Mahsulotlarning sifatini boshqarish va nazoratning statistik metodlari.
Mahsulotni tayyorlash GOST 15.001 «tayyorlash sistemasi va mahsulotlarini ishlab chiqarishga qo’yish» bilan muvofiq holda quyidagilarni ko’zda tutadi:
- texnik vazifalarni tayyorlash; - texnik va normativ hujjatlarni tayyorlash;
- mahsulot namunalarini sinash va tayyorlash; - tayyorlash natijalarini qabul qilish. Texnik vazifa (TV) mahsulot tayyorlash uchun boshlang’ich asosiy hujjat bo’lib hisoblanadi. Unda mahsulotga texnik – iqtisodiy talablar, kaytarish tartibi va tayyorlash natijalarini kabul kilish ko’rib o’tiladi.
TV talablariga standartga ziddiyatda bo’lgan qo’shimchalarga yo’l qo’yilmaydi.
TV o’z-o’zidan bo’lajak mahsulotning texnik darajasini garovga qo’yadi.
4. Mahsulot sifatini boshqarish va tahlil qilish statistik usullarining tizimli tahlili.
Sifatni tahlil qilishning statistik usullari mamlakatimizda hamda chet ellarda sifatni boshqarish sistemalarida keng qo’llaniladi. Statistik tahlil – bu mahsulot sifatiga ta’sir etuvchi omillarni va shartlarni tahlil qilishdir. Sifatni nazorat qilish va tahlil qilishning ma’lumotlar manbalari bo’lib quyidagilar xizmat qiladi:
1) inspektsion nazorat: berilgan xom-ashyo, materiallarning kirish nazorati ma’lumotlarini belgilash; tayyor mahsulotlarni belgilab qo’yish; oraliq nazorat ma’lumotlarini belgilash va boshqalar.
2) Ishlab chiqarish va texnologiya: jarayonni tahlil qilish ma’lumotlarini belgilab qo’yish; qo’llanilayotgan operatsiyalar to’g’risida kundalik ma’lumotlarni to’plash; dastgohlarni nazorat qilish to’g’risidagi ma’lumotlarni (to’g’rilash, ta’mirlash, texnikaviy xizmat ko’rsatish) belgilab qo’yish va boshqalar.
3) Xom ashyo va materiallarni keltirish va mahsulotni sotish: xarakatni omborxonalar orqali ro’yxatga olish va boshqalar.
4) Boshqarish va ish yuritish: foydani hisobga olish; qaytgan mahsulotni hisobga olish; doimiy mijozlarga xizmat ko’rsatishni hisobga olish; sotishni hisobga olish jurnali; bozorni tahlil qilish ma’lumotlari va boshqalar.
5) Moliyaviy operatsiyalar: debet va kreditni taqqoslash jadvali; zararlarni hisobga olish; iqtisodiy hisoblar va boshqalar. Odatda, Yaponiya korxonalarida ish o’rinlarida ma’lumotlarni tahlil qilish uchun maxsus, tushunish unchalik qiyin bo’lmagan «sifatni nazorat qilishning yetti instrumenti» deb atalgan statistik usullardan foydalaniladi. Ushbu yetti instrument o’z ichiga quyidagi usullarni oladi:
1. qatlamlashtirish
2. grafiklar
3. diagramma Pareto
4. sabab-oqibat diagrammasi
5. gistogramma
6. sochilish diagrammasi
7. nazorat kartalari Yuqorida sanab o’tilgan «sifatni nazorat qilishning yetti instrument»i turli muammolarni hal etishda alohida yoki turli kombinatsiyalarda qo’llanishi mumkin.
Statistik usullarni batafsil ko’rib chiqamiz. 1. Qatlamlashtirish – eng oddiy statistik usullardan biri. Agar chetlanishlar mahsulotni tayyorlash sharoitlari bilan bog’liq deb faraz qilinsa, o’lchash ko’rsatkichlarini alohida qatlamlar bo’yicha, ya’ni mashina va
12.-rasm. Daromadning o’zgarishi 1-grafikning real bo’lagi. 2-rivojlanish tendentsiyasini tavsiflovchi bo’lak uskunalar bo’yicha alohida, har bir operator bo’yicha alohida, xom ashyo bo’yicha alohida, brigadalar bo’yicha, smenalar bo’yicha ham alohida nisbiy o’rganilib, tahlil qilish ishlarini amalga oshiriladi. 2. Grafiklar - o’rganilayotgan voqelikning faqatgina aniq bir vaqtdagi xolatinigina tavsiflab qolmay, balki rivojlanish tendentsiyasini ham o’rganish imkonini beradi. Ustunli grafiklar-mahsulot tannarxining uning turiga bog’liqligi, korxonaning ko’rgan zararini ishlab chiqarilgan yaroqsiz mahsulotning ho’jmiga bog’liqligi kabi omillarni miqdoriy jihatdan ustunlarning balandligi orqali ifodalashga asoslangan ustunli grafiklarni yasashda ordinatalar o’qi bo’yicha miqdori; abtsissa o’qi bo’yicha omillari qo’yiladi. Har bir omilga ma’lum bir ustun tegishli bo’ladi.
1-sifat;
2-narxning arzonlashtirilishi;
3-kafolatli muddat;
4-dizayn;
5-olib borib berish;
6-boshqalar.
Aylanali grafiklar – ma’lum bir parametr ayrim qismlarining nisbatini tavsiflash maqsadida qo’llaniladi. 3.- Pareto diagrammasi. Firma, korxonalar faoliyatida diagrammalarni qo’llash orqali hal qilinadigan juda ko’p muammolar yuzaga keladi. Pareto: kredit miqdorining aylanuvchanligidagi qiyinchiliklar, buyurtmalar qabul qilishning yangi qoidalarini o’zlashtirish, yaroqsiz mahsulotning yuzaga kelishi, dastgohlarning nosozligi, mahsulot ishlab chiqarish bilan uning sotilishi orasidagi vaqtning cho’zilib ketishi, omborxonalarda mahsulotning turib qolishi, reklamatsiyalarning kelib tushishi, xom ashyo va materiallarning vaqtida kelib tushmasligi va boshqalar. Pareto diagrammasi yuqoridagilarni aksi, ya’ni ayrim tsex yoki bo’limlarning ijobiy tajribasini butun korxonaga tatbiq etish kerak bo’lgan holatlarda ham qo’llaniladi. Pareto diagrammasi yordamida erishilgan yutuqlarning sababini aniqlab, samarali ishlash usullarini keng tatbiq etish mumkin. Pareto diagrammasi yaroqsiz mahsulotning yuzaga kelishi, dastgohlarning nosozligi, omborxonalardagi detallarni nazorat qilish kabi muammolarni hal etishda ustunli grafiklar ko’rinishida ifodalanadi.
Moliyaviy sohada: har bir mahsulot turi bo’yicha mahsulot tannarxining tahlili; mahsulot turlari bo’yicha foydaning tahlili; foyda foizining tahlili va boshqalar.
Mahsulot sotish sohasida: mahsulot turlari bo’yicha iste’molchilar talabining o’zgarishining tahlili; mahsulot turlari bo’yicha sotishdan kelib tushgan tushumning tahlili; ayrim mahsulot turlari bo’yicha qaytgan tovarlarning tahlili va boshqalar.
Ishlab chiqarish sohasida: ish uchastkalari bo’yicha ayrim qayta tuzatishlar sonining tahlili; ayrim mashina va dastgohdagi nosozliklarning tahlili; alohida haftaning kunlari bo’yicha yaroqsiz mahsulotlar ishlab chiqarilishi foizining tahlili; ayrim jarayonlar bo’yicha jarayonlarning to’htab qolishi xolatlarining tahlili va boshqalar. Ish yuritish sohasida: xodimlar bo’yicha alohida kelib tushgan taklif mulohazalar sonining tahlili; alohida taklif mulohazalarni qayta ishlash kunlari sonining tahlili; ayrim ishlab chiqarish bo’linmalari bo’yicha rejaning oshirib bajarilishi tahlili va boshqalar.
Sabab natijaviy diagrammalar: Yaponiyada ishlab chiqarish jarayonining birinchi liniyasini xuddi 4M ning o’zaro aloqasi: Material-(material) + Machine-(mashina) + Man-(operator) + Method-(metod) ko’rinishida tushuniladi. Sabab natijaviy diagrammasini 3.13-rasmda ifodalangan ko’rinishda tasvirlash mumkin. Bunday diagrammani ba’zan «baliq suyagi» deb ham ataladi.
4-operator; 5-dastgohlar; 6-ishni bajarish usuli; 7-jarayon; 8-oqibat-natija; 9-sifat tavsiflari; 10-ma’lumotlar; 11-jarayon sifat tomonidan nazorat qilinadi.
17.-rasmda sabab natijaviy diagramma sxemasi keltirilgan. Bunda natija bo’lib hisoblanadigan sifat tavsiflarini A,B,S va boshqa sabablar belgilaydi.
Bu sabablar o’z navbatida boshqa sabablarning, masalan A-A1,A2 sabablarning, VV1;V2 sabablarning oqibatida kelib chiqqan bo’lishi mumkin. Sabablarni izlashda shuni yodda tutish muhimki, oqibat bo’lib hisoblanayotgan tavsiflar albatta yoyib o’rganilishi kerak. Ushbu barcha sabab omillari ichidan tavsiflarning yoyilishiga katta ta’sir ko’rsatadigan omillarni izlash-sabablarni tadqiqot qilish deb ataladi. Sabablarni tadqiqot qilish jarayoniga «uchinchi tomon» kishilarni, ya’ni ishga bevosita aloqasi yo’q kishilarni ham jalb etish kerak. CHunki ular mana shu ish sharoitiga ko’nikib qolgan xodimlardan farqli, masulot sifatsizligini keltirib chiqargan sabablarni aniq ko’rishlari mumkin.
Xulosa
Xulosa qilib aytsak kishilar guruhi tomonidan amalga oshiriladigan «miya shturmi» deb ataladigan tahlil eng samarali usul hisoblanadi. Ushbu tahlilni amalga oshirishda quyidagilarga amal qilish kerak:
guruh a’zolari tomonidan muammoning kelib chiqish sabablari to’g’risidagi o’z fikr mulohazalarini erkin gapirishlari uchun muhitni ta’minlash;
bekorchi gaplarni chiqarib tashlab, omillar tahliliga asoslangan hulosalarni e’tiborga olish;
guruh rahbarining hech qachon o’z fikrini birinchi bo’lib aytmasligi;
sabab-natijaviy diagrammalarni tuzishda sabablar orasida «boshqa hisobga olinmagan omillar» ni ham e’tiborga olish maqsadga muvofiqdir.
|
