Amaliy ish
Fan:
Axborot tizimlari
Mavzu: Sodda va
Murakkab tizimlar
Bajardi: Mahmudova Gulmira
SODDA VA MURAKKAB TIZIMLAR.
Tizim - bu elementlardan tashkil
topgan ob’ekt. Ushbu ta’rif umumiy bo‘lib ham sodda, ham murakkab tizimlarni
o‘zida qamrab oladi.
Masalan, rangli qalamlar to‘plami – bu sodda tizim, chunki bu to‘plam maqsadga
intilmaydi. Uning maqsadi ichkaridan emas, balki tashqaridan belgilanadi: rasm
chizish tashqi
muhitda maqsad qilib olinadi, ya’ni qalamlar to‘plami aslida
tashqaridagi ob’ekt uchun vosita (instrument) sifatida xizmat qiladi. Boshqacha qilib
aytganda, “maqsad ob’ekt ichida dasturlanmagan”.
Murakkab tizim – bog‘langan elementlardan tashkil topgan va maqsadga
intilayotgan ob’ektdir. Bu ta’rif faqat murakkab tizimlarni o‘zida qamrab oladi.
Masalan, Toshkent davlat yuridik universiteti oliy ma’lumotli yuridik kadrlarni
tayyorlash tizimi sifatida quyidagi bir biri bilan bog‘liq bo‘lgan va ierarxik tuzilma
orqali bog‘langan elementlardan tashkil topgan: rektor, prorektorlar,
kafedralar,
talabalar va h.k. Bu tizim quyidagi maqsadga intiladi - yuqori malakali kadrlarni
tayyorlash, ya’ni, boshqacha qilib aytganda, “ob’ekt
miqyosida maqsad
dasturlangan”.
Har qanday murakkab tizim quyidagi to‘rtta tushuncha orqali ifodalanadi: sub’ekt,
ob’ekt,
muammo
(masala)
va
tezaurus.
Sub’ekt deb ob’ektning iste’molchisiga aytiladi.
Masalan, avtomobilni ob’ekt, xaydovchisini esa sub’ekt desa bo‘ladi.
Universitetning sub’ekti – jamiyat, chunki universitet o‘z faoliyati bilan jamiyatga
naf keltiradi. Sub’ekt ba’zi tizimlarda ajralmas, ba’zilarida esa ajralgan bo‘lishi
mumkin. Agar sub’ekt va ob’ekt ajralmas bo‘lib tizimni shakllantirishsa va uning
tashqi muhiti umuman inobatga olinmasa,
bunday tizim
yopiq tizim deyiladi. Agar
tashqi muhit tizim holatiga ta’sir qilsa
va
bu hol inobatga olinsa
, u holda
ochiq
