- korpus, 2 - qopqoq, 3 - nasos qopqog‘oni mahkamlovchi gayka, 4 - ventilyator; 5 -

Песпективы развития фундаментальных наук 
Международная научно-техническая конференция «Практическое применение технических и 
цифровых технологий и их инновационных решений», ТАТУФФ, Фергана, 4 мая 2023 г. 
378
·
gaz dvigatellarda 2840…5700 
kDj/(kVt
·s
)
; 
·
dizellarda 2270…2900 
kDj/(kVt
·s
)
. 
Agar moylar sovutish tizimi ishchi elementlarida sovutilsa, 
q
oxl
qiymatni 
Bu yerda 
S
j
– Sovutuvchi suyuqlikning solishtirma izobarik issiqlik 
sig‘imi, 
Dj/(kg·K)
; 1 – jadvalda keltirilgan; 
ΔT
j
– tizimga kirish va chiqishdagi xaroratning farqi (radiatorga kirish va 
chiqish); yopiq sirkulyatsiyali tizimlar uchun 6…15 
K
teng qilib olinadi; 
ρ
j
– suyuqlik zichligi, 
kg/m
3
; 1-jadvaldagi qiymatlarga mos olinadi. 
Shamol ta’sirida sovitishga mo‘ljallangan radiatorlar konstruktsiyaga mos 
ravishda asosiy suyuqlik bilan sovituvchi radiator bilan birga yoyoki avtonom 
holda o‘rnatilishi mumkin. Ko‘p xollarda shamol yo‘nalishiga mos purkab 
sovutivchi radiatorlar suv va moy radiatorlariningg oldida o‘rnatilib, asosiy 
ventilyator xavo oqimi bilan purkalishga qulay sharoit yaratiladi. Bunday sxema 
yuqori gidravlik qarshilikni yengish, tizimni soddalashtirish va qulaylik yaratish 
uchun atayin mo‘ljallangandir va misol uchun Kobalt avtomobilning avtomatik 
uzatmalar qutili variantlarida ko‘rishimiz mumkin. 
Radiator hisobi odatda uning issiqlik almashinuvchi Fr yuzasini aniqlash 
bilan yakunlanadi. 
Birinchi bo‘lib vaqt mobaynida dvigatelda sovitish uchun hosil bo‘lgan 
issiqlik miqdori qiymati aniqlanadi va yuqoridagi formulaga bir qator 
o‘zgartirishlar kiritiladi. 
Bu yerda 
k
r
– radiatorning issiqlik almashinish yuzasi orqali uzatiladigan 
issiqlik koeffitsienti (suyuqlikdan havoga); 
benzin dvigatellar uchun 
k
r
=140…180 
Vt/
(
m
2
·
0
S
); dizellar uchun 
k
r
=80…100 
Vt/
(
m
2
·
0
S
); 
DT
j.v
= T
j sr.
- T
v sr.
– radiator orqali o‘tayotgan sovutuvchi suyuqlik va 
havoning o‘rtacha xaroratlari farqi; 
T
j sr
= 
T
j vыx
– 0,5·
DT
j
= 86…91
0
S
; 
DT
j
– radiatorda suyuqlikni ko‘tarilish xarorati (7…9
0
S
); 
T
j vыx
– suyuqlikni radiatordan chiqishdagi xarorati 90…95
0
S
; 

Fundamental fanlarni rivojlantirish istiqbollari
Международная научно-техническая конференция «Практическое применение технических и 
цифровых технологий и их инновационных решений», ТАТУФФ, Фергана, 4 мая 2023 г. 
379
T
v sr
=0,5·(
T
v vx
+ 
T
v vыx
) – radiator orqali o‘tayotgan havoni o‘rtacha 
xarorati; 
T
v vx
= 
T
0
+ 
DT
v.vx
– radiatorga kirayotgan havoni xarorati; suv radiatoriga 
kirishdagi atmosfera havosini xarorati 
T
0
radiator jalyuzalari va moy 
radiatoridan o‘tishda isishi 
DT
v.vx
= 3…5
0
S
; agar moy radiatori bo‘lmasa, 
T
v vx
= 
T
0
deb qabul qilish mumkin; atrof muxit xarorati 
T
0
= 20
0
S
radiatorga kirishdagi 
havo xarorati
 T
v vx
= 23…25
0
S
ga teng bo‘ladi; 
T
v vыx
= 
T
v.vx
+ 0,5·
DT
v.vыx
- suv radiatoridan chiqishdagi xarorat; 
= 20…30
0
S
– suyuqlik radiatorining panjarasida havoning isishi; 
atrof-muhit xarorati 
T
0
= 20
0
S
da radiatordan chiqishdagi havoning 
xarorati 
T
v vыx
= 33…40
0
S
ga teng bo‘ladi. 
XULOSALAR 
Gazning yonilg‘ilarinig benzin va dizel yonilg‘isidan ustunlik tomonlari 
tan narxi arzon, zaxira miqdori ko‘proq, motorning ishlash muddati uzoqroq. 
Gaz balloon o`rnatilgan avtomobillarda ta'minlash tizimi murakkab, yong‘in 
xavfsizligiga qo‘yiladigan talablari esa yuqori bo‘ladi. Gaz yonilg‘isi havo bilan 
qo`shilganda benzinga nisbatan ko‘p hajmni egallagani uchun gazli 
dvigatellarning quvvati benzinli dvigatelga qaraganda 10-20% kam bo‘ladi. Gaz 
ballon uskunalarining katta vazni tufayli avtomobil o‘zining yuk ko‘taruvchanlik 
imkoniyatining bir qismini yuqotadi, lekin gazda dvigatel yumshoq ishlaydi, 
ishlash qobiliyati va moyning almashtirish muddati ham uzayadi. 

Download 6,64 Mb.