мондӣ-ку”.
Ҳамин вазъиятро мо бо калимаҳои «баракалло», «раҳмат» низ
мушоҳида мекунем:
“Раҳмати калон! Ин баройи ҳамун хизмато-дия!”
Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
82
“Баракалло шумоба! Ман а (з) шумо ина умет (д) ка (д)агӣ набудам.
Нахот (д) ки ба (ъ)дас (з) ҳами (н) қата (қадар) нағзийо, шумо бо (з) вая пулаша
“намитийам” мӯгӯед»
Калимаи”лаббай” дар забони тоҷикӣ маъниҳои посухии «ҳа», ҳиссачаи
саволии «чӣ?»-ро соҳиб буда, дар нутқ дар мавридҳои зарурӣ кор фармуда
мешавад. Аммо дар баъзе ҳолатҳои зарурӣ калимаи мазкур чун калимаҳои
болоӣ маънии тамасхур, истеҳзоро соҳиб гашта, тобиши нави маъноӣ зуҳур
мекунад:
“Лаббай, тасаддуқ! Бо (з) ягон гапатон ҳас (т)-мӣ? Ин қата а (з) худатон
наравед. Осмонба буромдагӣ бошет-ам, камтар пасба фуроед”.
Калимаи “ҳозир” ва фразеологизми «ҷудо нағз»низ ҳамин гуна
тобишҳои маъноии нав касб намудаанд:
“Ҳозир-дия шумоба! Дига (р) ҳиччия намехоет-мӣ? А осп (м)он
ситорайа биёрам-чӣ!?”.
“Ҷудо нағз ! Тааби дили ман шудас. Ман вайба чан (д) марта “мошина
кӯчаба нӯшида ҳай накун” гуфтагӣ будам. Мана, ахир дасти милисаба
афтидас”.
Дар нутқи гуфтугӯии лаҳҷавии тоҷикони Самарқанд ҳодисаҳои
лингвистие мушоҳида мегарданд, ки аз рўи вазъияти гуфтор мазмуни
эвфемистӣ зоҳир мекунанд. Дар ин маврид мусоҳиб ба ҷои ҷавоби манфӣ
фикри пӯшидаи мусбӣ баён мекунад, ки пурсанда ин посухро дарк хоҳад кард:
“Эргаш-акая саводашона маззеш не мӯгӯн, рос (т)-мӣ? Ҳа, дута
инстута тамом ка (д)агӣ”.
“Шумоба кори усто маа (ъ)қул–мӣ? Ҳа, анча ме (ҳ)нат ка (д)агӣ”.
Тавре ки баррасӣ мегардад, мусоҳиб ба ҷои ҷавоби муқаррарии
“камсавод аст” ва “ чандон таъби дил нест” мувозаҳои образноки онро дар
қолаби истеҳзо ва тамасхур истифода мебарад.
Инчунин дар Самарқанд барои иҷрои дархости хеш мусоҳиб мақсали
асосиро баён накарда, пурсиши берун аз мақсадро истифода мебарад. Масалан,
ба ҷои “Маро то шаҳр бо мошинатон бубаред”, саволи “Ша (ҳ)арба рафсед-
мӣ-”ро кор мефармояд. Ваҳолон ки мақсади асосии мусоҳиб ба шаҳр рафтан
аст.
Ҳамин тариқ, маводҳои лаҳҷавӣ собит менамоянд, ки нутқи гуфтугӯии
тоҷикони Самарқанд воситаҳои мухталифи баёнро соҳибанд ва он чизе ки
баррасӣ гардид, қатрае аз баҳрест. Паҳлӯҳои гуногуни норавшани он тадқиқи
амиқро тақозо доранд.
Адабиёт:
1. Абдуллозода Р. Фарҳанги ибораҳои халқӣ. – Душанбе: Адиб, 1988.
Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
83
2. Адашуллоева Г. Шахс хислатини ифодаловчи фразеологизмларни
тадқиқ этиш ҳақида//Замонавий тилшунослик ва деревация қонунияти.
Республика илмий-амалий конференция материаллари. – Самарқанд:
СамДЧТИ, 2017. – Б. 35-39.
3. Бехбуди Н. Говор Самаркандских таджиков: автореф. дис. канд.
филол. наук: 10. 02. 22 / Н. Бегбуди. -М., 1956. -22 с.
4. Истамова М. Лексика и терминология швейного и вышивального
искусства в Самаркандских говорах; автореф. дис. канд. филол. наук: 10. 02.
22 / М. Истамова. –Самарканд, 1988. – 20 с.
5. Мақсудов Т. Лексика ва фразеологияи шеваҳои тоҷикони Исфара, -
Душанбе: Ирфон, 1977. -160с
6. Maҷидов X. Фразеологияи забони адабии тоҷик. Душанбе, 2007, саҳ.
82
7. Осимова Б. А. Ходжентский говор (Лексика и фразеология) Осимова Б.
А. - Худжанд: ММПИ, 2000. -56с
8. Фозилов M. Фарҳанги ибораҳои рехтаи забони ҳозираи тоҷик. Ҷ. 1,
Душанбе: Ирфон, 1963.
9. Фозилов M. Фарҳанги ибораҳои рехтаи забони ҳозираи тоҷик. Ҷ. 2;
Душанбе: Ирфон, 1964.
10. Холов П. Баъзе хусусиятҳои семантикии фразеологизмҳои шеваи
тоҷикони Самақанд //Труды СамГУ им. А. Навои. Новая серия, вып. 246. Вопросы
семантики индоевропейских языков. Самарканд, 1973. - С. 236 - 243.
11. Хонхучаева А. Этнографическая лексика таджикского языка по
свадебным и траурным церемониям. (на материале Самаркандского диалекта).
Автореферат диссертации доктора философии (PhD). - Самарқанд, 2019. - С.
50.
12. Хушенова С. В. Изафетные фразеологические единицы таджикского
языка. - Душанбе: Дониш, 1971. - 190 с.
Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
84
|
