Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Qosimov S.S “Axborot texnologiyalari” texnik oliy o’quv yurtlari
uchun uslubiy qo’lanma. Toshkent.: “Aloqachi”2006
2.
«Axborotlashtirish to'g'risida»
O'zbekiston Respublikasining
qonuni. Toshkent shahri ,1993 yil , 7 may .
3.
Axborot tizimlari va texnologiyalari / S.S.G'ulomov, R.X.Alimov,
X.S . Lutfullayev va boshqalar . T .: “ Sharq ”, 2000. -592 b .
4.
wikipedia.org,
www.forum.uz
, google.co.uz,
www.tuit.uz saytlari.
АXBOROT XAVFSIZLIGIGA TAHDIDLARNING TOIFALANISH
TASNIFLARI.
Oxunov Tohirjon Ma’murjon o’g’li
Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Farg’ona filiali assistenti
Аxborot xavfsizligiga tahdidlar darajasiga koʼra quyidagicha toifalanishi
mumkin: a) shaxs uchun: – axborotlarni qidirish, olish, uzatish, ishlab chiqish va
tarqatish boʼyicha fuqarolarning konstitutsiyaviy huquqlari va erkinliklarini
buzilishi; – fuqarolarni shaxsiy hayot daxlsizligi huquqidan mahrum qilish; –
gʼayriixtiyoriy zararli axborotlardan fuqarolarning oʼz sogʼliqlarini himoya
Новые этапы развития альтернативных источников энергии и телекоммуникационных технологий
Международная научно-техническая конференция «Практическое применение технических и
цифровых технологий и их инновационных решений», ТАТУФФ, Фергана, 4 мая 2023 г.
128
qilish huquqlari buzilishi; – intellektul mulk obʼektlariga tahdid. b) jamiyat
uchun: – axborotlashtirilgan jamiyatni qurishga toʼsiqlar; – jamiyatning
maʼnaviy yangilanish, uning maʼnaviy boyliklarini saqlash, fidoyilik va xolislik,
mamlakatning koʼp asrlik maʼnaviy anʼanalarini rivojlantirish, milliy, madaniy
merosni targʼib qilish, axloq meʼyorlari huquqlaridan mahrum qilish; –
zamonaviy telekommunikatsiya texnologiyalarini taraqqiy etishi, mamlakat
ilmiy va ishlab chiqarish potentsialini rivojlantirish va saqlab qolishga qarshilik
qiluvchi muhitni yaratish.
v) davlat uchun: – shaxs va jamiyat manfaatlari himoyasiga qarshi
harakatlar; – huquqiy davlat qurishga qarshilik; – davlat boshqaruv organlari
ustidan jamoat nazorati institutlarini shakllantirishga qarshi harakatlar; – shaxs,
jamiyat va davlat manfaatlarini taʼminlovchi davlat boshqaruv organlari
tomonidan qarorlarni tayyorlash, qabul qilish va tatbiq etish tizimini
shakllantirishga qarshilik; – davlat axborot tizimlari va davlat axborot resurslari
himoyasiga toʼsiqlar; – mamlakat yagona axborot muhiti himoyasiga qarshi
harakatlar.
Аxborotni muhofaza qilish tizimlaridan foydalanish amaliyoti shuni
koʼrsatmoqdaki, faqatgina kompleks axborotni muhofaza qilish tizimlari
samarali boʼlishi mumkin. Unga quyidagi choratadbirlar kiradi:
1. Qonunchilik. Аxborot himoyasi sohasida yuridik va jismoniy
shaxslarning, shuningdek davlatning huquq va majburiyatlarini qatʼiy
belgilovchi qonuniy aktlardan foydalanish.
2. Maʼnaviy-etik. Obʼektda qatʼiy belgilangan oʼzini tutish qoidalarining
buzilishi koʼpchilik xodimlar tomonidan keskin salbiy baholanishi joriy etilgan
muhitni hosil qilish va qoʼllab quvvatlash.
3. Fizik. Himoyalangan axborotga begona shaxslarning kirishini
taqiqlovchi fizik toʼsiqlar yaratish.
4. Maʼmuriy. Tegishli maxfiylik rejimi, kirish va ichki rejimlarni tashkil
etish.
Muqobil energiya manbaalari va telekommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirishing yangi bosqichilari
Международная научно-техническая конференция «Практическое применение технических и
цифровых технологий и их инновационных решений», ТАТУФФ, Фергана, 4 мая 2023 г.
129
5. Texnik. Аxborotni muhofaza qilish uchun elektron va boshqa
uskunalardan foydalanish.
6. Kriptografik. Ishlov berilayotgan va uzatilayotgan axborotlarga
noqonuniy kirishni oldini oluvchi shifrlash va kodlashni tatbiq etish.
7. Dasturiy. Foydalana olishlilikni chegaralash uchun dastur vositalarini
qoʼllash.
Аxborotni muhofaza qilishning asosiy obʼektlariga quyidagilar kiradi: –
davlat sirlari bilan bogʼliq va konfedentsial maʼlumotlarni oʼzida saqlovchi
axborot resurslari; – vositalar va axborot tizimlari (hisoblash texnikasi vositalari,
tarmoqlar va tizimlar), dasturiy vositalar (operatsion tizimlar, maʼlumotlar
bazalarini boshqarish tizimlari, amaliy dasturiy taʼminot), avtomatlashtirilgan
boshqaruv tizimlari, aloqa va maʼlumotlarni uzatish tizimlari, ruxsati
chegaralangan axborotni qabul qilish, uzatish va qayta ishlash texnik vositalari
(ovoz yozish, ovoz kuchaytirish, ovoz eshitish, soʼzlashuv va televizion
qurilmalar, hujjatlarni tayyorlash, koʼpaytirish vositalari hamda boshqa grafik,
matn va harfli-raqamli maʼlumotlarni qayta ishlash vositalari), konfedentsial va
davlat sirlari toifasiga oid bevosita qayta ishlovchi tizim va vositalar. Bunday
tizim va vositalarni koʼpincha axborotlarni qabul qilish, qayta ishlash va saqlash
texnik vositalari (АQITV) deb atashadi. АQITV tarkibiga kirmaydigan, biroq
konfedentsial maʼlumotlar qayta ishlanuvchi hududga joylashgan texnik vosita
va tizimlar ham mavjud. Bunday texnik vosita va tizimlar yordamchi texnik
vosita va tizimlar (YoTVT) deb ataladi. Ularga quyidagilar kiradi: telefon, aloqa
ovoz kuchaytirgich texnik vositalari, yongʼin va qoʼriqlash signalizatsiyasi
tizimlari, radioaloqa tizimida maʼlumotlarni uzatish vositalari, nazorat-oʼlchov
qurilmalari, xoʼjalik elektr asboblari va boshqalar, shuningdek ular joylashgan
bino. АQITVga statsionar jihozlar, periferiya qurilmalari, ulash liniyalari,
taqsimlovchi va kommunikatsion qurilmalar, elektr manba tizimlarini oʼziga
biriktirgan tizim sifatida qarash mumkin. Konfedentsial maʼlumotlarni qayta
ishlashga moʼljallangan texnik vositalar, shuningdek ular joylashgan bino ham
АQITV obʼektini ifodalaydi. 19 Аxborot xavfsizligini taʼminlashga
yoʼnaltirilgan himoya harakatlari qator kattaliklar bilan tavsiflanishi mumkin:
Новые этапы развития альтернативных источников энергии и телекоммуникационных технологий
Международная научно-техническая конференция «Практическое применение технических и
цифровых технологий и их инновационных решений», ТАТУФФ, Фергана, 4 мая 2023 г.
130
tahdid xarakteri, harakat usullari, uning tarqalganligi, oʼrab olish masshtabi
kabilar. Tahdid xarakteriga koʼra himoya harakatlari maʼlumotlarni oshkor
boʼlishi, chiqib ketishi va noqonuniy kirishdan himoya qilishga yoʼnaltiriladi.
Harakat usullariga koʼra ularni kamomad yoki boshqa zararlarni: ogohlantirish,
aniqlash, oldini olish va tiklash kabilarga taqsimlash mumkin. Oʼrab olish
boʼyicha himoya harakatlari hududga, binoga, inshoatga, qurilmalarga yoki
ularning alohida elementlariga yoʼnaltirilgan boʼlishi mumkin. Himoya
tadbirlarining masshtabi esa obʼekt, guruh yoki individual himoya boʼyicha
tavsiflanadi. Аxborot himoyasi turlari ikki asosiy belgiga koʼra tasniflanadi:
birinchidan, axborot xususiyligi, aniqrogʼi qoʼriqlanadigan sirlar turiga koʼra;
ikkinchidan, axborot himoyasi uchun qoʼllaniluvchi kuchlar, vositalar va usullar
guruhlari boʼyicha. Birinchi guruhga quyidagi asosiy yoʼnalishlar kiritilishi
mumkin: davlat sirlarini himoya qilish, davlatlararo maxfiy maʼlumotlarni
himoya qilish, tadbirkorlik sirlarini himoya qilish, xizmat sirlarini himoya qilish,
mutaxassislik sirlarini himoya qilish va xususiy maʼlumotlarni himoya qilish.
Ikkinchi guruhga quyidagi asosiy yoʼnalishlar kiradi: axborotlarni huquqiy
himoyalash, axborotlarni tashkiliy himoyalash, axborotlarni muhandislik-texnik
himoyalash. Huquqiy himoyalash – bu huquqiy asosda axborot himoyasini
taʼminlovchi maxsus qonunlar, boshqa meʼyoriy hujjatlar, qoidalar, jarayonlar
va tadbirlar. Tashkiliy himoya – bu bajaruvchilarga yetkazilishi mumkin boʼlgan
ixtiyoriy zararni bartaraf etuvchi yoki yengillashtiruvchi, bajaruvchilarning
meʼyoriy-huquqiy asosdagi oʼzaro muomalasi va ishlab chiqarish faoliyatini
qatʼiy belgilash.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
G'aniyev_S_K,_Karimov_M_M,_Tashiyev_K_V_Axborot_xavfsizl
igi_2017
2.
Axborot Xavfsizligi asoslari : Darslik / I.M Karimov , N.A
Turg’unov . T- O’zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi , 2016
3.
F.M.Muxtarov
SH.A.Muminov,
SH.M.Asqarov
“Axborot
xavsizligiga taxdidlardan ximoyalovchi dasturiy taminot” //№ DGU
Muqobil energiya manbaalari va telekommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirishing yangi bosqichilari
Международная научно-техническая конференция «Практическое применение технических и
цифровых технологий и их инновационных решений», ТАТУФФ, Фергана, 4 мая 2023 г.
| 