131
АXBOROT TIZIMLARIGA QARATILGAN TAHDIDLARNING
TURLARI VA UMUMIY TAVSIFI.
Muxtarov Farrux Muhammedovich
Toshkent axborot texnologiyalar universiteti Farg‘ona filiali direktori
Oxunov Tohirjon Ma’murjon o’g’li
Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Farg’ona filiali assistenti
Аxborotni muhofaza qilishning maqsadi va kontseptual asoslari. Umuman
olganda axborotni muhofaza qilishning maqsadini quyidagicha ifodalash
mumkin: – axborotni tarqab ketishi, oʼgʼirlanishi, buzilishi, qalbakilashtirilishini
oldini olish; 12 – shaxs, jamiyat, davlatning xavfsizligiga tahdidni oldini olish; –
axborotni yoʼq qilish, modifikatsiyalash, buzish, nusxa olish, blokirovka qilish
kabi noqonuniy harakatlarning oldini olish; – axborot resurslari va axborot
tizimlariga noqonuniy taʼsir qilishning boshqa shakllarini oldini olish,
hujjatlashtirilgan axborotga shaxsiy mulk obʼekti sifatida huquqiy rejimni
taʼminlash; – axborot tizimida mavjud boʼlgan shaxsiy maʼlumotlarning
maxfiyligini va konfedentsialligini saqlash orqali fuqarolarning konstitutsiyaviy
huquqlarini himoyalash; – davlat sirlarini saqlash, qonunchilikka asosan
hujjatlashtirilgan axborotlar konfedentsialligini taʼminlash; – axborot
jarayonlarida hamda axborot tizimlari, texnologiyalari va ularni taʼminlash
vositalarini loyihalash, ishlab chiqish va qoʼllashda subʼektlarning huquqlarini
taʼminlash.
Аxborotni muhofaza qilishning samaradorligi uning oʼz vaqtidaligi,
faolligi, uzluksizligi va kompleksligi bilan belgilanadi. Himoya tadbirlarini
kompleks tarzda oʼtkazish axborotni tarqab ketishi mumkin boʼlgan xavfli
kanallarni yoʼq qilishni taʼminlaydi. Maʼlumki, birgina ochiq qolgan axborotni
tarqab ketish kanali butun himoya tizimining samaradorligini keskin kamaytirib
yuboradi. Аxborotni muhofaza qilish sohasidagi ishlar holatining tahlili shuni
koʼrsatadiki, muhofaza qilishning toʼliq shakllangan kontseptsiyasi va tuzilishi
hosil qilingan, uning asosini quyidagilar tashkil etadi: – sanoat asosida ishlab
chiqilgan, axborotni muhofaza qilishning oʼta takomillashgan texnik vositalari;
– axborotni muhofaza qilish masalalarini hal etishga ixtisoslashtirilgan
tashkilotlarning mavjudligi; – ushbu muammoga oid yetarlicha aniq ifodalangan
Новые этапы развития альтернативных источников энергии и телекоммуникационных технологий
Международная научно-техническая конференция «Практическое применение технических и
цифровых технологий и их инновационных решений», ТАТУФФ, Фергана, 4 мая 2023 г.
132
qarashlar tizimi; – yetarlicha amaliy tajriba va boshqalar. Biroq, xorijiy matbuot
xabarlariga koʼra maʼlumotlarga nisbatan jinoiy harakatlar kamayib borayotgani
yoʼq, aksincha barqaror oʼsish tendentsiyasiga ega boʼlib bormoqda.
Himoyalangan axborotga tahdidlar tushunchasi va uning tuzilishi.
Umumiy yoʼnalishga koʼra axborot xavfsizligiga tahdidlar quyidagilarga
boʼlinadi: – Oʼzbekistonning maʼnaviy ravnaqi sohalarida, maʼnaviy hayot va
axborot faoliyatida fuqarolarning konstitutsiyaviy huquqlari va erkinliklariga
tahdidlar; – mamlakatning axborotlashtirish, telekommunikatsiya va aloqa
vositalari industriyasini rivojlanishiga, ichki bozor talablarini qondirishga, uning
mahsulotlarini jahon bozoriga chiqishiga, shuningdek mahalliy axborot
resurslarini yigʼish, saqlash va samarali foydalanishni taʼminlashga nisbatan
tahdidlar; – Respublika hududida joriy etilgan hamda yaratilayotgan axborot va
telekommunikatsiya tizimlarining meʼyorida ishlashiga, axborot resurslari
xavfsizligiga tahdidlar. Аxborot hisoblash tizimlarida axborot xavfsizligini
taʼminlash nuqtai nazaridan oʼzaro bogʼliq boʼlgan uchta tashkil etuvchini koʼrib
chiqish maqsadga muvofiq:
Axborot; АXBOROT Tahdid obʼektlari Tahdid manbalari Maqsadlar
Himoya yoʼnalishi Himoya vositalari Himoya usullari Tahdidlar Аxborot
xavfsizligi tabiiy yoki sunʼiy xarakterdagi tasodifiy yoki qasddan qilingan
taʼsirlardan
axborotning
va
qoʼllab-quvvatlovchi
infrastukturaning
himoyalanganligidir. Kirish usullari Аxborot manbalari - huquqiy - tashkiliy -
muxandislik-texnik - fizik - apparat - dasturiy - kriptografik - oldini olish -
bartaraf qilish - toʼsish - qarshi harakat - insonlar - hujjatlar - nashrlar - texnik
tashuvchilar - texnik vositalar - maxsulotlar - chiqindilar - tanishish -
modifikatsiyalash - yoʼq qilish - raqobatdoshlar - jinoyatchilar -
korruptsiyachilar - maʼmuriy organlar - butunligiga - konfedentsialligiga -
toʼlaligiga - ruxsat etilganligiga - oshkor etish hisobiga - tarqab ketish hisobiga -
noqonuniy ruxsat hisobiga 14
Texnik va dasturiy vositalar; Xizmat koʼrsatuvchi personal va
foydalanuvchilar. Har qanday axborot hisoblash tizimlarini tashkil etishdan
Muqobil energiya manbaalari va telekommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirishing yangi bosqichilari
Международная научно-техническая конференция «Практическое применение технических и
цифровых технологий и их инновационных решений», ТАТУФФ, Фергана, 4 мая 2023 г.
133
maqsad foydalanuvchilarning talablarini bir vaqtda ishonchli axborot bilan
taʼminlash hamda ularning konfedentsialligini saqlash hisoblanadi. Bunda
axborot bilan taʼminlash vazifasi tashqi va ichki ruxsat etilmagan taʼsirlardan
himoyalash asosida hal etilishi zarur. Аxborot tarqab ketishiga konfedentsial
maʼlumotning ushbu axborot ishonib topshirilgan tashkilotdan yoki shaxslar
doirasidan nazoratsiz yoki noqonuniy tarzda tashqariga chiqib ketishi sifatida
qaraladi. Tahdidning uchta koʼrinishi mavjud. 1. Konfedentsiallikning
buzilishiga tahdid shuni anglatadiki, bunda axborot unga ruxsati boʼlmaganlarga
maʼlum boʼladi. Bu holat konfedentsial axborot saqlanuvchi tizimga yoki bir
tizimdan ikkinchisiga uzatilayotganda noqonuniy foydalana olishlikni qoʼlga
kiritish orqali yuzaga keladi. 2. Butunlikni buzishga tahdid hisoblash tizimida
yoki bir tizimdan ikkinchisiga uzatilayotganda axborotni har qanday qasddan
oʼzgartirishni oʼzida mujassamlaydi. Jinoyatchilar axborotni qasddan
oʼzgartirganda, bu axborot butunligi buzilganligini bildiradi. Shuningdek, dastur
va apparat vositalarning tasodifiy xatosi tufayli axborotga noqonuniy
oʼzgarishlar kiritilganda ham axborot butunligi buzilgan hisoblanadi. Аxborot
butunligi – axborotning buzilmagan holatda mavjudligidir. 3. Xizmatlarning
izdan chiqish tahdidi hisoblash tizimi resurslarida boshqa foydalanuvchilar yoki
jinoyatchilar tomonidan ataylab qilingan harakatlar natijasida foydalana
olishlilikni blokirovka boʼlib qolishi natijasida yuzaga keladi. Аxborotdan
foydalana olishlilik – axborot aylanuvchi, subʼektlarga ularni qiziqtiruvchi
axborotlarga oʼz vaqtida qarshiliklarsiz kirishini taʼminlab beruvchi hamda
ixtiyoriy vaqtda murojaat etilganda subʼektlarning soʼrovlariga javob beruvchi
avtomatlashtirilgan xizmatlarga tayyor boʼlgan tizimning xususiyatidir.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
F.M.Muxtarov “Davlatlararo munosabatlarda axborot xavfsizligi”
2.
F.M.Muxtarov
SH.A.Muminov,
SH.M.Asqarov
“Axborot
xavsizligiga taxdidlardan ximoyalovchi dasturiy taminot” //№ DGU
3.
https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/2652711
Новые этапы развития альтернативных источников энергии и телекоммуникационных технологий
Международная научно-техническая конференция «Практическое применение технических и
цифровых технологий и их инновационных решений», ТАТУФФ, Фергана, 4 мая 2023 г.
|
