Foydalanilgan adabiyotlar

63 
2. Герасименко А.А. Передача и распределение электрической энергии: Учебное 
пособие/А.А. Герасименко, В.Т. Федин. – Растов-н./Д.: Феникс; Красноярск: Издательские 
проекты, 2006. – 720 с. 
ELEKTR ENERGETIKASI TA’MINOTI TIZIMI UZLUKSIZLIGINI TA’MINLASH 
MUAMMOLARI VA ENERGIYA SAMARADOR YECHIMLARI 
 
N.E.Axmedov M11-21 ET magistranti 
Fargona politexnika instituti
Elektr energetikasi ta’minoti tizimi uzluksizligini ta’minlash, elektr energiyasi yukotishlari 
va isroflarini kamaytirish, elektr energiyasidan okilona foydalanish xozirgi tarakkiyot davrida 
muxim masalalardan biri bulib kolmokda. Xozirgi kunda butun dunyoda energiya inkirozi
kuzatilayotganini inobatga olsak ushbu masalalarning dolzarbligi yanada ortadi. Axoli va elektr 
energiyasi iste’molchilari sonining ortishi xamda iste’mol kuvvatining oshib borishi elektr 
ta’minoti korxonalari oldiga bir kator muammoli masalalarni yaratmokda. Kuyida shunday 
muammolardan bir nechtasini kurib chikamiz. 
110, 220, 500 kV tarmoklarida avariyali uchishlarni shartli ravishda tabiiy ofatlar natijasida 
va inson omili natijasidagi uchishlarga ajratish mumkin.
Tabiat xodisalari tufayli avariyali uchishlarga xavo liniyalariga chakmok tushishi, 
izolyatorlardagi kor erib muzlashi natijasida kiska tutashuvlar, sel kelishi, togli xududlarda kor va 
tuprok kuchishi natijasida tayanchlarning shikastlanishi, kushlar ta’sirida, kuchli shamolda turli 
jismlarning xavo liniyasiga ilinib kolishi natijasida avariyali uchishlarni misol keltirish mumkin. 
Inson omili ta’siridagi uchishlarga liniya izolyatorlarini begona shaxslar tomonidan 
sindirilishi, xavo liniyalari tagida kuruk jismlarning yekib yuborilishi, muxofaza zonalarida baland 
usuvchi daraxtlarning usishi va nokonuniy kurilishlar, chekka xududlarda tayanchlar metall 
kismlarining ugirlab ketilishi natijasida avariyali uchishlarni misol keltirish mumkin. 
Ushbu avariyali uchishlarning oldini olish maksadida yukori kuchlanishli xavo liniyalari 
shisha va chinni izolyatorlar yangi LK (lineynыy kremniyorganicheskaya rezina) tipdagi polimer 
izolyatorlarga almashtirilyapti, tayanchlarda kushlarga karshi tusiklar urnatilyapti, muxofaza 
zonalaridagi nokonuniy kurilishlar kuchirilyapti va x.k. 
0,4 kV 10 kV xavo tarmoklarning ochik simlarda bajarilishi. 0,4 kV tarmoklar kundalang 
kesim yuzasi kichikligi, ushbu tarmoklarda simlarning kup joydan ulanganligi natijasida 
texnologik yukotishlar kupayadi, iste’molchilarda kuchlanish mikdori me’yordagidan past buladi. 
Ushbu tarmokka nokonuniy ulanish xolatlari xam kuplab uchraydi. Tabiiy ofatlar natijasida daraxt 
shoxlarining tarmok ustiga tushishi, shamolda sellofan paketlarning uchib kelishi okibatida 
iste’molchilarda elektr energiya uzilishi kuzatiladi. Bu muammoning yechimi sifatida SIP( 
samonesuщiy izolirovannыy provod) kabellar kullanilmokda. Izolyatsiyalangan SIP simlardan 
foydalanish natijasida elektr energiyasini uzatishda tarmoqdagi yo‘qotishlar va inson hayotiga 
xavf soluvchi omillarning oldi olinmoqda. 
Yangi maishiy iste’molchilar xam shu xududda ishlab turgan mavjud 10/0,4 kV, 6/0,4 kV 
transformatorlarga ulanaveradi, ushbu transformator punktlari uta yuklama bilan ishlashdan 
ximoya bajarilmaganligi sababli juda kup TP lar nominaliga nisbatan 2 barobargacha yuklama 
bilan ishlaydi. Natijada TP larning yonib ketishi, butunlay ishdan chikishi sababli iste’molchilarga 
elektr energiyasi ta’minotida uzok muddatli uzilishlar kuzatiladi. Muammoning yechimi sifatida 
Prezidentimizning 2016 yil 23 noyabrdagi “2017-2021 yillarda past kuchlanishli elektr 
tarmoqlarini modernizatsiya va yangi qurish dasturi to‘g‘risida”gi qarori asosida 10/0,4 kV va 

64 
6/0,4 kV transformator punktlari yangisiga almashtirilyapti, uta yuklama bilan ishlayotgan 
transformator punktlarini yuksizlantirish maksadida yangi transformator punktlari kurilyapti, 
qishloq hududlari infratuzilmasini yaxshilash maqsadida “Obod qishloq” “Obod maxalla” dasturi 
doirasida elektr uzatish tarmoqlari va transformator punkti yangidan qurilmokda. 
Keyingi yillarda elektr energiya iste’molinig keskin oshishi sistema xosil kiluvchi 
podstansiyalar avtotransformatorlari uta yuklama bilan ishlashiga sabab buldi. Bu esa ishlab turgan 
ikkita avtotransformatorlardan bittasini ta’mirga chikarishga xech kanday imkon koldirmadi, 
natijada ayrim podstansiyalarda yangi uchinchi avtotransformatorlarni ishga kiritish va eskilarini 
yangi kattarok kuvvatlisiga almashtirish zarurati paydo buldi. Uzbekiston Milliy Elektr Tarmoklari 
AJ filiallarida modernizatsiya dasturiga asosan ushbu ishlar boskichma boskich amalga 
oshirilmokda. 
Kuch transformatorlari kattarok kuvvatlisiga almashtirib borilarkan, elektr energiya 
iste’moli kutarilib borarkan, endi liniyalarni ta’mirga chikarish muammolari paydo bulyapti. Katta 
kuvvat okib utayotgan xavo tarmoklarining bittasini ta’mirga chikarish boshka liniyani uta 
yuklanishiga, kuchlanish mikdorining me’yoridan tushib ketishiga, bu esa iste’molchilarga 
yetkazib berilayotgan elektr energiyasi sifat kursatkichlari buzilishiga va energotizim 
turgunligining buzilishiga sabab bulmokda. Rejali ta’mirlash ishlarining uz vaktida bajarilmay 
kolishi esa ushbu liniyalarning avariyali uchishlariga olib keladi. Deyarli barcha xavo 
tarmoklarining simlari ishlash muddatini utab bulganini e’tiborga olsak, yechim sifatida yangi 
liniyalarni kurish, yangi oralik podstansiyalar kurish, mavjud podstansiyalarning ma’lum 
yuklamasini shularga olib utishni taklif etamiz.
Foydalanilgan adabiyotlar 
1.
Лыкин А.В. Электрические системы и сети / Новосибирск Изд-во НГТУ 2017
2.
Т.Г. Красильникова. Физико-технические основы дальних электропередач 
переменного тока / Новосибирск Изд-во НГТУ 2019 

Download 5,65 Mb.