56
Nojinsli (bir jinsli bo‘lmagan) yopiq elektr tarmoqlarda
konturni tashkil etuvchi
shoxobchalarning qarshiliklari nisbatlari turlichadir. Bunday tarmoqlarda quvvatlarning tabiiy
taqsimlanishi to‘la qarshilik
z=r+jx
bo‘yicha amalga oshadi.
Yopiq tarmoqda quvvatning undagi isrofni eng kam bo‘lish holatiga mos keluvchi iqtisodiy
taqsimlanishi uni faqat aktiv qarshilik bo‘yicha taqsimlanishi bilan bir hil bo‘ladi.
Nojinsli yopiq elektr tarmoqda quvvatlar oqimining iqtisodiy taqsimlash imkoniyatlarini
o‘rganish uchun bir konturli yopiq tarmoqni ko‘rib o‘tamiz (1,a-rasm).
Sxemalarda ko‘rsatilgan
I
1
, I
2
, I
1e
, I
2e
toklar konturda quvvatlar tabiiy va iqtisodiy
taqsimlangan holatlarga mos kelib, mazkur tarmoq uchun ularning qiymatlari Kirxgofning birinchi
va ikkinchi
qonunlaridan foydalanib, qo‘yidagicha hisoblanishi mumkin:
2
2
1
1
2
1
2
(
)
í
r
jx
I
I
r
r
j x
x
,
1
1
2
1
2
1
2
(
)
í
r
jx
I
I
r
r
j x
x
,
2
1
1
2
ý
í
r
I
I
r
r
,
1
2
1
2
ý
í
r
I
I
r
r
. (2)
a)
b)
v)
1-rasm. Yopiq elektr tarmoqda tokning taqsimlanshi: a- nojinsli yopiq elektr tarmoqda tokning
taqsinmlanishi; b- reaktiv qarshilik e’tiborga olinmaganda kontarda tokning iqtisodiy
taqsimlanishi; v– nojinsli konturda tenglashtiruvchi tokning yo’nalishi.
Agar 1,a-rasmda tasvirlangan konturda tarmoqning nojinsliligi tufayli tenglashtiruvchi tok
I
kon
oqadi deb hisoblasak (1,v-rasm), u holda tabiiy va iqtisodiy taqsimlanish holatlari uchun toklar
qo‘yidagi ifodalar bilan bog‘langan:
1
1
ý
kon
I
I
I
;
2
2
ý
kon
I
I
I
.
(3)
r
1
r
2
x
1
x
2
I
н
I
1
I
2
r
1
r
2
I
н
I
1э
I
2э
r
1
r
2
x
1
x
2
I
н
I
1э
I
2э
I
кон
57
Shunday qilib, yopiq elektr tarmoqlarda quvvat isrofini minimallash uchun ularda
tenglashtiruvchi toklarni nolga keltirish lozim. Bu tarmoqning nojinsliligini kamaytirish yoki
tenglashtiruvchi toklarni kompensatsiyalash orqali amalga oshiriladi.
a)
b)
2-rasm. Tenglashtiruvchi kontur toklarini kompensatsiyalash:
a- liniya rostlagich
transformatorining transformatsiyalash koeffitsientini rostlash orqali; b- konturni ochish orqali
Tarmoqning nojinsliligini kamaytirish o‘tkazgichlarning kesim yuzalarini o‘zgartirish va
BKQ (bo‘ylama kompensatsiyalovchi qurilma) ulash orqali amalga oshirilishi mumkin.
Tenglashtiruvchi kontur toklarini kompensatsiyalash ikki yo‘l bilan amalga oshirilishi
mumkin:
1)
kompensatsiyalovchi tenglashtiruvchi toklarni hosil qilish orqali (konturda quvvat
oqimini rostlash);
2) tenglashtiruvchi toklarning yo‘lini uzish orqali (tarmoq konturlarini ochish orqali) (2,b-
rasm).
Kompensatsiyalovchi tenglashtiruvchi toklarni hosil qilish konturlarga qo‘shimcha EYuK
kiritish orqali amalga oshiriladi. O‘z navbatida qo‘shimcha EYuK liniya rostlagichlari hisobiga,
ya’ni kuchlanishni bo‘ylama-ko‘ndalang rostlash yoki muvozanatlashmagan transformatsiyalash
koeffitsientlari hisobiga hosil qilinadi (2,a-rasm).
Ta’minlovchi elektr tarmoqlarda qo‘shimcha EYuKning qiymatini
yoki konturni ochish
nuqtasini aniqlash uchun uning holatini optimallash masalasi echiladi. Buning uchun yuqorida
keltirilgan algoritmdan foydalanish samaralidir.
