Песпективы развития фундаментальных наук
Международная научно-техническая конференция «Практическое применение технических и
цифровых технологий и их инновационных решений», ТАТУФФ, Фергана, 4 мая 2023 г.
378
·
gaz dvigatellarda 2840…5700
kDj/(kVt
·s
)
;
·
dizellarda 2270…2900
kDj/(kVt
·s
)
.
Agar moylar sovutish tizimi ishchi elementlarida sovutilsa,
q
oxl
qiymatni
Bu yerda
S
j
– Sovutuvchi suyuqlikning solishtirma
izobarik issiqlik
sig‘imi,
Dj/(kg·K)
; 1 – jadvalda keltirilgan;
ΔT
j
– tizimga kirish va chiqishdagi xaroratning farqi (radiatorga kirish va
chiqish); yopiq sirkulyatsiyali tizimlar uchun 6…15
K
teng qilib olinadi;
ρ
j
– suyuqlik zichligi,
kg/m
3
; 1-jadvaldagi qiymatlarga mos olinadi.
Shamol ta’sirida sovitishga mo‘ljallangan radiatorlar konstruktsiyaga mos
ravishda asosiy suyuqlik bilan sovituvchi radiator bilan birga yoyoki avtonom
holda o‘rnatilishi mumkin. Ko‘p xollarda shamol yo‘nalishiga mos purkab
sovutivchi radiatorlar suv va moy radiatorlariningg oldida o‘rnatilib,
asosiy
ventilyator xavo oqimi bilan purkalishga qulay sharoit yaratiladi. Bunday sxema
yuqori gidravlik qarshilikni yengish, tizimni soddalashtirish va qulaylik yaratish
uchun atayin mo‘ljallangandir va misol uchun Kobalt avtomobilning avtomatik
uzatmalar qutili variantlarida ko‘rishimiz mumkin.
Radiator hisobi odatda uning issiqlik almashinuvchi Fr yuzasini aniqlash
bilan yakunlanadi.
Birinchi bo‘lib vaqt mobaynida dvigatelda sovitish uchun hosil bo‘lgan
issiqlik miqdori qiymati aniqlanadi va yuqoridagi formulaga bir qator
o‘zgartirishlar kiritiladi.
Bu yerda
k
r
– radiatorning issiqlik almashinish yuzasi orqali uzatiladigan
issiqlik koeffitsienti (suyuqlikdan havoga);
benzin
dvigatellar uchun
k
r
=140…180
Vt/
(
m
2
·
0
S
); dizellar uchun
k
r
=80…100
Vt/
(
m
2
·
0
S
);
DT
j.v
= T
j sr.
- T
v sr.
– radiator orqali o‘tayotgan sovutuvchi suyuqlik va
havoning o‘rtacha xaroratlari farqi;
T
j sr
=
T
j vыx
– 0,5·
DT
j
= 86…91
0
S
;
DT
j
– radiatorda suyuqlikni ko‘tarilish xarorati (7…9
0
S
);
T
j vыx
– suyuqlikni radiatordan chiqishdagi xarorati 90…95
0
S
;
Fundamental fanlarni rivojlantirish istiqbollari
Международная научно-техническая конференция «Практическое применение технических и
цифровых технологий и их инновационных решений», ТАТУФФ, Фергана, 4 мая 2023 г.
379
T
v sr
=0,5·(
T
v vx
+
T
v vыx
) – radiator orqali o‘tayotgan havoni o‘rtacha
xarorati;
T
v vx
=
T
0
+
DT
v.vx
– radiatorga kirayotgan havoni xarorati; suv radiatoriga
kirishdagi
atmosfera havosini xarorati
T
0
radiator jalyuzalari va moy
radiatoridan o‘tishda isishi
DT
v.vx
= 3…5
0
S
; agar moy radiatori bo‘lmasa,
T
v vx
=
T
0
deb qabul qilish mumkin; atrof muxit xarorati
T
0
= 20
0
S
radiatorga kirishdagi
havo xarorati
T
v vx
= 23…25
0
S
ga teng bo‘ladi;
T
v vыx
=
T
v.vx
+ 0,5·
DT
v.vыx
- suv radiatoridan chiqishdagi xarorat;
= 20…30
0
S
– suyuqlik radiatorining panjarasida havoning isishi;
atrof-muhit xarorati
T
0
= 20
0
S
da radiatordan chiqishdagi havoning
xarorati
T
v vыx
= 33…40
0
S
ga teng bo‘ladi.
XULOSALAR
Gazning yonilg‘ilarinig benzin va dizel yonilg‘isidan ustunlik tomonlari
tan
narxi arzon, zaxira miqdori ko‘proq, motorning ishlash muddati uzoqroq.
Gaz balloon o`rnatilgan avtomobillarda ta'minlash tizimi murakkab, yong‘in
xavfsizligiga qo‘yiladigan talablari esa yuqori bo‘ladi. Gaz yonilg‘isi havo bilan
qo`shilganda benzinga nisbatan ko‘p hajmni egallagani uchun gazli
dvigatellarning quvvati benzinli dvigatelga qaraganda 10-20% kam bo‘ladi. Gaz
ballon uskunalarining katta vazni tufayli avtomobil o‘zining yuk ko‘taruvchanlik
imkoniyatining
bir qismini yuqotadi, lekin gazda dvigatel yumshoq ishlaydi,
ishlash qobiliyati va moyning almashtirish muddati ham uzayadi.
