|
Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi
|
| bet | 136/157 | | Sana | 16.12.2023 | | Hajmi | 24,24 Mb. | | #120531 |
Bog'liq 6,20 mavzulr slaydNazorat savollari:
Hozirgi kunda tahlilning qanday usullari mavjud?
Nima eritmaning nor-mal konsentrasiyasi hisoblanadi?
Prosent konsentrasiya nima?
Molyar konsentrasiya nima?
Reagent nima?
Miqdoriy analiz
Ishdan maqsad: Qattiq jism va suyuqliklar solishtirma og’irligi, har xil moddalar aralashmasida solishtirma hajm, fizik va texnik atmosferalar farqi, absalyut bosim-monometrik va barometrik bosimlar algebraik yig’indisi.
Masalani qo’yilishi: Solishtirma og’irlik, solishtirma hajm va bosimni metallurgik hisoblar bilan aniqlash
Kerakli jixozlar: Kompьyuter, proektor, kompьyuterning dasturiy ta’minotlari.
Ishni bajarish uchun namuna:
Solishtirma og’irlik yoki zichlik deb, jism og’irligini (massasini) uning hajmiga nisbatiga aytiladi.
d =
Va 1 sm3 moddada gammlarda ifodalanadi (yoki 1l da kg, 1 m3 da) SHuningdek 40C va 1 atm.da suvning zichligi 1 g/sm3 ni tashkil qiladi. Qoidaga ko’ra, solishtirma og’irlik va zichlik tushunchalari o’rtasida farq yo’q, lekin ko’pincha qattiq jismlarda nisbatan solishtirma og’irlik termini, gazlar uchun zichlik, suyuqliklar uchun esa ham u, ham bu termin ishlatiladi.
Qattiq jism va suyuqliklar solishtirma og’irligi harorat va bosimda juda kam bog’liq. Aksincha, gazlar zichligi ko’p darajada yuqoridagi shart sharoitlarda (harorat va bosimda) bog’liq va ish sharoitlar inobatga olinishi kerak.28
Har xil moddalar aralashmasida, agar aralashma hajmi o’zgarmasa, bunda solishtirma og’irlik quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi:
d =
a,b,s – aralashmadagi har xil komronentlarni og’irlik protsentlar-dagi miqdori.
d1,d2,d3 – ularning solishtirma og’irligi.
Masalan, agar ruda tarkibida 65 % ririt (d1=5), 12% xalkopirit (d2=4,2), 5% ZnC (d3=4), 18% SiO2 (d4=2,7) bo’lsa ushbu rudani solishtirma og’irligi quyidagicha hisoblanadi:
d =
Solishtirma hajm (V / g) – bu 1 g. 1 kg yoki 1 t. Modda egallaydigan hajm hisoblanadi va sm3 yoki m3 da ifodalanadi.
Solishtirma hajm bu solishtirma og’irlikda teskari kattalik bo’lib hisoblanadi.
Bosim. (R, r) – deb biror yuzaga ta’sir etuvchi kuchni ish yuza maydonida nisbatida aytiladi. Mexanikada bosim o’lchov birligi atmosfera hisoblanadi, mm simob ustuni (mm.sim.ust.) yoki 1 sm2 hisoblanadi.
Fizik va texnik atmosferalar farqlanadi. 760mm balandlikdan (0C da) ta’sir etayotgan (ta’sir) bosim 1 fizik atmosfera yoki normal bosim deyiladi va 1033,3 g/sm2 bosimga to’g’ri keladi.
Texnik yoki atmosfera 1 sm2 da 1 kg bosimda to’g’ri keladi (kg/sm2) 1 fizik atmosfera 760 mm sim.ust. teng bo’lganda simobni 13,596 solishtirma og’irlikka teng bo’lganda, u 13,596 x 760 = 10333 mm sim.ust. (10,3 m) yoki 1,0333 m atmosfera yoki 1,0333 kg/sm2 yoki 10333 kg/m2 ga teng. 29
Monotermik bosim monometrlarda o’lchanadi va atmosfera bosimidan o’rtacha bosim, ya’ni barometrik bosimdan o’rtacha bosimni ko’rsatadi.
Monometrik yoki o’rtacha bosim (P atm) va absolut yoki haqiqiy (Pa, atom) bosim farqlanadi.
Absalyut bosim-monometrik va barometrik bosimlar algebraik yig’indisi:
Ra = Rv + Rn (agar bosim atm. bosimidan baland bo’lsa)
Ra = Rv – Rn (siyraklangan holatda)
Masalan: Agar barometrik bosim 750 mm.sim.ust. bo’lganda havo o’tkazgichda manometr 1,83 kg/sm2 bosim ko’rsatganda havo o’tkazgichdagi absolut bosim quyidagicha bo’ladi.
Ra = Rv + Rn = 0,00136x750+1,83 = 2,85 kg/sm2
Xuddi shunday barometrik bosimda shu apparatda vakuumetr siyraklanishini 529 mm.sim.ust. ko’rsatganda aparatdagi absolut bosim:
Pa = Pv–Pn = 750-259 = 221 mm.sim.ust. = 1,00136·221=0,3 kg/sm2
Ko’pincha monometrik hisoblash formulalarida absolut bosim (Ra atm) e’tiborga olinadi.
Temperatura (T,t) – texnikada temperatura 0C o’lchanadi, faqat ingliz davlatlarida Ferendeut shkalasidan foydalaniladi.
Nazariya va ko’pchilik t0 hisob-kitoblarda Kelvin (K) shkalasidan foydalaniladi. Bu shkala bo’yicha olinganda xalqaro temperatura bu absolut temperatura T = 2730 + t0 C ga teng.
Issiqlik (Q, q) – Metallurgiyada issiqlik kaloriyada (kal), katta kaloriya (kkal) bilan o’lchanadi.
Kam kaloriya deb, t0 S da 1 kg suvni qaynatish uchun ketgan issiqlik miqdorida aytiladi. 1 kkal = 1000 kal shuning uchun katta kaloriya kilokaloriya deyiladi
|
| |
