Jadvalda keltirilgan
materia I larga asosianib, quyidagi tahlillarni
keltirish mumkin:
- ilmiy va amaliy natijalar asosida sizdirgich materiallarining
ko‘ndalang kesim yuzasi 0,30-0,35 m2 qilib belgilangan. Bunda
sizdirgich materialiarimng drenaj quvuri atrofidagi o ‘ralgan halqasining
qalinligi o ‘rtacha 0,15 m ni tashkil qilishi lozim, Ushbu shartlar asosan
transheyali drenaj yotqizuvchi
mashinalarda saqlangan, Amaldagi
sizdirgich materiallari o ‘!ehamining yuqori boMishi, transheya qazuvchi
ish jihozlariga o ‘rnatilgan tishlarning uzaytirilishi hisobiga, transheya
eni
loyihada
ko‘r-satilganidan
ortiqcha
b o iish ig a olib
keladi.
Sizdirgichning shartli o'lcham larini saqlashga transheyasi toraytirilgan,
bu ayniqsa transheyasiz drenaj yotqizuvchi mashinalarda imkoniyat
yo‘qligini kuzatish mumkin;
- mashinalarning ish unumdorligini
transheya enini kamaytirish
hamda quvvatli mashinalardan foydalanib, tezligini oshirish hisobiga
amalga oshirilgan boMsada, so-lishtirma metall sig‘imi hamda yoqilg‘i
miqdorining ko‘p sarflanishiga olib kelish bilan birga, sizdirgich
materiallarini m e’yoriy oMchamlarini kamaytirib,
qudratli mashinalarni
qo'llash yordamida yerlarni zichlashga olib keladi;
- mashinaning tortish kuchi va ishlatish jarayoniga sarflanadigan
umumiy quvvatni aniqlashdagi nazariy va amaliy olingan natijalarning
farqini
quyidagicha
asoslash
mumkin;
birinchidan
ish jihozi
o ‘lchamlarining o ‘zgarishi hisobiga transheya eni kengayib, uni
qazishga sarflanadigan kuchning oshishi bo‘Isa, ikkinchidan
drenaj
qutisini drenaj devorlarini siqishi hisobiga bo‘ladi;
- mashina dvigatelining quvvatidan to‘liq foydalanilmagan.
Bundan tashqari
transheyasiz drenaj
quruvchi
mashinalari
yordamida qurilgan drenajlar, talab darajasida qurilmaganligi hamda
gruntni ikki tomonga siqib, silliqlanishi natijasida yorilgan gruntlarning
yaxshi o ‘zaro birlashmasligi hisobiga sug‘orma suvlar ta’sirida drenajlar
yuvilib, ishdan chiqishiga sabab bo‘ladi. Ayniqsa ushbu usulda
drenajlarni yotqizishni nisbatan qattiqroq bo‘lgan gruntlarda uch to ‘rt
mashinalarni ketma-ket ulab, qo‘llash
yerning ustki qatlamlarini
zichlashga olib keladi. Transheyasiz drenaj qurishda drenaj quvurining
maksimal diametri 0,11 m ni tashkil qilishi drenajlar orasidagi masofani
qisqartirishga olib keladi. Bu esa drenaj ustki qatlamlarida sug‘orma
suvlardan, qurilgan drenajlarni yuvib ketilishini oldini olish maqsadida
himoya chegaralarini tashkil qilishni taqozo etadi. Himoya chegara-
104
larining ko‘payishi yerlardan foydalanish koeffisientini kamayishiga olib
keladi.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, respubiikamizda mavjud hamda
xorijdan olib kelingan drenaj quruvchi mashinalarga
yopiq gorizontal
drenajlarni samarali va ishonchli ishlashini ta’minlash uchun qo'yidagi
talablarga javob berishi zarur:
-
yer osti suvlarining sathi yer sathidan 2,0-2,5 mstrdan past
bo ‘lganda holda drenajni qurish kerak;
-drenaj qurish texnologiyasiga, ayniqsa qurishni drenaj nishabligiga
qarshi yo'nalishda olib borish bilan birgalikda nishablikka qat’iy rioya
qilish kerak;
-drenaj quvuri atrofidagi sizdirgich (fil’tr) materiallar qalinligini
0,10 metrdan kam bo‘lmasligini ta’minlash zarur;
-drenaj transheyalari enini 0,35-0,65 metr va chuqurligini 2,5-3,0
oraliqda boMishini ta’minlash kerak;
-drenaj quvuri va sizdirgich materiallarining sifatiga, uzluksizligiga,
m e’yordagi o ‘lchamlariga qat’iy rioya qilish zarur;
-drenaj transheyalarini grunt bilan qayta ko‘mishni maxsus
tekshiruvdan so‘ng amaiga oshirish kerak;
-drenaj transheyasidagi gruntni sifatli va
talab darajasida zichlash
zarur.
Yuqoridagi talablarga rioya qilingandagina yopiq drenajlarni
ishonchli ishlashi kafolatlanib, ulardan unumli foydalanishga imkoniyat
yaratiladi.
6.5. Tuynukli drenaj quruvchi mashinalar
Markaziy
Osiyo
mamlakatlarining
asosiy
yer
maydonlari
sug‘oriladigan maydonlar bo‘lib, bu yer maydonlarida tuproqni sho‘rini
yuvish hamda yer osti suvlarining sathini ko‘tarilishini oldini olish
maqsadida drenaj lar quriladi.
Shunday yer maydonlari borki, ular sho‘rlanmagan lekin chuchuk
yer osti suvlarining yer sirtiga ko‘tarilishi,
bu maydonlarda qishloq
xo‘jalik mahsulotlarini yetishtirish hamda yuqori hosil olish imko-
niyatini bermaydi. Bunday sharoitlarda tuynukli (sizdirgich material-
larisiz va quvursiz) drenaj quruvchi mashinalardan foydalaniladi. Bu
mashinalar chuqurligi 1,2 m gacha boMgan yer osti tuynuklarini hosil
qilib, shu tuynuklar orqali ko‘tariladigan suv sathi m a’lum muddatga
pasaytiriladi.
105
Tuynukli drenaj quruvchi m ashinaning umumiy ko‘rinishi
6 .1 3 -
rasmda ko'rsatiigan. Bu m ashina quyidagi asosiy qism iardan tashkil
topgan; mashina bazasi 5, oddiy ish jihozli tuproqni kesuvchi pichoq
3, pichoqning tubiga o'rnatilgan zanjir 2,
zanjirga ulangan konusii
silindr shaklidagi tuynuk hosil qiluvchi ish jihozi 1, ish jihozini
tortuvchi ram a 6, ish jihozini koHarib, tushiruvchi gidrotsilindr 4 dan
tashkil topgan.
