jarayonida shakl o‘zgarishi zagotovkaga perpendikulyar yo‘nalgan deformatsiyalovchi kuch–
boyka bolg‘asining kuchi ta’sirida metallning bir tomonga oqishi hisobiga amalga oshadi. Ushbu
oqish kontakt yuzalarda hosil bo‘ladigan urinma kuchlanish bilan (8.10-rasm) chegaralanadi.
8.10-rasm. Bolg‘alash sxemasi: 1-yuqori
yassi boyok; 2-ostki yassi boyok; 3-zagotovka.
Bolg‘alash bilan keyinchalik mexanik ishlov berish usuli bilan ishlovi tugatiladigan turli hil
zagotovkalar olinadi. Ushbu zagotovkalar pokovkalar deb ataladi. Pokovkalar o‘lchamlari va
shakllari turli tuman bo‘ladi. Yirik quymalarni og‘irligi 200 tonna va undan yuqori, bu
pokovkalarga gidroturbina vallari, yuqori bosimli kotyol barabanlari,
suv kemalari
dvigatellarining tirsakli vallari, prokat stanlari vallari va yirik shtamplash kubiklarini kiritish
mumkin. O‘rtacha turlarga kiradigan pokovkalarni og‘irligi 50-400kg, mayda pokovkalar asosan
ta’mirlash ishlari uchun detallar tayyorlanib, og‘irligi 50 kg gacha bo‘lgan pokovkalar kiritiladi.
Bolg‘alash jarayoni turlariga metallarni cho‘ktirish, cho‘zish, egish, burash
va temirchilik
payvandlash operatsiyalari kiradi. Bolg‘alash jarayonida temirchilik operatsiyalari bilan ishlov
berilayotgan metall shakli o‘zgaradi, ushbu shakl o‘zgartirishda yordamchi va bezash
opratsiyalaridan ham foydalaniladi. Ushbu operatsiyalar bolg‘alash jarayonidan oldin va keyingi
operatsiyalar turiga kiritiladi. Bolg‘alash asosan donali va kichik donali ishlab chiqarishda
foydalaniladi. Bolg‘alashda shtamplash yo‘li bilan olinishi mumkin bulmagan yirik zagotovkalar
ishlab chikariladi. Bolg‘alash operatsiyalari mehnat unumdorligi past bo‘lib,
metalldan
foydalanish kursatkichi yuqori hisoblanadi. Bolg‘alash ikkiga: qo‘l bilan va mashinalarda
(stanoklarlarda) bolg‘alash jarayoniga bo‘linadi.
Qo‘l bilan bolg‘alash bosqon va sandonlardan foydalanib olib boriladi. Mashinalarda
bolg‘alashda jihoz sifatida pnevmatik, bug‘- havo va gidravlik press bolg‘alardan foydalaniladi.
Og‘irligi 0.5-20 kg bo‘lgan kichik pokovkalarni bolg‘alash uchun pnevmatik bolg‘alardan
foydalaniladi. Pnevmatik bolg‘alarni bolg‘asini tushish og‘irligi 50-1000 kg bo‘lib, zarb energiyasi
kattaligi 0.8-30 kJ tashkil etadi. Kichik va o‘rtacha pokovkalar og‘irligi 20-50 kg gacha bo‘lgan
pokovkalarni ishlab chiqarish uchun bug‘-xavoli bir va ikki stoykali bolg‘alash jihozlaridan
foydalaniladi. Bug‘-xavoli bolg‘alash jihozi tushish qismi og‘irligi 1000-8000 kg ni tashkil etadi.
Gidravlik bolg‘alash presslari polzunining yurish yo‘li 900 -4000 mm ga teng bo‘lib, og‘irligi
62 tonnagacha bo‘lgan pokovkalarni bolg‘alashda foydalaniladi.
Ishlab chiqarishda bolg‘alash jarayoni orqali pokovkalar ishlab
chiqarishni mahsulot ishlab
chiqarishning boshqa usullaridan quyidagi farq va afzaliklarga ega:
1. Bolg‘alash orqali yuqori sifatli va meyoriy bo‘lgan pokovkalar tayyorlanadi;
2. Og‘irligi bir-necha tonnani va uzun pokovkalar tayyorlanadi. Gabarit o‘lchami kattaligidan
mahsulotlar ishlab chiqarishni boshqa usullaridan foydalanish imkoni yukligi;
3. Gabariti katta bo‘lgan bunday pakovkalarni ishlab chiqarish uchun ishlab chiqarishda boshqa
jihozlar va ularni o‘rnatish
maydoni cheklanganligi bilan;
4. Pokovkalarni ishlab chiqarishda jihozlar va kesuvchi asboblarni universal turidan foydalanish
cheklanganligi, pokovkalarni kesuvchi asboblar yordamida kesib ishlashda metall sarfi
bo‘lmasligi bilan.
Yuqoridagilardan tashqari bolg‘alash bilan pokovkalar olishni qo‘yidagi kamchiliklari
mavjud:
1. Mehnat unumdorligi pastligi.
2. Pokovkalarni tayyorlangandan so‘ng kesib ishlash orqali mahsulot tayyorlanishi;
3. Pokovkalarni tayyorlashda qo‘yim va dopusklarni
kattaligi bilan;
4. Pokovkalarga kesib ishlov berishda dopusk va pripusklari kesib tashlanishi.
