyani qiyinlashtiradi,
bochkasimonlikni kichiklashtiradi, shaklga kelishi kattalashadi.
Zagotovkani diametri bochkasimonlikga bog‘liq bo‘lmagan holda amalga oshiriladi.
Bosim
bilan ishlov berishda zagotovkani hajmini o‘zgarmasligidan quyidagi xulosaga kelamiz.(8.11-rasm)
𝐹
𝑧𝑎𝑔
𝑁
𝑧𝑎𝑔
= 𝐹
𝑝𝑜𝑘
𝐻
𝑝𝑜𝑘
(8.1)
𝜋𝐷
𝑧𝑎𝑔
2
4
𝐻
𝑧𝑎𝑔
=
𝜋𝐷
𝑝𝑜𝑘
2
4
𝐻
𝑝𝑜𝑘
(8.2)
Bu yerda: zagotovka diametri
𝐷
𝑝𝑜𝑘
= 𝐷
𝑧𝑎𝑔
√
𝐻
𝑧𝑎𝑔
𝐻
𝑝𝑜𝑘
(8.3)
ga teng.
Amalda zagotovka balandligi
𝐷
𝑝𝑎𝑘
bilan
emas balki
𝐻
𝑝𝑎𝑘
bilan o‘lchanadi.
Cho‘ktirishda deformatsiya darajasi quyidagi ifoda orqali aniqlanadi.
𝜀 =
𝐻
𝑧𝑎𝑔
−𝐻
𝑝𝑜𝑘
𝐻
𝑧𝑎𝑔
=
∆𝐻
𝐻
𝑧𝑎𝑔
(8.4)
Deformatsiya darajasi 0..1 gacha o‘zgaradi. Deformatsiyalash darajasi balandlikka nisbatan
diametr bo‘yicha kichik bo‘ladi.
Cho‘ktirishda deformatsiya kattaligi zagotovka balandligi va pokovka balandligi bo‘yicha
quyidagicha aniqlanadi. Ushbu kattalik cho‘ktirish kattaligi deyiladi.
𝑞 =
𝐻
𝑧𝑎𝑔
𝐻
𝑝𝑜𝑘
=
𝐷
𝑝𝑜𝑘
2
𝐷
𝑧𝑎𝑔
2
(8.5)
Cho‘ktirishning asosiy qoidalari qo‘yidagilar kiradi:
1. Cho‘ktirishda qizdirishni belgilangan temperaturasigacha olib keladi. (uglerodli
po‘latlar uchun 1200
0
S, yirik quymalar uchun 1250
0
S), Bundan cho‘ktirish eng og‘ir jarayon
ekanligini ko‘rish mumkin.
Metallarni cho‘ktirishda zagotovkaning har bir nuqtalarida temperatura bir- hillikni tashkil
etishi kerak. Aks holda sinish va sifati buzilishga olib keladi. Metallarni qo‘yishga yaqin
temperaturagacha qizdirish deformatsiyalanishni kattalashishiga, lekin sovitishda tezlikni tashkil
etishi kerak. Shuning uchun donlar o‘lchamlari kichik bo‘ladi.
2.
𝐻
𝑧𝑎𝑔
𝐷
𝑧𝑎𝑔
⁄
tenglik 2.5 dan katta bo‘lmasligi kerak. Shuning uchun
𝐻
𝑧𝑎𝑔
𝐷
𝑧𝑎𝑔
⁄
< 2.5 tenglik
o‘rinli hisoblanadi.
Ushbu
𝐻
𝑧𝑎𝑔
𝐷
𝑧𝑎𝑔
⁄
tenglik kattalashsa zagotovka egiladi va uni to‘g‘rilash qiyinlashadi.
(8. 13-rasm)
8.13- rasm. Cho‘ktirishda egilishni to‘g‘rilash.
To‘g‘rilash uchun egilgan zagotovkani egilgan qismidan
qisiladi va egilgan qism
to‘g‘rilanadi. Katta zagotovkalar uchun to‘g‘rilash egish orqali amalga oshiriladi.
3. Bolg‘alar bilan cho‘ktirishda zagotovka balandligi qanchalik katta bo‘lsa, bolg‘a ishchi
masofasi shunchalik kichik, zagotovkaga berilayotgan zarb energiyasi shunchalik kichik bo‘ladi.
4.Cho‘ktirishni qoniqarli olib borish uchun zagotovka yon yuzalari yumshoq va markaz ukiga mos
yo‘nalgan bo‘lishi kerak. Zagotovka qanchalik baland bo‘lsa, ushbu qoida shunchalik amal qiladi.
Yon yuzalarni tenglashtirish bolg‘a yoki presslar yordamida tenglashtiriladi.
5. Bochkasimonlikdan kutilish maqsadida zagotovka sirti moylanadi
yoki zagotovka yon
yuzalariga kam uglerodli po‘latlardan tayyorlangan maxsus prokladka qo‘yiladi.
Cho‘ktirishda deformatsiyalanishni kritik darajasini va holat diagrammadan metallni
rekristalizatsiyalanishini aniqlab olish kerak bo‘ladi.
