Boshqaruv tamoyillarining shakllanishi chuqur tarixiy ildizlarga ega.
Xususan, Turkistonda bu tamoyillar Amir Temur xukmronligi davrida shakllana
boshlagan. O’zining ixcham, tezkor boshqarish devoniga ega bo’lgan
Markaziy
Osiyodagi Turkistondek buyuk davlat
ilmiylik;
yakka xokimlik;
ierarxiya;
bilimdonlik;
demokratiya kabi tamoyillar asosida boshqarilgan.
Xurosonlik yirik shayx va shayxuislom, Amir Temurning e‘tiqod qo’ygan,
pirlaridan, tinchliksevar va raiyatparvar inson Zaynuddin Abubakir Toybodiy
Temurga maktub yozib uning saltanat yumushlarida quyidagi ―to’rt ishni
qo’llashini aytgan, ya‘ni:
1) Kengash;
2) Mashvaratu maslaxat;
3) Xushyorligu muloxazakorlik;
4) Extiyotkorlik.
Shunday ekan, saltanatni boshqarishda mashvaratu maslaxat va tadbir bilan
ish yuritgin, toki oqibatda nadomat chekib, pushaymon bo’lmagaysan. Yana shuni
xam bilgilkim, saltanat ishlarining bir qismi sabru toqat bilan bo’lgay,
yana bir
qismi esa bilib-bilmaslikka, ko’rib ko’rmaslikka solish bilan bitur. (Xullas)
tadbirlardan ogox qilingandan keyin shuni aytish joizdirkim, qat‘iylik, sabr,
chidamlilik, xushyorlik, extiyotkorlik, va shijoat
bilan barcha ishlar amalga
oshirilgay. Vassalom‖
Maktubni o’qib Amir Temur o’z Tuzuklarida: ―U menga saltanat ishlarining
to’qqiz ulushi mashvarat, tadbir va kengash, qolgan bir ulush esa qilich bilan bajo
keltirishni anglatdi...
Tajribamda ko’rilgankim, ishbilarmon, mardlik va shijoat soxibi, azmi qat‘iy,
tadbirlar va xushyor bir kishi ming-minglab tadbirsiz, loqayd kishilardan yaxshidir.
Chunki tajribali bir kishi ming kishiga ish buyuradi‖-deb yozgan edi.
Ma‘muriy buyruqbozlik tizimi sharoitida sobiq SSSR quyidagi tamoyillarga
asoslanib boshqarilgan.
3.
Boshqarishning sir-asrorlarini ilmiy asosda o’rganish, taxlil qilish
maqsadida bu fan quyidagi uslublardan foydalanadi.
Menejment fanining taxlil usullari
Sistemali yondoshuv:
boshqariluvchi ob‘ekt yaxlit tizim tarzida olib qaraladi.
Bu yondoshuv turlicha bo’lishi mumkin:
sistemali - kompleks yondoshuv
sistemali - funktsional yondoshuv
sistemali - tarkibiy yondoshuv
sistemali - kommunikatsion yondoshuv
Kompleksli yondoshuv:
Tarkibiy yondoshuv:
boshqariluvchi ob‘ekt boshqa ob‘ektlar bilan o’zaro
bog’lanishda va aloqadorlikda qaraladi.
boshqariluvchi ob‘ekt tarkibiy qismlarga bo’lib
o’rganiladi.
Vaziyat (situatsiya)li yondoshuv:
boshqariluvchi ob‘ektning konkret sharoitdagi ichki va
tashqi vaziyatiga qarab boshqarishning ma‘qul uslubi
qo’llaniladi.
Integratsion yondoshuv:
boshqariluvchi ob‘ekt yuqoridagi uslublar (vaziyatli,
kompleksli, tarkibiy yondoshuvlar)ni birgalikda qo’llash
yordamida boshqariladi.
Modellashtirish usuli:
boshqariluvchi ob‘ektni boshqarish bo’yicha turli sxema,
grafik va chizmalar, xomaki materiallar tayyorlanadi.
Iqtisodiy-matematik yondoshuv:
optimal qaror qabul qilish maqsadida matematik uslublar
va xisoblsh mashinalarini keng miqyosda qo’llash.
Kuzatish usuli:
boshqariluvchi ob‘ekt to’g’risidagi ma‘lumotlarni rejali,
ilmiy, uyushtirilgan asosda to’plash usuli.
Eksperiment (tajriba) usuli:
boshqarish jarayonida boshqariluvchi ob‘ektga nisbatan
namunaviy tajribadan o’tgan usullarni qo’llash.
Sotsiologik kuzatuv usuli:
boshqarish maqsadida turli anketali so’rovlar, suxbatlar,
testlar, infratuzilmaviy taxlillarni o’tkazish.
Ilmiy jixatdan asoslangan boshqarish qayd qilingan usullarning chambarchas
ravishda bog’lab olib borilishini taqoza etadi.
