29
Qolgan iste’molchilar ampermetr-generator liniyasiga ulanadi.
Bu guruhga
ishlash tavsifiga qarab asboblar o’t oldirish uzgichi orqali ulanishi kerak, qachonki
ular faqat dvigatel yurayotgan paytda ishlasa. Agar asboblar uncha katta bo’lmagan
tok iste’mol qilib, dvigatel yurayotgan hamda o’chirilgan paytda uzoq muddat
ishlasa, ampermetr-generator liniyasiga (o’t oldirish uzgichining ampermetr
qisqichi) ulanadi; yorug’likni markaziy almashlab ulagichi orqali esa barcha
yoritish apparaturalari ulanadi.
Barcha zanjirlar saqlagich orqali ximoyalanadi.
Akkumulyatorlar
batareyasining zaryadlanish zanjirini ximoya qilish shart emas. Chap va o’ng
tomondagi yoritish hamda daraklash asboblarining alohida saqlagichlar bilan
ximoya qilish tavsiya etiladi. Yurgizish va o’t oldirish zanjirlari ularni
ishonchlililigini pasayib ketmasligi uchun qisqa tutashuvlardan ximoya qilinmaydi.
Avtomobillarda elektr jixozlari asboblarini bir simli ulash tizmi qo’llaniladi.
Bunday ulashda ikkinchi sim vazifasini avtomobil kuzovi va metal qismlar
bajaradi (avtomobil «massa» si). Bir simli tizim simlar
miqdorini kamaytiradi va
simlarni barcha tizimini arzonlashtiradi hamda soddalashtiradi. Ammo simning
izolyatsiyasi bo’zilganda avtomobil «massa» siga tegib qisqa tutashuvi sodir
bo’ladi, bordi-yu saqlagichlar nosoz bo’lsa yong’in keltirib chiqarishi ham
mumkin. Simlarni yig’ishda qulay bo’lishi va shikastlanishidan
ximoya qilish
uchun ularni dasta qilib birlashtiriladi hamda o’rab qo’yiladi. Dastadagi simlarni
uchlari vint ostiga qo’yiladigan qisqichga yoki shtekerga ega bo’ladi.
Avtomobillarning yangi modellarida alohida simlar yagona plastmassa
qobiqli lentaga yig’ilgan bo’lib, bu ularni yaxshi sovitilishini va avtomobil
kuzoviga qulay joylashtirilishini ta’minlaydi.
Dizel dvigatelli avtomobillardagi elektr jixozlar chizmasining o’ziga xos
tomoni, tarmoqlardagi nominal kuchlanishni 24 V gacha oshirilganligidir.
Dizel
dvigatelini yurgazish uchun startyor quvvati 7-8 kVt ni tashqil qiladi,
yurgazishdagi tok kuchi esa 500-800 A ga yetishi mumkin. Agar ushbu holatda
tarmoqda 12 V qo’llanilsa, u holda tok kuchi ikki marotaba ko’payadi. Bu esa
akkumulyatorlar batareyasining sig’imini oshiradi. 24
V kuchlanishni ishlatilishi
30
ham o’zining quyidagi kamchiliklariga ega: elektr jixozlari asboblarining
unifikatsiyasi (bir xilligi) buziladi, elektr ulanmalarining (ayniqsa, shtekerli)
korroziyasi ortadi.
Avtomobil chizmasidagi elektr jixozlari asboblarini almashtirishda
(lampalar,
nazorat asboblari, elektr dvigatellar va x.k) asbobning nominal
kuchlanishiga e’tibor berishi zarur, chunki 12 V kuchlanishga mo’ljallangan asbob
24 V kuchlanishli chizmaga ulansa, asbob darhol ishdan chiqadi. Bir xil
quvvatdagi 24 V ga mo’ljallangan avtomobil lampalari ingichkaroq bo’lgan
chug’lanish tolasiga ega, shuning uchun titrashlarni yomon qabul qiladi.
Elektr jixozlar asboblarini unifikatsiyalash maqsadida ayrim dizel dvigatelli
avtomobillarda 12/24 V bo’lgan kuchlanish tizimi qo’llaniladi (ZIL-133). Bu
vaziyatda barcha iste’molchilar 12 V, generator 14 V, startyor esa 24
V nominal
kuchlanishlarga ega. Dvigatelni yurgazish paytida 12 V li ikkita akkumulyatorlar
batareyasi startyor tarmog’iga maxsus almashlab ulagich vositasida ketma-ket qilib
ulanadi. Dvigatel mustaqil ishlay boshlaganda akkumulyatorlar batareyalari elektr
jixozlar chizmasiga parallel qilib ulanadi. Bu chizmaning kamchiligi
akkumulyatorlar batareyalariga qo’yilgan almashlab ulagichning ishonchsizligi va
akkumulyatorlar batareyalari zaryadlanish rejimining turlicha bo’lishidir. Chunki
batareyaning almashlab ulagichi borligi uchun har bir batareyaga ulangan simning
uzunligi (zaryad zanjirining qarshiligi) bir xil emas.
Bu chizmaning afzalligi
dvigatelni ishonchli yurgizish (12 V o’rniga 24 V) lampalarni uzoq muddat
ishlashi va 12 V li asboblarni boshqa avtomobillar bilan unifikatsiya
qilinganligidir.
ASBOBLARNI CHIZMADA HARF-RAQAMLI BELGILANISHI
