|
Mazmuni kirisiw Rawajlandırıwshı tálim texnologiyasınıń ózine tán tárepleri
|
| bet | 7/13 | | Sana | 14.06.2024 | | Hajmi | 1 Mb. | | #263723 |
Bog'liq 11111-Нагиева РI tapsırma
Paporotnikler, ashıq tuqımlılar hám jabıq tuqımlılardıń dúzilisin salıstırıń. Olardıń dúzilisindegi uqsaslıq hám ayırmashılıqlardı anıqlań.
Salıstırılatuǵın
belgiler
|
Qırıqqulaqlılar
|
Ashıq tuqımlılar
|
Jabıq tuqımlılar
|
Ómirlik iskerligi
|
|
|
|
Tamırı
|
|
|
|
Shaqası
|
|
|
|
Japıraǵı
|
|
|
|
Kóbeyiw organları
|
|
|
|
Kóbeyiw processiniń sırtqı ortalıq faktorlarına baylanıslılıǵı
|
|
|
|
Neniń nátiyjesinde jabıq tuqımlılar ósimlikler áleminde húkimran ekenligin anıqlań.
II tapsırma
Suwda hámde qurǵaqlıqta jasawshılar, jer bawırlawshılar hám qustıń dúzilisin salıstırıń. Olar ortasındaǵı uqsaslıq hám ayırmashılıqlardı anıqlań.
Salıstırılatuǵın
belgiler
|
Suwda hám qurǵaqlıqta jasawshılar
|
Jer bawırlawshılar
|
Quslar
|
Dene qaplamı
|
|
|
|
As sińiriwi
|
|
|
|
Qan aylanıwı
|
|
|
|
Júregi
|
|
|
|
Dem alıwı
|
|
|
|
Bóliniwi
|
|
|
|
Nerv sisteması
|
|
|
|
Seziw organları
|
|
|
|
Kóbeyiwi
|
|
|
|
Neniń nátiyjesinde qustıń haywanat áleminde húkimranlıǵın anıqlań.
Oqıwshılar bul tapsırmalardı atqarıp bolǵanlarınan keyin, oqıtıwshı biologiyalıq progress, aramorfoz, idioadaptaciya, ulıwma regeneraciya haqqında maǵlıwmat beredi hám oqıwshılarǵa mısal keltiriwdi usınıs etedi. Oqıwshılar ózleri toltırǵan kesteden paydalanıp jabıq tuqımlılar hám qustaǵı aramorfozlardı anıqlaydı.
Sol tárizde oqıwshılarda baylanıslı oylaw kónlikpeleri qáliplestiredi hám rawajlandırıladı.
2.1. Ǵárezsiz oylaw tómendegi basqıshları
Ǵárezsiz oylaw (mashqalalı jaǵdaylardı analiz qılıw, boljawlardı ilgeri jıljıtıw, aldın ózlestirgen bilim, kónlikpe hám ilimiy tájiriybelerdi jańa jaǵdaylarda qollap, jańa bilim, kónlikpe hám ilimiy tájiriybelerdi iyelew, óz pikirin dáliyllew).
Ǵárezsiz oylaw shaxs turmısında zárúrli áhmiyetke iye boladı. Usınıń sebebinen biologiyanı oqıtıwdıń barlıq formalarında, oqıwshılarda ǵárezsiz oylaw kónlikpelerin rawajlandırıwǵa áhmiyet beriw zárúr.
Ǵárezsiz oylaw tómendegi basqıshlarda ámelge asırıladı:
Mashqalalı jaǵdaylardı analiz qılıw.
Boljawlardı ilgeri jıljıtıw.
Aldın ózlestirgen bilim, kónlikpe hám ilimiy tájiriybelerdi jańa jaǵdaylarda qollap, jańa bilim, kónlikpe hám ilimiy tájiriybelerdi iyelew.
Óz pikirin dáliyllew.
Juwaptıń tuwrılıǵın tekserip kóriw.
Oqıwshılarda ǵárezsiz oylawdı rawajlandırıw ushın oqıtıwshı hárbir temanı úyreniwde mashqalalı jaǵdaylardı payda etiwi hám oqıwshılardıń biliw iskerligin mashqalalı jaǵdaylardı sheshiwge jiberiwi kerek.
Atap aytqanda, oqıwshılarǵa tómendegi oqıw tapsırmaların orınlaw usınıs etiledi.
Tapsırmanıń didaktikalıq maqseti: Kletkanıń dúzilisi hám funkciyaların úyreniw arqalı, kletkanıń pútin sistema ekenligi, organoidlardıń dúzilisi hám funkciyası, olar ortasındaǵı baylanıslardı anıqlaw.
Kletka organoidları
|
Dúzilisi
|
Funkciyası
|
|
|
|
Pán: Biologiya
Klass: 9
Tema: Ósimlik klekasınıń ózine tán dúzilisi.
I. Sabaqtıń maqseti:
a) Tarbiyalıq: Ózara birgelik, dostana múnásebet úyreniw
b)Tálimiy: oqıwshılarǵa ósimlik kletkasınıń ózine táń dúzilisi, haywan kletkasınan parıq qılıwı, plastidalar haqqında pikir bildiriledi.
d) Rawajlandırıwshı: erkin pikirlew, jeke psixologik qásiyetlerin qáliplestiriw.
II. Sabaq tipi: jańa bilim beriw
III. Sabaqlarda paydalanatuǵın metodlar:
“Aqıliy hújim”
Sabaq úskenesi: Sabaqlıq, ósimlik gerbariyleri haywanlardıń sırtqı dúzilisi túsirilgen súwret.
Oqıtıwshı sózi: búgingi sabaǵımızda biz ósimlik, kletkasınıń ózine tán dúzilisi, kletka qabıǵı plastidalar olardıń wazıypaları, vakuolalar hámde ósimliklerdiń turgor jaǵdayı haqqında túsiniklerge iye bolamız.
Sabaq protsessinde oqıw protsessinde oqıtıwshıǵı kómek beriw ushın eki aktiv oqıwshılardı ekspert topar qatnasıwshıları sıpatında qabıl qılamız. Olar sabaq protsessinde oqıwshılardıń orınlaǵan tapsırmaları nátiyjelerin oqıtıwshıǵa jetkerip beriwde. Ekspert topar aǵzaları tańlap alınǵanan baslap oqıtıwshı tema haqqında qısqasha túsinik beredi:
Ósimlikler kletkasında haywan kletkasına tán bolǵan barlıq organbaylanıslılar, yadro, mitoxondriya, Gol`dji kompleksi, ribosomolar iye bolıp, sonday-aq olar dúzilisindegi bir qatar qásiyetleri menen olardan parıq qıladı.
Birqansha qalıń bolǵan kletka qabıǵına iye.
Arnawlı organbaylanıslılar-plastidaları bolıp, olar quyashtıń jaqtılıq energiyası esabına anorganikalıq zatlardan organik zatlar payda bolıwın ámelge asıradı.
Jaqsı rawajlanǵan vakuola sistemasına iye bolıp, ol kletkasınıń osmotik qásiyetileri menen baylanıslı.
Oqıtıwshı qısqa tema haqqında túsinik beredi.
Tema tuwralı oqıwshılarǵa soraw beriledi.
1-soraw: Ósimlik kletkası haywan kletkası nesi menen parıqlanadı?
1-sorawǵa tiyisli kórgizbeli yamasa slayd usılında tayarlanǵan protsess monitorda kórsetip beriledi.
Oqıwshı 1-soraw ushın 5 minut waqıt belgilenedi. Baqlawshı ekspert topar aǵzaları topar jumısların qadaǵalanıp barıladı. Hár bir topar qatnasshıları sorawlarǵa jazba tárizde juwap jazıp, ekspert topar aǵzalarına tapsırıladı. Waqıt pitken soń ekspert topar aǵzaları toparlardan jazǵan jazba juwapların jıynap alınıp oqıtıwshıǵa beriledi. Oqıtıwshı jazba juwapların alıp topar qatnasshılarına ekinshi soraw beredi.
2-soraw : Plastidalar qanday wazıypanı atqaradı?
Ekspert topar qatnasıwshıları sorawlarǵa baylanıslı kórgizbeler, test sorawların hár bir topar qatnasıwshıǵa tarqatadı. Bul sorawǵa juwap jazıw ushın 5 minut waqıt beriledi.
Toparlar ekinshi sorawǵa juwap tayarlaǵaǵa shekem oqıtıwshı 1-sorawǵa juwapların kórip shıǵadı.
Stol ústinde 3 qutısha bolıp, birinshi qutıshada jańa pikirler, temasına baylanıslı qosımsha ádebiyatlardan izlengen maǵılıwatlar salınadı.
2-qutıshıǵa temasına baylanıslı tuwrı juwap berilgen sorawlar juwabı salınadı.
3-qutıshıǵa bolsa temasına baylanıslı natuwrı juwap berilgen sorawlar salınadı.
Oqıtıwshı berilgen sorawlarǵa juwapların úsh qutıshıǵa ajratıp salınadı.
1-qutıshıǵa jańa maǵılıwatlar toplanadı. Ósimlik kletkası haywan kletkasınan bir qatar belgileri menen parıqlanadı.
- Ósimlik kletkası sırtqı tárepinen qalın qabıq menen oralǵan bolıp, ol ósimlikke tayanısh hámde qorǵaw wazıypasın atqaradı.
- Kletka qabıǵı polisaxaridlerden quralǵan bolıp, ol túrli tásirler nátiyjesinde ósimlikti qorǵaydı.
-Ósimlikler jer juzinde júdá keń tarqalǵan bolıp, azıq shınjırınıń tiykarǵı bólimi esaplandı.
- Ósimlikler qaplamı biosferada tirishilikti basqarıwda áhmiyetli rol` oynaydı.
2-qutıshada bolsa tuwrı juwaplar salınadı.
- Ósimlik jer juzinde júdá keń tarqalǵan bolıp.
- Olar sırtqı tárepinen tınıq qabıq penen oralǵan.
- Qabıqtıń tiykarǵı wazıypası ósimliklerge bekkemlik berip, sırtqı ortalıq tásirlerinen qorǵaydı
- Ósimlikler quramındaǵı plastidalar bolıp, olardıń japraqları jasıl reńde boladı.
- Ósimliklerde hám haywan kletkalarına tán bolǵan barlıq organǵa baylanıslı bolıp, tek ǵana plastidalardıń bolıwı menen olardan parıq qıladı.
3-qutıshada bolsa natuwrı berilgen juwaplar salınadı.
- Ósimlik penen haywan kletkası bir-biri menen uqsas dúzilgen.
- Ósimliktiń sırtqı qabıǵı elastik jaǵdayda dúzilgen boladı.
Oqıtıwshı oqıtıwshılar 2-sorawǵa juwap tapqanǵa shekem oqıwshılar tárepinen berilgen juwapların qutıshıǵa jıylastırıp aladı.
2-sorawǵa berilgen waqıt tamamlanǵannan soń ekspert topar aǵzaları toparlarınan orınlangǵan tapsırmalar nátiyjelerin jıynap alınadı, hámde oqıtıwshıǵa jıynap tapsırıladı.
Oqıtıwshı oqıwshılarǵa 3-soraw berip, 2-soraw nátiyjeleydi.
3-soraw : Turgor jaǵdayı dep nege aytıladı?
Aqırında soraw hám oqıwshılarǵa ekspert topar aǵzaları tárepinen tarqatıladı. Bul protsesske hám 5 minut waqıt beriledi.
Oqıwshılar ushinshi sorawǵa juwap topgulilerine qaray oqıtıwshı jańa maǵılıwatlardı birinshi qutıshıǵa saladı.
Plastidalar ush túrli kórniste bolıp, bundan tısqarı fikotsian, ksantafil, karatonin dep atalǵan pigmentlerine iye.
Plastidalardıń forması ovaltárizli kórinisinde bolıp, top-top bolıp jaylasadı.
2-sandıqshaǵa tuwrı juwaplar salınadı.
- Plastidalar 3 túrli kórniske iye.
- Leykoplastlar aq reńde bolıp, tiykarınan tamırlarda jaylasadı.
- Xloroplastlar jasıl reńde boladı. Olar tiykarınan ósimlik japraqlarında jaylasadı.
- Xloroplastlar qızǵısh, sarıǵısh reńde bolıp, tiykarınan gúller hám miywelerde kóbirek ushrasadı.
- Plastidalar bir-birine aylanıp turadı.
3-qutıshıda bolsa nıtuwrı bolǵan juwaplar salıp beriledi.
- Plastidalar bir-birine aylanbaydı.
- Barlıq tirik organizmlarde plastidalar boladı.
Berilgen usı maǵılıwatlar qutıshalarǵa salınadı.
3-sorawǵa waqıt tamam bolǵannan soń toparda islew tamamlandı hámde orınlanǵan jazba juwaplar ekspert toparlar arqalı jıynap alınıp oqıtıwshıǵa jetkerilip beriledi.
Oqıtıwshı berilgen juwapların 3 qutıshıǵa salınadı.
1-qutıshıǵa tómendegi sorawlar salınadı:
- Ósimlik kletkalarında turgor jaǵdayı payda bolıp, olar ósimlik kletkalarında azıq – awqatlarǵa ótip turıwın támiynleydi.
- Turgor jaǵdayınıń áhmiyeti ósimlikler tirishiliginde áhmiyetli rol` oynaydı.
2-qutıshıǵa tuwrı juwaplar salınadı.
- Turgor jaǵdayında ósimliklerde zatlar almasıwı jadal ámelge asadı.
- Vakuola shirası payda etetuǵın osmotik basım kletkaǵa suwdıń ótiwin támiynleydi.
- Ósimliklerdi mexanik tásirlerge salıstırmalı bekemligin támiynleydi.
3-qutıshıǵa bolsa natuwrı juwap nátiyjeleri salınadı.
- Turgor jaǵdayında ósimlikler solıp qalıwında.
- Turgor jaǵdayında barlıq tiri organizmlerde payda boladı.
Oqıtıwshı úshinshi sorawlardıń juwapların úsh qutıshıǵa jaylastıra otırıp oqıwshılar ekspert topar bergen 5 lik testlerdi sheship shıǵadı.
Testlerdi sheship bolǵan soń, ekspert aǵzaları tárepinen kózden ótkerilip qáte sheshilgen test nátiyjelerin oqıtıwshı menen birgelikte juwabın tabadı.
Oqıtıwshı oqıwshılar bergan juwapların birme-bir oqıwshılarǵa oqıp beredi. Natuwrı berilgen juwapların toparlar menen birga islep sheshimin tabadı. Oqıwshılardı bilimin bekkemlewde bolsa testlar hár bir topar qatnasıwshıǵa berilip, olardıń temasın ózlestirilip nátiyjeligin anıqlanadı.
Sonday etip, sın pikir júrgiziw analitikalıq, baylanıslı, ǵárezsiz, logikalıq, sistemalı oylawdı sáwlelendirip olar ortasında ishki hám sırtqı, arnawlı bir hám salıstırmalı baylanıslar bar.
Oqıwshılarda, dóretiwshilik oylaw kónlikpelerdi rawajlandırıwda oqıtıwshı joqarıda belgilengen analitikalıq oylawdıń strukturalıq bólimlerinen, atap aytqanda, ǵárezsiz oylaw kónlikpelerinen paydalanıwı múmkin. Sonı atap kórsetiw zárúr, oqıwshılarda atları atap ótilgen oylaw kónlikpelerin rawajlandırmay turıp dóretiwshilik oylaw kónlikpelerin qáliplestiriw hám rawajlandırıw múmkin emes.
Dóretiwshilik oylaw kónlikpeleri dóretiwshilik iskerlik tájiriybeleriniń tiykarın quraydı. Dóretiwshilik iskerlik tájiriybelerin iyelewde oqıwshılar intellektual iskerlik usılları bolǵan úyrenilip atırǵan obiektti analiz qılıw, salıstırıw, strukturalıq bólimlerge ajıratıw, sintezlew, sebep-aqıbet baylanısların oyda sáwlelendiriw, ulıwmalastırıw hám juwmaq soǵıwdı iyelegen bolıwları kerek. Sonda ǵana oqıwshılar dóretiwshilik iskerliginiń tiykarın quraytuǵın ayırmashılıqlar:
Tanıw obiektlerdiń jańa qásiyetleri hám wazıypaların tabıwı;
Tanıw jaǵdaylardaǵı mashqalalardı ǵárezsiz túrde sheshiw;
Bilim hám kónlikpelerdi jańa jaǵdaylarda qollaw arqalı mashqalanı sheshiw;
Ózlestirgen bilim hám kónlikpelerdi ámeliyatta dóretiwshilik qollawǵa úyreniwi múmkin.
Oqıwshılarda ǵárezsiz hám dóretiwshilik oylaw kónlikpelerin rawajlandırıwdıń zárúrli shárti, oqıwshılardıń óz pikirlerin dáliyllew hám tiykarlaw esaplanadı. Usınıń sebebinen, oqıwshılardıń ǵárezsiz hám dóretiwshilik oylaw kónlikpeleri tiykarınan, oqıw tartısları hám tartıslar arqalı rawajlandırıladı.
Oqıw tartısları hám tartıslardı shólkemlestiriw tómendegi basqıshlardan ibarat boladı:
Oqıw tartısları hám tartıslardı keltirip shıǵaratuǵın oqıw tapsırmaları menen tanısıw.
Oqıw tapsırmalarındaǵı mashqalalardı sheshiw jolların belgilew;
Informaciya deregi yamasa sabaqlıqlardaǵı oqıw materialın úyreniw, analiz qılıw hám ondaǵı tiykarǵı ideyanı ajıratıw;
Mashqalalardı sheshiw boyınsha juwaplardı tayarlaw;
Juwaplardı kórgizbeli qurallar járdeminde dáliyllew;
Juwaplardıń tuwrılıǵın tekserip kóriw, óz-ózin baqlaw, óz-ara qadaǵalawdı ámelge asırıw.
Oqıw tartıslarınıń eki túri ámeldegi, eger eki oqıwshı óz-ara sheriklikte yamasa oqıwshınıń kompyuter menen baylanısı shólkemlestirilse, bul dialog tárizdegi tartıs, eger tartıs oqıwshılardıń kishi gruppalardaǵı ózbetinshe jumısı tiykarında shólkemlestirilse polilog tárizdegi baylanıs esaplanadı.
Oqıtıwshı sabaqta uyreniletuǵın temanıń didaktikalıq maqsetinen kelip shıqqan halda qaysı tárizdegi tartıstı shólkemlestiriwdi názerde tutıp tiyisli oqıw tapsırmalardı tayarlaydı.
Hár qanday oqıw tartısları dóretiwshilik izertlew tiykarında shólkemlestiriledi. Dóretiwshilik izertlewler tómendegi basqıshlarda dúziliwi maqsetke muwapıq:
Dóretiwshilik izertlew maqsetin anıqlaw, usı maqsetine muwapıq ózbetinshe jumıslardı shólkemlestiriw, gruppa aǵzaları ortasında pikir hám informaciya almasınıwın ámelge asırıw;
Alınǵan nátiyjelerdi oyda sáwlelendiriw jáne onı proektlestiriw;
Maqsetti ámelge asqanlıǵı hám alınǵan nátiyjeni analiz qılıw;
Zárúr jaǵdaylarda tiyisli ózgertiwler kirgiziw.
|
| |
