Mavzu: geografiya fanlari tizimi haqida tushuncha




Download 1.62 Mb.
bet5/35
Sana22.03.2021
Hajmi1.62 Mb.
#13390
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   35
III. Dars mazmunini ro‘yobga chiqarish ustida ishlash:
O'qituvchining 10-sinfdagi geografiya fani vazifalari va xususiyatlari, darslikdagi materiallar tizimi, uni o’rganish uslubiyati va usullari to‘g‘risida tushuntirish.
Yangi dars bayoni:
Yerning ichki qismi qobiqlardan tuzilganligini quyi sinflardan bilasiz. Endi ana shu qobiqlarning o‘ziga xos xususiyatlari bilan tanishsiz. Yer po‘sti – Yerning eng yuzada joylashgan qattiq qobig‘i. Qalinligi o‘rtacha 35–40 km.

Moddalarning o‘rtacha zichligi 2,7 g/sm3, Yer hajmining 1 % ini, massasining 0,4 % ini tashkil etadi. Mantiyadan Moxo chegarasi orqali ajralib turadi. Yer po‘sti kimyoviy elementlar, minerallar, tog‘ jinslaridan iborat. Eng ko‘p tarqalgan kimyoviy elementlar kislorod, kremniy, aluminiydir. Siz 6-sinf darsligida yer po‘sti materik va okean yer po‘stiga bo‘linadi, deb o‘qigansiz. Endi esa, ularga qo‘shimcha holda oraliq va riftogen yer po‘stlari ham ajratilishini bilib olasiz. Sizga ma’lumki, materik yer po‘sti 3 ta, ya’ni cho‘kindi, granit va bazalt qatlamlaridan tuzilgan. Bunday qatlamlarni ajratish shartlidir.

Cho‘kindi qatlam eng yuzada joylashgan bo‘lib, qalinligi 15–20 km gacha, ohaktosh, qum, gil va boshqalardan iborat. Granit va bazalt qatlamlar har birining qalinligi 10–15 kmni tashkil etadi. Okean yer po‘sti okean tubiga to‘g‘ri keladi. Qalinligi 5–10 km bo‘lib, cho‘kindili va bazaltli qatlamlardan tuzilgan. Oraliq yer po‘sti o‘rtacha qalinligi 15–30 km, 3 qismdan iborat: chekka dengiz soyligi, orollar yoyi va chuqur cho‘kmalar. Dengiz soyligi va chuqur cho‘kmalar ostida granit qatlami yo‘q, cho‘kindi va bazalt qatlamlardan iborat. Granit qatlam faqatgina orollar yoyida paydo bo‘ladi. Yevrosiyo materigining sharqiy qirg‘oqlarida, Shimoliy va Janubiy Amerikaning sharqiy va g‘arbiy qirg‘oqlarida mavjud. Riftogen yer po‘sti o‘rta okean tizmalariga to‘g‘ri keladi. Qalinligi 1,5–2 km bo‘lib, 2 qatlamli tuzilgan.

Cho‘kindi qatlamning qalinligi 1–2 km, bazalt qatlam rift vodiylarida (yer yoriqlarida) asta-sekin nuraydi va unchalik qalin emas. Mantiya – yer po‘sti bilan yadro orasidagi qobiq. Moddalarning zichligi 5,7 g/sm3, Yer hajmining 83 % ini, massasining 68 % ini tashkil etadi. Ikki qismdan iborat bo‘lib, yuqori mantiya 900 km, quyi mantiya esa 2900 km chuqurlikkacha davom etadi. Harorat 2000° C, yadro bilan chegarasida esa 3800° C ga yetadi.

Yadro – Yerning eng chuqur, ichki qismi. Moddalarning zichligi 16 g/sm3 gacha yetadi. Yer hajmining 16 % ini, massasining 31 % ini tashkil etadi. U ham ikki qismdan iborat bo‘lib, tashqi yadro 5100 km chuqurlikkacha, ichki yadro Yer markazigacha davom etadi. Harorat 4000° C dan ortiq. Litosfera – Yerning qattiq tosh qobig‘i bo‘lib, Yer po‘sti va yuqori mantiyaning bir qismini o‘z ichiga oladi hamda astenosfera qatlamigacha davom etib, qalinligi 150–200 km ni tashkil etadi. Litosfera yaxlit bo‘lmay, chuqur yer yoriqlari bilan yirik bo‘laklar – litosfera plitalariga bo‘lingan. Ular astenosfera ustida yiliga 5–10 sm tezlikda gorizontal yo‘nalishda siljiydi.

Litosfera plitalari 13 ta bo‘lib, ularning nomi, siljish yo‘nalishlari va tezligi haqidagi ma’lumotlarni 6-sinf atlasidagi “Yer po‘stining tuzilishi” xaritasidan bilib olishingiz mumkin. Litosfera plitalari to‘qnashgan joylarda tez-tez vulqon va zilzilalar sodir bo‘ladi. Bunday mintaqalar seysmik mintaqalar deb ataladi. Yer yuzasida ikkita muhim seysmik mintaqa mavjud: 1) Tinch okean “olov-li” halqasi; 2) Alp–Himolay seysmik mintaqasi. Tinch okean “olovli” halqasi Tinch okeani qirg‘oqlari va unga tutash orollarni qamrab oladi. Alp – Himolay seysmik mintaqasi Atlantika okeani sohillaridan boshlanib, Pireney yarimoroli, Himolay tog‘lari orqali o‘tib, Tinch okeani



sohillarigacha bo‘lgan hududlarni o‘z ichiga oladi. O‘zbekiston AlpHimolay seysmik mintaqasida joylashgan. Shu sababli mamlakatimizda ayrim yillari kuchli zilzilalar sodir bo‘lib turadi. Zilzila – yer po‘stining ichki qismida ro‘y beradigan uzilish, sinish, siljish kabi jarayonlar ta’sirida sodir bo‘ladigan silkinishlar. Sabablariga qarab: tektonik, vulqon va o‘pirilish zilzilalariga bo‘linadi. Zilzila kuchi 10 yoki 12 balli seysmik shkala yordamida aniqlanadi. Respublikamizda 12 balli seysmik shkaladan foydalaniladi (2-jadval).

IV. O‘rganilgan mavzuni mustahkamlash:


1. Savol-javob va mavzuning asosiy mazmunini takrorlash orqali amalga oshiriladi.

2. Guruhlarda ishlash yakunlarini chiqarish.


V. Dars yakunlarini chiqarish:
O‘qituvchi o‘quvchilar bajargan yozma va og‘zaki javoblar uchun qo’yilgan baholarni e’lon qiladi va yuzaga kelgan savollarga javob qaytaradi.
VI. Uyga vazifa:O’rganilgan mavzu savollariga javoblar tayyorlash.

“Tasdiqlayman”



_______________________
Sana “____”________________201___-yil.
Mavzu: YER YUZI TABIATINING RIVOJLANISH TARIXI
Tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy jarayon hamda hodisalarni kuzatish, aniqlash, tushunish va tushuntirish kompetentsiyasi: geografiya fanining o’rganish ob’ekti va predmeti, murakkab tuzilishga ega bo’lgan fanlar tizimi ekanligi, zamonaviy tadqiqot usullari mohiyatini tushunadi va tushuntira oladi. Yer yuzi tabiatiga fazoviy (tashqi) va sayyoraviy (ichki) omillarning ta’sirini tushunadi va tushuntira oladi. Geografik qobiqning asosiy qonuniyatlarini anglaydi va misollar bilan izohlay oladi. Geotizimning mohiyati, ularning turli taksonomik birliklarga mansub bo’lishi va zonallik qonuniyatiga bo’ysunishini tushunadi va tushuntira oladi. Geografik muhit va jamiyat o’rtasidagi o’zaro munosaatlarining tarixiyligini tushunadi va tushuntira oladi. Zamonaviy demografik jarayonlar va ularning mohiyatini tahlil qila oladi. Urbanizatsiya jarayonining muammoli qirralarini tushunadi. Jahon iqtisodiyotining markazlari, o‘sish qutblarini ajratadi, ularning o‘zgarib borishini anglaydi. Dunyoning geosiyosiy tizimi, uning tarixiyligi va hozirgi zamon muammolarini tushunadi. Insoniyatning global muammolari haqida tushunchaga ega bo‘ladi. Yevropa subregionlarining o‘ziga xos xususiyatlari va ularning tarixiy-geografik ildizlarini izohlay oladi. AQSh ma’muriy-hududiy tuzilishi va itimoiy-iqtisodiy rayonlashtirilishi haqida aniq tasavvurga ega bo‘ladi. Lotin Amerika subregionlarini ajrata oladi.

Geografik ob’ektlar, joy nomlarini to‘g‘ri qo‘llay olish kompetentsiyasi: qit’alar, yirik mintaqalar, subregionlar, xalqaro tashkilotlarning nomlarini to‘g‘ri qo‘llay oladi.

Globus, geografik atlas va xaritalardan amaliyotda foydalana olish kompetentsiyasi: geografik tadqiqotlar usullari ichida kartografik usul alohida ahamiyat kasb etishini tushunadi va tushuntira oladi. Geografik xaritalar yordamida dunyoning mintaqalarining tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy sharoitiga tavsif bera oladi va qiyosiy tahlil qila oladi.
Darsning blok sxemasi:




Darsning qismlari

Belgilangan vaqt.

1.

Tashkiliy qism

3 daqiqa

2.

O`tilgan mavzuni takrorlash

12 daqiqa

3.

Yangi mavzu bayoni

14 daqiqa

4.

Mustahkamlash

12 daqiqa

5.

Baholash

2 daqiqa

6.

Uyga vazifa

2 daqiqa

Darsning maqsadi:


- o‘quvchilarni 10-sinfga mo‘ljallangan geografiya darsligi bilan tanishtirish;

- darslikning maqsadlari va vazifalari haqida tushuncha berish;

- darslikdagi materiallarni o‘rganish usullarini tushuntirish;

- o'quvchilarga o‘rganiladigan ma’lumotlar haqida tushunchalar berish.


Dars materiallari va jihozlari:

1. 10 sinf, geografiya darsligi.

2. Mavzuga oid chizmalar

3. Doska, bo‘r, daftar.

4. Tarqatma material: darsda o‘rganiladigan asosiy atamalar va tushunchalar yozilgan kartochkalar.


I. Tashkiliy qism:
1. Sinfda o‘quvchilarni darsga jalb qilib, ishchi muhitni yaratish.

2. Sinf holati bilan tanishish va davomadni aniqlash

II. Darsning mazmuni:
1. Darslikning dasturi, maqsadlari va vazifalari.

2. Darslikdagi materiallar tizimi va uni o'rganish uslubiyati va usullari.

3. O‘rganiladigan ma’lumotlar hayotiy bog’liqligi.



Download 1.62 Mb.
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   35




Download 1.62 Mb.

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



Mavzu: geografiya fanlari tizimi haqida tushuncha

Download 1.62 Mb.