2. O'quv tarbiya jarayonida rivojlantirish usulining texnologiyasi
Bolalar maktabga borgunga qadar ham jismoniy, ham ruhiy tomonddn
intensiv rivojlanib boradi. Biroq, odatda, bu jarayon maktabga chiqish bilan
susayadi. Bolada o'qishga ishtiyoq tezda pasayadi.
Rivojlanishdagi bunday
holatning sabablaridan biri o‘quvchilarning turli darajadagi rivojlanishini hisobga
olmaydigan usullaming qo'llanishidir. Sinflar qanday to‘ldirilmasin, u yoki bu fanni
idrok qilish va o'zlashtirishga nisbatan bolalar rivojlanishini hamisha uchta darajaga:
yuqori, o‘rta va quyi darajaga ajratish mumkin.
Bu tabiiy hol hisoblanib, bu yerda biz aqliy rivojlanish tushunchasini intellekt
rivojlanish bilan bog‘laymiz. Bu holda miyaning yetilishi, binobarin,
yanada
kattaroq talablami idrok qilishda va adaptatsiya qilish tezligiga bog‘liq bo‘ladi.
Barcha adaptatsiya tizimi ayni shu vazifaga xizmat qiladi.
Demak muayyan sharoitlarda miya rivojiga ta’sir etish mumkin ekan.
Quyidagi rivojlantirish usuli tizimi asosida yotgan ba’zi dastlabki nazariy qoidalami
ko‘rib chiqaylik:
1. Rivojlantirish usuli asosida umumiy va sotsial psixologiyaning tashqi va
ichki prinsipi yotadi, unga ko‘ra, ichki rivojlanish tashqi muhit bilan bog‘liq bo‘ladi.
Bu tashqi muhit, masalan, maktabning ta’lim muhiti bo‘lishi mumkin. Bola
intellektual rivojlanishi madaniy yoki ta’limiy muhit ta’sirida tezlashishi yoki
sustlashishi mumkin. Ta’lim muhitining ta’siri faoliyat uchun qo'llanilayotgan
usulga ko‘p jihatdan bogiiqdir. Bu usul mushohada jarayonining ichki rivojlanish
mexanizmlarini
avtomatik tarzda ishlatib, bola intellekti rivojiga yordam berishi
mumkin.
2.Rivojlantiruvchi usulning maqsadi bolaning kamolotiga uyg‘unlik baxsh
etish, go‘zallikka bo‘lgan tabiiy intilishini qo‘llab quvvatlash,
unda ijobiy his-
tuyg‘ular uyg‘otishdir? Agar faoliyat natijalari kutilgan maqsadga muvofiq kelsa,
ular bilan moslashsa, bolaning kutilgan natijada bilish ehtiyojlari qondirilsa,
shundagina ijobiy-hissiy tuyg‘ular vujudga keladi.
3. Bola, odatda, kamolotga va go‘zallikka intiladi. Bu intilish tabiiy ehtiyoj
hisoblanib, bunday ehtiyojni qondirish u yoki bu faoliyatni talab etadi. Bu ko‘p
narsalarda ko‘rinadi: o‘yin davomida,ovqatlanishda,
intellektda, ishda va hokazo.
Odatda, o‘qituvchi bola bilan yaxshi ishlashni, o ‘quvchi esa yaxshi o‘qishni istaydi.
Biroq har doim ham o'ylagandek bo‘lavermaydi, agar bolaga yordam berib, qo'llab-
quvvatlansa, biz eng yaxshi natijaga erishishimiz mumkin.
Ta'lim jarayoni bola shaxsiga yo'naltirilganligidan kelib chiqib, maktabgacha
yoshdagi bolalarning ta'lim-tarbiyasi shaxsning rivojlanishida ijodiy va
insonparvarlik tamoyillariga asoslangan holda ta'lim-tarbiyaning usul va uslublari
tizimidan tashkil topgan hamkorlik pedagogikasi tamoyillariga tayanib amalga
oshirilishi lozim.
Maktabgacha ta'lim sifati - natija haqida bola shaxsini rivojlantirish nuqtai
nazaridan bolalar quyidagi shaxsiy natijalarni qanday egallaganiga qarab so'z
yuritish mumkin: tizimli tabaqalanadigan malakalilik:
• til malakasi, bolaning o'z
fikrlari, istaklari va niyatlarini nutq vositasida va
nutqsiz vositalarda erkin ifodalashni nazarda tutadi;
• ijtimoiy malaka, har bir insonga oliy qadriyat sifatida yondashishni, uning o'ziga
xosliklari va manfaatlarini tushunish mahoratini, uning hissiy holatidagi
o'zgarishlarni payqashni, vaziyatga qarab muloqot usullarini tanlashni o'z ichiga
oladi;
•
intellektual malaka, o'z maqsadiga erishish uchun bolaga yangi xatti-harakatlarini
ijro etishga va ularni bajarishga yordam beruvchi umumiy intellektual faoliyatni
shakllanganligini nazarda tutadi;
• jismoniy malaka, bolaning o'z yosh darajasiga mos keluvchi turli harakat turlarini
egallaganligini ko'rsatadi;
4
Ta'lim tizimining hozirgi kundagi rivojlanish bosqichida uning birinchi
bo'g'ini hisoblangan maktabgacha ta'limda jadal o'zgarishlar yuz bermoqda va ular
quyidagilarda namoyon bo'lmoqda: maktabgacha ta'lim tashkilotlari faoliyatining
huquqiy-me'yoriy asosi takomillashmoqda; maktabgacha ta'lim
tashkilotlari
moliyaviy-xo'jalik faoliyatining yangi turlariga o'tmoqda; nodavlat maktabgacha
4
Abdullayeva N.Maktabgacha ta'limga variativ yondashuv asosida takomillashtirish. Ped. fan. nom... diss. -T.: 2020.
- 164 b.
ta'lim tashkilotlari tarmog'i kengaymoqda; ta'limning ilg'or texnologiyalari joriy
etilmoqda; xodimlarning malaka oshirish tizimi takomillashmoqda; qisqa muddatli
guruhlar asosida maktabgacha ta'lim tashkilotlarining
muqobil shakllari joriy
etilmoqda.
Bundan tashqari, maktabgacha ta'lim sifati monitoringini yuritish tuzilmaviy
va tashkiliy jihatdan nazarda tutilmaganligi sababli, maktabgacha ta'lim
tashkilotlaridagi ta'lim jarayonining sifati va samaradorligini baholash zamon
talablariga javob bermaydi.
5
