I BOB Chet tili o’qitishda texnik vositalardan foydalanishning nazariy
asoslari.
I-I Texnik vositalarning chet tili o’qitishdagi o’rni va roli.
O’zbekistonning milliy taraqqyotida har tomonlama barkmol shaxsni voyaga
yetkazish asosiy masalalardan biridir. Bitiruv malakaviy ishimizning birinchi
bobida chet tili o’qitishda texnik vositalardan foydalanishning asoslangan turli hil
nazariyalariga to’xtalib o’tamiz, ushbu bobda tehnik vositalarning chet tili
o’qitishdagi muhim o’rni va kasb etuvchu zaruriy ahamiyati, ularning turlari va
ulardan foydalanishda qo’yilgan asosiy talablar xususida malumotlar taqdim
etamiz. “Axborot texnologiyalari asri” deb atalgan XXI asr, yangi ming yillikda
axborot- kommunikatsiya tehnalogyalari hayotimizning barcha jabhalariga jadal
kirib kelmoqda. Ta’lim sohasi ham bu jarayondan chetda qolmadi. O’qitishning
zamonaviy interaktiv vositalari, multimediyaviy ta’lim mahsulotlari va
multimediya ilovalarining chet tillarini o’qitishda qo’llanilishi o’zining samarasini
bermoqda . Ular til o’rganuvchilarning bilim va ko’nikmalarini oshirishda asosiy
instrumentlar qatoridan o’rin olmoqda. Chet tillarni o’qitishda va o’rganishda
masofaviy ta’lim shakllaridan foydalanish dolzarb masalalardan biri bo’lib
qolmoqda. Bu borada avval Multimediyaning o’zi nima degan savolga javob berib
o’tmoqchimiz. Multimediya–interaktiv tizimli, ovoz bilan bir qatorda, animatsion
kompyuter grfikasi, video, statik tasvirlar va matn namoyishi hisoblanadi.
Multimediya so’zi kompyuter terminalogyasidan mustasno ravishda paydo
bo’lgan, uni brinchi bo’lib 1966-yilda Amerikalik qo’shiqchi Bob Goldshteyn
o’zining ish faolyatida ishlatgan. Keyinchalik bu termin bilan barcha maxsus
effektli xodisalar nomini umumlashtrib atab boshlangan, faqatgina 90 yillarida bu
so’zni chuqur tahlil qilingan. Ilgari darslarda slayd va magnitafon tasmalaridan
foydalanilsa bu dars multimediyalik hisoblangan bo’lsa, xozirgi kunda bu dars
multimediyalik hisoblanishi uchun unga maxsus kompyuter dastur, proektor, video
va boshqa interaktiv vositalardan foydalanishni o’z ichiga olish kerak bo’ladi.
Multimediya talim oluvchilar uchun eng samarali usullardan hisoblanadi. U ta’lim
10
jarayonini boyitib uning samaradorligini oshiradi, til o’rganuvchilarning faolyatini
oshiradi, yangi ma’lumot olishni bir necha bor tezlashtradi. Hozirgi kunga kelib,
o’qituvchi dars jarayonini bu vositasiz tasavvur qilolmaydi. Dars shakli ham bu
texnalogya tasirida o’zgarib ketadi. Ilgari dars jarayonida o’qituvchi faol rolni
o’ynagan bo’lsa, hozirgi kunda o’quvchi o’qituvchi bilan bir qatorda hatto bazi
holatlarda o’qituvchi passiv rolni o’ynovchi shaxs bo’lib hisoblanmoqda.
O’qituvchi faqat bilim beruvchi bo’lib hisoblangan bo’lsa, hozirda u yo’l
ko’rsatuvchi, yo’nalish beruvchi kishi sifatida faolyat yurutmoqda holos.
Multimediya darsining asosiy vazifalariga barcha o’quvchilarni dars jarayoniga
jalb qilish, ularning tilga bo’lgan qiziqishini oshirish, berilgan yangi darsni
o’quvchilarga turli hil vositalar orqali chuqur singdrish va ularda tilga bo’lgan
ko’nikmalarini shakllantrish sanaladi. [12.75.]
Hozirgi kunda O’zbekistonda chet tillarini o’rgatishga qaratilgan ko’plab dasturlar
amalga oshirilmoqda. O’zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi, Davlat aloqa
axborotlashtrish va telekommunikatsiya texnalogyalari qo’mitasi, O’zbekiston
matbuot va axborot agentligi hamda O’zbekiston milliy ahborot agentligi, bolalar
va yoshlarning manfaatlari hamda qiziqishlarini inobatga olgan holda, televidiniya,
shu jumladan, mahalliy telekanallar orqali bolalar va o’smirlarni xorijiy tillarga
o’rgatish bo’yicha ko’rsatuvlar tayyorlash hamda ularni translyatsiya qilish, boshqa
halqlarning tarixi va madaniyati, urf odatlariga bag’ishlangan ilmiy ommabop
xorijiy badiiy hamda multiplikatsyaviy filimlarni o’zbek tilidagi subtitr yordamida,
muntazam ko’rsatib borishni amalga oshirish hamda “ZiYoNet” tarmog’i orqali
talim muassasalarining uskunalar uchun ilovalar bilan boyitish, shuningdek ingliz
tilida o’quv va badiiy adabyotlar, ixtisoslashtirilgan rasmlar bilan bezatilgan
gazetalar va jurnallar chop etish, ularga mahsus ruknlar hamda ilovalar tashkil
qilish ham ko’zda tutilgan. Yuqorida aytib o’tganimdek prizidentimizning chet
tilini o’rgatish bo’yicha qabul qilgan qarorida “Zamonaviy pedagogik
tehnalogyalardan foydalangan holda o’qitishning ilg’or uslublarini joriy etish yo’li
bilan, o’sib kelayotgan yosh avlodni chet tillarga o’qitish, shu tiilarda erkin
11
so’zlasha oladigan muttaxassislarni tayyorlash tizimini tubdan takomillashtrish
hamda buning negizida, ularning jahon taraqqiyoti yutuqlari hamda dunyo ahboroti
resurslaridan keng ko’lamda foydalanishlari, xalqaro hamkorlik va muloqotni
rivojlantirishlari uchun shart-sharoit va imkoniyatlar yaratish ishlari va buning
uchun bir qator muhim vazifalarni amalga oshirish ko’rsatilgan. Bundan tashqari
“Chet tillarni o’rganish tizimini yanada takomillashtrish chora tadbirlari
to’g’risida” gi qarorida 2013-2016-yillarda ta’lim muassasalarida xorijiy tillar
o’quv xonalarini zamonaviy axborot kommunikatsiya va o’qitishning texnik
vositalari va anjomlari bilan bilan jihozlashning jadallashtirilgan dasturini ishlab
chiqish talabi ilgari surulgan. Chet tili amaliy darslari o’quv xonalarida zaruriy
texnik jihozlarning mavjud bo’lishi dars sifatini oshiradi, talabalarga chet tiliga
bo’lgan qiziqishini yanada kuchaytradi, shuning bilan birga til o’rgatuvchi
professor o’qituvchilar ham yaratib berilgan shart sharoitlardan unumli
foydalangan holda o’zlarining bor professional pedagogik kasb mahoratini ishga
solib, yangi pedagogik texnologyalarni qo’llagan holda sifatli dars mashg’ulotlarini
o’tkazish imkonyatiga ega bo’ladilar [12.110.]
Chet til o’qitishda texnika vositalaridan foydalanishdan asosiy maqsad:
Ko’rgazmalilikni kuchaytrish;
Problemali ta’limni amalga oshirish;
O’quvchilarni turli kishilar nutqini eshitishga va tushunishga o’rgatish;
Og’zaki nutq tezligini o’strish;
O’rganilayotgan til materyallarini hayotga bog’lash;
O’quvchilarni g’oyaviy syosiy va ahloqiy tarbyalash;
O’quvchilarni mustaqil ishlashga o’rgatishdan iborat.
Bugungi kunda yangi elektron darsliklar, o’quv va o’quv–uslubiy qo’llanmalar
yaratilmoqda. Ular talabalar savodxonligini oshirish, nutqini o’stirish aqliy
qobiliyatini
o’stirish,
aqliy
qobiliyatini
rivojlantirish,
mantiqiy
fikrni
takomillashtrish, ijodiy fikrlay olish hamda ta’lim tizimlari orasidagi uzviylikni
taminlashga qaratilmoqda. Ma’lumki ta’lim jarayonini kompyuterlashtirish nafaqat
12
ta’limiy axborotlarni yaxshilash balki, yangi axborot texnologiyalari elementlarini
ham o’zlashtirishga yordam beradi. Ayniqsa chet tillarini o’rganishda
kompyuterlar
o’qituvchining
mehnatini
onsonlashtrib,
dars
jarayoni
samaradorligini oshirishini alohida takidlash zarur. Yaxshi multimediyali
dasturlarni to’g’ri maqsadga yo’naltirilishi zarur, chunki o’quv materiali aniq bir
mavzuni yorita olishi, dastur o’quv jarayononing barcha komponentlarini qamrab
olishi shart.
Zamonaviy texnik vositalarning ta’lim jarayoniga kirib kelishi ta’lim jarayonini
zamonaviylashtirishda katta ahamyat kasb etmoqda. Talabalar qaysi sohada
o’qimasinlar chet tillarni zamonaviy texnik vositalar orqali o’rganish ularning
oldiga qo’ygan maqsadlariga yetishda intensiv vosita bo’lib xizmat qiladi.
Bugungi kun talaba ta’lim beruvchining ma’lum bir ma’lumotni tayyorlab
talabalar e’tiboriga yetkazishini passiv holda kutib o’trmaydi, aksincha u bu
ma’lumotni ta’lim beruvchidan avvalroq egallab olgan bo’lishi ehtimoli yo’q
emas, shuning uchun ta’lim beruvchi darsga krishdan avval har tomonlama
tayyorgarlik ko’rib, yangi innavatsion texnologiyalarni mukammal egallab
kirmog’i darkor.
Ta’limni yangi innovatsion texnologiyalari haqida gapirar ekanmiz “Ta’lim
to’g’risida”gi qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to’g’risida”gi
O’zbekiston
Respublikasi
qonunlari,
hamda
O’zbekiston
Respublikasi
prezdentining “Ta’lim-tarbiya va kadrlar tayyorlash milliy dasturini tubdan isloh
qilish, barkamol avlodni voyaga yetkazish to’g’risida”gi farmonini bajarish
to’g’risidagi barcha harakatlarimiz yetuk pedagog kadrlar tayyorlash va oliy
ta’lim tizimidagi islohotlarni amalga oshirish kabi muhim masalalarga e’tibor
qaratamiz. [1.85]
Yetuk pedagogik mahorat va keng ilmiy saviyaga ega bo’lish yanglikni his qila
olish davr bilan teng hamnafas bo’la bilish hozirgi zamon o’qituvchisining eng
asosiy vazifasidr.
13
Mana shu fikrlarimizdan kelib chiqib, biz talabalarimizni chet til o’qitishda eng
ilg’or pedagogik texnologiyalardan foydalanib o’qitishni amalga oshirishimiz
zarur.
| 