46
faoliyati atrof muhitga zarar yetkazmasdan mumkin emasligi. Mana shu ikki jihat
bir vaqtning o’zida namoyon bo’lishi odamning atrof muhit bilan qarama-
qarshilikka duch kelishini ko’rsatadi.
Odam va atrof muhitning o’zaro ta’siriga kirishuvi mavzusi qaysidir
bironta fan yoki inson faoliyati sohasi chegarasidan chiqib ketadi. Shuning uchun
ham ilmning yangi yo’nalishi yuzaga chiqib qoldi. Bu - “Xayotiy faoliyat
xavfsizligi” bo’lib, xar qanday faoliyatda odamning xavfsizligini ta’minlash
imkoniyatlarini o’rganadigan fandir.
Hayot faoliyati xavfsizligi (XFX)-odamning yashash muhitida xavfsizligini
ta’minlashga, sog’ligini
saqlashga, zararli va xavfli omillarni joiz qiymatlargacha
pasaytirish yo’li bilan ximoyalash vositalarini va usullarini ishlab chiqarishga,
tinch va xarbiy davrdagi favqulodda vaziyatlarning, oqibatlarining bartaraf etishda
ziyon-zaxmatlarni cheklashga qaratilgan tadbirlar majmuasidir.
XFX fanining ilmiy va amaliy asosi ilgari o’rganilgan va amaliy
ahamiyatga ega bo’lgan “Mehnat muxofazasi”, “Atrof muhit muxofazasi”,
“Fuqarolar himoyasi” fanlaridan tashkil topgan.
Bu fanlarni yagona fanga birlashtirish odamning anatomik – fiziologik
xususiyatlari, salbiy omillar ta’siriga
javob amallari, yashash muhiti, xavflarni
miqdor va sifat jihatlardan tahlil qilish usullari va printsiplarining manbalari
haqidagi bilimlarini kengaytirish va chuqurlashtirish, xavfsizlikni ta’minlashning
umumiy
strategiyasini tahriflash, salbiy vaziyatlarda himoya vositalarini ishlab
chiqish va qo’llash imkonini berdi.
Bo’lajak bakalavr o’z amaliy faoliyatida texnik jarayonlarni ishlab chiqa
bilishi, mashina, mexanizm va uskunalarni loyihalashi, ishlovchilar uchun ishlab
chiqarishdagi zararlar va xaflarni yo’qotadigan darajada
mehnatni tashkil qila
bilishi kerak; XFX sohasidagi asosiy qonunlardan xabardor bo’lishi, O’zbekiston
Respublikasida mehnat muxofazasiga bag’ishlangan Davlat siyosati va boshqaruvi
masalalari haqida fikrlay olishi, zamonaviy ishlab chiqarish sxaroitlarida to’g’ri
qarorlar qabul qila bilishi, XFX sohasidagi nazariy va amaliy bilimlarga ega
bo’lishi lozim.
47
XFX fani oldida turgan murakkab masalalar ijtimoiy – huquqiy, mehnatni
ilmiy
tashkil qilish, texnik estetika, ergonomika, ijtimoiy va muxandislik
psixologiyasi, texnika fanlari,
mehnat gigienasi, mehnat fiziologiyasi va
psixologiyasi, sanoat toksikologiyasi, ekologiya kabi qator fanlarning yutuqlaridan
foydalanishni taqozo etadi. XFX masalalari, shuningdek, yong’inlar va
portlashlarning oldini olish, tinch va xarbiy vaqtlardagi
favqulotda hodisalrda
xavfsizlikni ta’minlash bo’yicha tadbirlarni ishlab chiqish bilan bog’liq.
XFXning maqsad va mazmuni:
• atrof muhitning odam sog’lig’iga salbiy ta’sir etadigan omillarini topish va
o’rganish;
• bu omillarning ta’sirini xavfsiz chegaralargacha kamaytirish yoki, iloji bo’lsa,
umuman yo’qotish;
• xalokatlar va tabiiy ofatlar oqibatlarini yo’q qilish.
XFX amaliy masalalar doirasi avvalombor odamni muxofaza qiluvchi
vositalarni ishlab chiqish va ulardan, oqilona foydalanish, tabiiy muhitni texnogen
manbalar ta’siridan va tabiiy ofatlardan ximoya qilish, shu bilan xayotiy faoliyati
uchun komfort sxaroit yaratish printsiplpriga asoslangan.
