I-III TURLI TA’LIM BOSQICHLARIDA TEXNIK VOSITALARNING

25
- ularda tahlim jarayoni natijalarini bashoratlash va loyihalashtirish to’g’risida 

tushuncha, ko’nikma va malakalarni shakllantirish;

- ularga tahlim texnologiyalarining kontseptual asoslari - zamonaviy 
pedagogik va psixologik fanlarda ishlab chiқilgan ilғor ғoyalarni singdirish;
- bo’lajak chet tili o’qituvchilariga tashkil qilinadigan o’quv jarayonining 
maqsadini belgilashni o’rgatish;
- ta’lim berish modellari orqali rejalashtiriladigan natijalarni kafolatlashga 
o’rgatish;
- ta’lim jarayonining natijalarini bashoratlash, loyiҳalashtirish, rejalashtirish, 
nazorat va baҳolashga, bu jarayonni uzluksiz va muntazam kuzatish – monitoring
qilishning vosita va usullarini o’rgatish.[14.123.] 
Integratsiyalashgan mediata’lim quyidagi vazifalarni bajaradi: 


Ommaviy axborot vositalari orqali uzatilayotgan axborotlarni idrok qilish va 

qayta ishlashga o’rgatish;


Tanqidiy fikrlashni rivojlantrish , u yoki bu axborotning yashirin ma’nosini

tushuna olish OAV tomonidan shaxs ongining boshqarishiga qarshi turushni 
o’rgatish;


Maktabdan tashqarida olingan axborotni ta’lim mazmuniga singdrigan holda

olib borish; 

Turli texnik vositalar yani kompyuter modem multimediyalardan 

foydalangan holda zaruriy axborotni qidirib topish tayyorlash va uzatish va

qabul qilish ko’nikmalarini shakllantrish. Media ta’lim o’quvchilarni 
tayyorlaydigan kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan Davlat Ta’lim
Standartlari talablariga ham mos tushadi. Ma’lumki mazkur standart 
o’quvchilarda tayanch va fanga oid kompetensiyalarni shakllantrishni taqazo
etadi. Tajriba-sinovga berilgan Davlat ta’lim standartlari va o’quv 
dasturlarida tayanch kompetensiyalar soni oltita bo’lib ularni qaysi fan
o’qitilishidan qat’i nazar o’qituvchilar darsda va darsdan mashg’ulotlarda 

26
shakllantiradilar. Tayanch kompotensiyalaridan biri axborot bilan ishlash 

kompotensiyasidir. Unda:


Mavjud axborot manbalaridan telefon kompyuter elektron pochta va 

boshqalardan foydalana olish;


Media vositalardan zarur axborotlarni izlab topish saralash qayta ishlash 

uzatish ta’minlash va foydalanishda media ta’limiga rioya qilish;



Ma’lumotlar bazasini yaratish asosiylarini tanlay bilish va ularni tahlil qila

bilish; 


Kundalik faolyatda uchraydigan hujjatlar bilan ishlay olish ko’nikmalarini 

rivojlantradi;

Brinchi bantda keltrilgan kompotensyani shakllantrish bevosita axborot 
madanyati bilan bog’liq. Bunda axborot madaniyatining quyidagi tashkil
etuvchilariga alohida ahamyat qaratilishi zarur;

Kompyuter savodhonligi asoslarini bilish va axborotlashtrish qonunyatlarini 

tushunish;


Oldiga qo’yilgan masalaning yechimini topish uchun axborotni izlash va 

tanlashni tashkil etish;

Olingan axborotni kundalik amaliy faolyatida qarorlar qabul qilishda foydalanish. 
Yuqorida keltrilgan media ta’lim ko’nikmalariga o’rgatish va ularda axborot
madanyatini shakllantrishda pedagog o’quvchilarning yoshi va psixalogik 
xususyatlarini hisobga olish va shunga mos ravishda o’qitish texnalogyasini
tanlashi kerak. Bunday texnalogyalar tarkibida tanqidiy tafakkur qilish aqliy 
xujum muammoli masalar yechish baxs munozara rolli o’yinlar bo’lishi darslarni
samarali tashkil etishga imkon beradi. O’yin texnalogyalarining afzalligi shundaki 
bola kichig yoshdanoq tabiatan o’yinqaroq bo’ladi. Bolalar o’yinda majburiy holda
emas balki o’zlari hohlab ixtiyoriy tarzda qatnashadilar. Ma’lumki o’yin diqqat, 
xotira fikrlash topqirlikning rivojlanishiga imkon yaratadi va mustaqil tarzda
oldiga qo’yilgan muammo hamda masalani xal qilish ko’nikmalarini shakllantiradi. 
Pedagog o’yin mazmunini boshqarish orqali shaxsning ijoyib xislatlari

27
rivojlanishini rag’batlantradi, xissiyotlarini boshqarishga o’rgatadi. Media ta’limni 

o’yin texnalogyasi orqali amalga oshirishda kichik sahna asari teatrlashtrilgan

darslardan foydalanish yaxshi samara beradi. Bundan tashqari chet tiini 
o’rganishda tinglab tushunish mashqlarining ahamyati haqida fikrlarimizni bayon
etib o’tishimiz lozim. Chet tilini o’rganishga yordam berish maqsadida avvalombor 
kerakli matnni tanlash lozim, matn bo’yicha qiziqarli, hayotiy savollar berish,
ba’zida unda uchraydigan yangi so’zlar manosini o’rgatish, tinglab tushuniladigan 
matn mazmuniga taaluqli topshiriqlar berilishi maqsadga muvofiqdir. Matnni
tinglash jarayonida beriladigan vazifa va topshiriqlar asosiy g’oyani topishga, 
ma’lum detallarni izlashga undaydi. Masalan, savollar, jadvalni to’ldrish, to’g’ri-
noto’g’ri bayonotlar, gaplarni kerakli so’zlar bilan to’ldrish shular jumlasidandr. 
Matnni tinglagandan keyin beriladigan vazifalar o’quvchilar o’z fikr
mulohazalarini, xis tuyg’ularini bir-birlariga bildira olishlari va ko’pchilik oldida 
erkin ifodalay olishlari lozim. Shuningdek o’quvchilar tinglagan matnni yoki
badiiy asarlarni yoki tinglab tushunishni hohlashlari va nima uchun aynan shu 
matnni tanlaganlarini muhokama qilishlari mumkin. Tinglab tushunish vositalari
yordamida chet tillarini o’rganish o’quvchilarda zaruriy ko’nikmalarni rivojlantrib, 
o’rganilayotgan chet tilidagi so’zlar talaffuzi hususyatlariga e’tiborini jamlashda
katta ahamyat kasb etadi. Zamonaviy kompyuter auditoriya mashg’ulotlari eng 
qulay texnik vosita hisoblanadi. Chet tillarini o’qitishda axborot texnologiyalaridan
foydalanish o’quvchi-talabalar umumiy madanyatini rivojlantirishda yanada ya 
sifatli darajaga ko’tarish hamda ularning kompyuter texnikasi va chet tillarini
sifatli o’zlashtirish imkonini beradi. Chet tili darslari jarayonida zamonaviy 
pedagogik texnologiyalardan unumli foydalanish, talabaning tilga bo’lgan
qiziqishini yanada oshirish va ularning tildan egallaydigan bilim, ko’nikma va 
malakalarini yuqori bo’lishini ta’minlaydi. Shuning uchun chet tillar ta’limida
quyida turli xil yangi pedagogik texnologiyalardan foydalanish nazarda tutilgan;

Kompyuter tehnalogyasi [ internet resurslari] 

28


Test topshriqlarini kompyuter orqali amalga oshirish, elektron habarlar,

elektron darslik, o’quv qo’llanmalar, lug’atlar yaratish. 


Chet tillarni o’qitishda internet yordamida bevosita masofaviy talimdan 

foydalanish.



Talabalarning o’quv faolyatini, mustaqil ishlarini tabaqali tashkil etish

hamda kompyuterli nazorat tashkil etish. 

Tehnik vositalardan [video, audiomagnitafon, proektorlar]dan foydalanish 


Ko’rgazmali qurollardan foydalanish [mavzular sxemasi, mavzular bo’yicha 

rasmlar]

Tehnik vositalar yordamida dars mavzulari bo’yicha 
tag’dimotnomalarni yoritish kabilardir.
Tillarni avtomatik o’qitish tizimi hisoblangan kompyuter lingvodidaktikasida 
quyidagi turdagi topshiriqlardan foydalaniladi:
a) Close the gap– Bo’sh kataklarni to’ldiring topshirig’i. Bunda semantika
grammatika sohalarini o’rganish ko’zda tutiladi;
b) krossvordlar va leksik o’yinlar;
c) elektron pochtadan foydalanib bajariladigan mashq (turli xatlar yoki elektron
hikoyalar tuzish asosida - maze) word-hunting;
d) matnlarning avtomatik tarjimasi va tahriri bo’yicha mashqlar;
e) grammatikaning turli bo’limlari bo’yicha diagnostik testlar o’tkazish;
f) CD-ROMda standart o’qitish kurslaridan foydalanish.
Ingliz tilini o’rgatishga mo’ljallangan quyidagi oquv dastrulari mavjud: 
TOEFL tizimi –ingliz tilini avtomatik o’qitishga mo’ljallangan eng rivojlangan
xalqaro dastur. U dunyoning deyarli barcha mamlakatlarida amal qiladi, u 
inglizcha Test Of English as a Foreign Language so’zlarining qisqartmasi bo’lib,
ingliz tilidan xorijiy til sifatida sinov standarti hisoblanadi. Bu tizim ingliz 
o’rgatish bilan birgalikda o’zlashtirilgan bilimlarni diagnostika qila olish
imkoniyatiga ham ega.[21] 

29
IELTS– TOEFL tizimiga o’xshaydigan avtomatik til o’rgatish va diagnostika 

qilish tizimi. U grammatika, lug’at, o’qib va eshitib tushunish, to’gri jumla qurish

kabilar yuzasidan bilimlarni baholaydi.
1. ENGLISH FOR ALL(Hamma uchun ingliz tili)– O’zbekistonda yaratilgan
avtomatik o’qitishga asoslangan o’quv dasturi. Unda o’quvchiga ingliz tilidagi 
tovushlar va ularning talaffuzi audio effektlar yordamida tushuntiriladi,
qisqacha ingliz tili grammatikasi bayon etiladi, mashqlar va testlar yordamida 
bilimni tekshiradi. Ushbu o’quv dasturining afzal tomoni shundaki, unda
o’qitish tizimi vide
o effektlar bilan ham boyitilgan, ingliz tilida multfilmlar 

kiritilgan va inglizcha qo’shiqlar karaoke bilan ta’minlangan.

WAY TO PERFECTNESS (Mukammallik uchun yo’l) – ingliz tilini avtomatik 
tarzda o’qitishga mo’ljallangan o’quv dasturi bo’lib, bunda ham multimedia bilan
ta’minlangan. Ushbu dasturning yuqoridagilardan farqli tomoni shundaki, unda 
dastur “elektron” (“virtual”) o’qituvchi bilan ta’minlangan.
REWARD– bir necha yil davomida o’qitishga mo’ljallangan til o’rgatish tizimi.
PROFESSOR HIGGINS АНГЛИЙСКИЙ БЕЗ АКЦЕНТА- fonetik trenirovka,
ingliz tilida aksentsiz talaffuz me’yorlarini o’rgatuvchi tizim.
REPETITOR ENGLISH- Moskvadagi ingliz tilini o’rgatuvchi xalqaro markaz
tashabbusi bilan yaratilgan. Mazkur tizim ingliz tilini turli xil zamonaviy metodlar 
va elektron metodik ishlanmalar paketi yordamida avtomatik tarzda o’rgatishga
mo’ljallangan.
EUROPLUS– uch yil davomida ingliztilini bosqichma-bosqich (Elementary,
Intermediate, Upper intermediate, AdvancedEnglish) tizimli tarzda o’rgatishga 
asoslangan avtomatik o’qitish tizimi Bugungi kunda o’qitishni kompyuterlashtirish
nazariyasini ishlab chiqish, haqiqatan ham, o’quv faoliyatining samaradorligini 
oshiradigan, o’rganilayotgan mavzuga nisbatan ijobiy munosabat va qiziqishni
shakllantiradigan ta’limiy elektron ishlanmalarni yaratishning umumiy va xususiy 
mezonlarini belgilash zarurati paydo bo’ldi. Hozirgi paytda Rossiya, Fransiya,
Yaponiya, Kanada va boshqa mamlakatlarda ta’limiy-elektron ishlanmalarni 

30
yaratish konsepsiyasini ishlab chiqish bo’yicha ilmiy-metodik tadqiqotlar olib 

borilmoqda. Konsepsiyada ishlanmalarning mohiyati, ularni yaratish, tekshirish va

qo’llash tartibi belgilanadi. Mutaxassislarning fikricha ta’limiy-elektron 
ishlanmalar asosan texnik, pedagogik, metodik talablarga javob berishi zarur Ular
shunday talablarga mos kelsagina, ta’lim jarayoni qo’llanilishi mumkin.Til 
o’qitishning avtomatik tizimi yildan yilga rivojlanib yangi effektlar bilan boyib
bormoqda Bu tizimni yanada rivojlantirish, kompyuter lingvodidaktikasini yangi 
dastruriy ta’minotlar va pedagogik texnologiya, bilimlar diagnostikasi bilan
boyitish kompyuter lingvistikasi fanining dolzarb vazifalaridan sanaladi.[25] 

31

Download 203,47 Kb.