239
samarali mexanizmini ta’minlay oladigan, o‘zaro munosabatlarning eng qulay
tizimi shakllanmoqda. Boshqarishning bunday integrallashgan tizimi
strategiyani, marketingni, sifatni, mahsulot xavfsizligini, dasturlar bilan
ta’minlashi, axborot tizimi va ko‘rsatkichlar
bazasini shakllantirishda
umumiy tamoyillarga asoslanishi kerak va bu, faqatgina istak -xohish emas:
avtomobil yaratuvchilar va ishlab chiqaruvchilar, avtomobil yaratuvchilar va
yig‘ma qismlarni (komponentlarni) etkazib beruvchilar,
dilerlar va texnik
xizmat ko‘rsatuvchilar, servis markazlari orasidagi sherikchilik (partnyorlik)
borgan sari takomillashib va samarali bo‘lib bormoqda, muvaffaqiyatga yangi
imkoniyatlar yaratmoqda.
Hozirgi zamon ichki yonish dvigatellari (IYOD) rivojlanish an’anasining
yorqin ko‘rinishlaridan biri ish jaryonini boshqaruvchi mexanik vositalarni
elektron vositalarga almashtirish bo‘lib qoldi. Yaqin kelajakda na faqat
yoqish va yonilg‘i etkazib berish, balki gaz taqsimlash,
sovitish, moylash
ishlari shunday elektron tizim bilan boshqariladigan bo‘ladi. Odatdagi
mexanik vositalar (rul boshqaruvi, kuch uzatish, tormoz, osmalar, o‘rindiqlar,
ko‘zgular, oynalar, iqlimiy qurilmalar va boshqalar) asta-sekin elektron
boshqarishga o‘tkazilmoqda. Bu esa elektr quvvatlariga bo‘lgan talabni va
simlarning umumiy uzunligini oshirmoqda (hozir
bir necha kilometrga
etgan). Yonilg‘i sarfini kamaytirish muammosi keskin turibdi. Uni hal
qilishning asosiy yo‘nalishi dvigatellar va energetik qurilmalarning foydali
ish koeffitsientini (FIK) oshirish bo‘lib qolmoqda.
Yonilg‘i tejamining ikkinchi muhim yo‘nalishi – avtotransport
vositalarining komfortabelligiga,
xavfsizligiga, mustahkamligiga ziyon
etkazmasdan massasini kamaytirishdir.
Yonilg‘i tejamkorligini oshirishning uchinchi yo‘nalishi – yangi
materiallar,
samarali
konstruktorlik
texnologik
echimlar
yordamida
ishqalanish natijasida yo‘qotishlarni maksimal kamaytirish.
Yana ikki yo‘nalish juda istiqbolli. Bular - yonilg‘i elementlarida
ishlaydigan avtomobillar va shunday nomlangan gibrid transport vositalari.
240
Yuqori tezlik va jadallik bilan ta’riflanadigan harakatniing zamonaviy
sharoitlarida, inson avtomobilni o‘zining ruhiy-jismoniy
qobiliyati bilan
boshqaradi. Shuning uchun hozirgi vaqtda harakatni boshqarishning elektron
vositalari rivojlanmoqda.
Oxirgi 25 yil ichida engil avtomobil o‘rtacha 10%ga kichraydi, 20%ga
engillashdi va 4 marta xavfsiz bo‘lib qoldi. Turli xil yangi tizimlar va
tarkibiy qismlarni (komponentlarni) qo‘llash avtomobillarni yana ham
mustahkamroq,
qulayroq, tejamliroq, komfortabeli qildi. Intellektual tarkibiy
qismlarni, to‘rlar va tizimlarni bundan keyingi rivojlanishi komfort va
xavfsizlikni va tejamkorlilikni yana ham salmoqli taraqqiyotiga va
yuksalishiga olib keladi. Hozirda alohida ahamiyatga ega bo‘lgan
muhim
xususiyatlardan biri, bu, iste’mol xossalarining majmuidir.
Mustahkamlik, tayinlangan ko‘rsatkichlarga moslik, texnologiya boplik,
seriyalab chiqariladigan buyumlarni birhillashtirish ko‘rsatkichlaridan
boshqa, «komfortabellik», «estetika», «e’tiborlilik», «boshqarish qulayligi»,
«ergonomik takomillik» kabi ko‘rsatkichlar belgilovchi bo‘lib qolmoqda.
