73
milliy iqtisodiyotga zarar etkazilishining oldini olish uchun sarflangan xarajatlar,
shu jumladan chiqindi suvdan qimmatbaho moddalarni sarflash;
J
s
- chiqindi suvlarni tozalash jarayonida ishlatilgan
qimmatbaho moddalarning
tannarxi, ularni utilizatsiya qilish xarajatlari asosiy mahsulot tannarxiga qo'shilishi
sharti bilan ishlab chiqarish birligining hisobiga tashkil etadi, so'm. Agar
ko'rsatilgan xarajatlar ishlatilgan qimmatbaho moddalarning tannarxini hisoblashga
kiritilgan bo'lsa, unda ularning narxi o'rniga faqat ularni sotishdan olinadigan foyda
hisobga olinadi;
U
s
- yetarli darajada tozalanmagan chiqindi suvlarni, suvni to'kib
yuborish
natijasida iqtisodiyotga etkazilgan mahsulot birligiga zarar yoki oqava suvlarni
suyultirish uchun suv resurslaridan foydalanish bilan bog'liq xarajatlar.
Ishlab chiqarish texnologiyasidagi o'zgarishlarni hisobga olgan holda suvni
iste'mol qilish va yo'q qilishning progressiv normasi
variantini tanlashda ishlab
chiqarish (ish) birligiga keltirilgan xarajatlar
Z
Z = (
С
s
+
E
n
·K
s
) + (
С
c
s
+
E
n
·K
c
s
) + (
С
т.s
+
E
n
·K
т.s
) -
J
s
+
U
s
, (19)
С
т.s
- suv iste'molining o'zgarishi va chiqindi suvlarni yo'q qilish bilan bog'liq
texnologiyani takomillashtirish natijasida xarajatlar elementlarini o'zgartirish
uchun ishlab chiqarish birligining qiymati, sum;
K
т.s
- ishlab chiqarish birligiga to'g'ri keladigan suv ta'minoti va kanalizatsiya
o'zgarishiga ta'sir qiluvchi texnologiyani takomillashtirish bilan bog'liq ishlab
chiqarish fondlariga aniq kapital qo'yilmalar, sum.
"
S" mahsulotini ishlab chiqarishda suv resurslaridan oqilona foydalanish
bo'yicha chora-tadbirlarni amalga oshirishdan yillik iqtisodiy samara (
E) quyidagi
formula bilan aniqlanadi:
E = (
Z
1
–
Z
2
)·
Q
s
, (20)
Z
1
, Z
2
- voqea sodir bo'lganidan oldin va keyin yoki taqqoslangan dizayn
variantlari uchun mos ravishda mahsulot birligi
uchun xarajatlarning kamayishi,
sum;
Q- tadbir o'tkazilgandan so'ng, tabiiy birliklarda ishlab chiqarish (ish)ning
yillik hajmi.
Iqtisodiyotga etkazilgan zararni kamaytirishni hisobga olgan holda suv
iste'mol qilish va chiqindi suvlarni chiqarishning progressiv normasini joriy etish
uchun zarur bo'lgan solishtirma kapital qo'yilmalarni qoplash muddati (
T).
𝑇 =
𝐾
′
(𝐶
𝑠1
+𝐶
𝑠1
𝑐
+𝐶
𝑚.𝑠1
−𝐽
𝑠1
+𝑈
𝑠1
)−(𝐶
𝑠2
+𝐶
𝑠2
𝑐
+𝐶
𝑚.𝑠2
−𝐽
𝑠2
+𝑈
𝑠2
)
(21)
K'- suv resurslaridan oqilona foydalanish bo'yicha
chora-tadbirlarni amalga
oshirish uchun zarur bo'lgan aniq kapital qo'yilmalar, shu jumladan zararni oldini
olish uchun investitsiyalar.
Misol. Hisob-kitoblarni amalga oshirishda Auditor energiya manbalari uchun
quyidagi asosiy tariflardan foydalangan:
Elektr energiyasi - 5.27 pul birligi / kVt
·soat;
Sovuq suv ta'minoti - 28,48 pul birligi / m
3
;
74
Issiq suv ta'minoti - 138,04 pul birligi / m
3
;
Suvni yo'q qilish - 36,32 pul birligi / m
3
.
Auditor energiya resurslari va suvni tejash quyidagilarni nazarda tutadi:
elektr energiyasi uchun - yillik iste'molning kamida 5%;
suv uchun - yillik iste'molning kamida 7%;
Ushbu ko'rsatkichlar investitsiyalarni baholash
mezonlari tizimida asosiy
hisoblanadi.
- boshlang'ich kapital qo'yilmalar, ming pul birligi;
- energiya birligi narxi, pul birliklari / Gkal;
- yiliga issiqlik energiyasini tejash, Gkal / yil;
- pul bilan yillik energiya tejash, ming pul birligi;
- qoplash muddati (yillar),
- sof diskontlangan daromad, ming pul birligi.
Ko'pincha, loyihalarni qoplash muddati to'liq yoki deyarli bir xil darajada
bo'ladi, shuning uchun aniqroq izlanishlar uchun eng arzon chora-tadbirni aniqlash
uchun sof diskontlangan daromad koeffitsienti qiymati hisoblanadi.
Suv iste'molini kamaytirish bo'yicha
chora-tadbirlar
i) Sensorli yuritmasi bilan aralash vositalarni o'rnatish.
ii) Mutaxassis xulosasi bilan ko'rsatilgandek, sensorli yuritmasiga ega bo'lgan
odatdagi aralash vositaga nisbatan suv sarfini 40% gacha kamaytirishi mumkin.
iii) Aralash vosita suv sarfini fotosensor yordamida nazorat qiladi, u harakat joyida
qo'l, piyola, tarelka aniqlanganda suv ta'minotini yoqadi.
