Muvozanat
holati
tiklanishi
bo‘yicha
tizimlarni
barqaror va
barqarorsiz tizimlarga ajratsa bo‘ladi. Agar
tizimda tashqi ta’sir natijasida muvozanat buzilsa va bu muvozanat keyinchalik tez
orada tiklansa, bunday tizim barqaror tizim deb ataladi.
Agar vaqt o‘tgan sari tizim holati yoki tizim holati
bilan birga uning tarkibiy
tuzilmasi ham o‘zgarsa, bunday tizim
dinamik tizim deb ataladi.
Aksincha, agar
vaqt o‘tgan sari tizimning holati va tarkibiy tuzilmasi o‘zgarmasa, bunday
tizim
statik tizim deb ataladi. Dinamik tizimlar o‘z navbatida klassik va evolyusion
tizimlarga bo‘linadi. Agar vaqt o‘tgan sari tizim holati o‘zgarib, uning tarkibiy
tuzilmasi o‘zgarmasa,
bunday dinamik tizim klassik tizim deb ataladi. Aksincha,
uning tarkibiy tuzilmasi o‘zgarsa, bunday dinamik tizim
evolyusion tizim deb
ataladi.
Masalan, jinoyatga qarshi kurashish tizimida vaqt o‘tgan sari haq to‘lash fondida
moliyaviy mablag‘lar etishmasligi sababli tergovchilar maoshi kamayib ketdi. Bu
esa – jinoyatlarni fosh qilish darajasining tushib ketishiga sabab bo‘ldi, chunki
tizimda qo‘nimsizlik oshib ketdi.
Shu bilan birga, tizimning tashkiliy-funksional,
moddiy-texnik tuzilmasi va xokazo tuzilmalari saqlanib qoldi. Demak,
bu erda
klassik tizim haqiga gap ketyapti.
Yana bir misol: ko‘p qavatli uyning holati o‘n yildan keyin quvurlarni alishtirish va
devorlarni oxaklash kabi ta’mirlash ishlarini amalga oshirishni talab qildi,
lekin
uyning arxitekturali tuzilmasi saqlanib qoldi.
Evolyusion tizimga misol: Oliy Majlis oldin bir palatali edi, lekin vaqt o‘tgan sari
uning tashkiliy-funksional tuzilmasi o‘zgardi – ya’ni, u ikki palatali bo‘ldi va buning
natijasida qonun chiqaruvchi xokimiyati organlari tizimi takomillashdi.
Evolyusion tizimlar o‘z navbatida ochiq va yopiq bo‘ladi.
Ochiq evolyusion
