55
- inflyatsiya va valyuta kurslarining o’zgarishiga kuchli bog’liqlik;
- transport xarajatlaridagi farqlar;
- taqsimot kanallariga sarflanadigan xarajatlardagi farqlar.
Strategik qiymatli tahlilda asosiy etibor Korxonaning o’z raqiblariga nisbatan
qiymat pozitsiyasiga qaratiladi. Bunday tahlilning birlamchi tahliliy yondashuvi
qiymat zanjirini yasash bo’lib, ushbu zanjir xom ashyodan pirovard istemolchilarning
narxlarigacha bo’lgan qiymat manzarasini aks ettiradi (4.2-jadval).
Ushbu jadval
xarakatlar/xarajatlar zanjirida raqobatchi Korxonalar bir-biridan eng katta farq
qiladigan uchta asosiy soha borligini ko’rsatadi: ta’minot sohasi,
taqsimot
kanallarining ilg’or qismlari, kompaniyaning o’z ichki faoliyati.
Agar Korxona
zanjirning orqa yoki oldingi qismlarida raqobatbardoshlikni kuldan boy bersa, u
raqobatbardoshlikni tiklash maqsadida o’z ichki xatti-xarakatlarini o’zgartirishi
mumkin.
Qiymat bushliqlari asosan zanjirning orqa qismida yotsa,
Korxona quyidagi olti
xil strategik xatti-xarakatlarni amalga oshirishi mumkin
26
:
- yetkazib beruvchilar bilan o’zi uchun qulay narxlar tug’risida kelishib olishi;
- yetkazib beruvchilar bilan ularning xarajatlarini kamaytirish maqsadida ish olib
borishi;
- moddiy xarajatlarni nazorat qilish uchun orqaga tomon integratsiyalanishi;
- arzonroq o’rinbosar tarkibiy qismlardan foydalanishga urinishi;
- taqsimotning narxlari maqbo’l bo’lgan yangi manbalarini topishi;
- zanjirning boshqa qismlarida tejamkorlik evaziga farqni kamaytirishga urinishi
mumkin.
Qiymat bo’yicha raqobatbardoshlikning boy berilishiga sabab zanjirning ichki
sohalarida bo’lsa, quyidagilarni amalga oshirish maqsadga muvofiqdir:
- byudjetning ichki moddalarini taftish qilish;
- ishchilarning va qimmatbaho asbob-uskunalarning
mexnat unumdorligini
kutarishga urinish;
- ba’zi texnologik jarayonlarni Korxonaning o’zida emas, balki chetda bajarish
foydaliroq bo’lish-bo’lmasligini o’rganib chiqish;
- resurslarni tejovchi texnologik yangiliklarni investitsiyalash;
- qiymatning xavf tug’dirayotgan tarkibiy qismlarini ishlab chiqarish va asbob-
uskunalarga yangi investitsiyalar ob’ekti sifatida ko’rib chiqish;
- mahsulotning qiymatini kamaytirish maqsadida uni yangilash va xokazo;
Korxonaning raqobat pozitsiyasi kuchini baholash
27
.
Qiymat, raqobat pozitsiyasini baholashga qo’shimcha
ravishda kompaniyaning
raqobat pozitsiyasi va raqobatchilik kuchini umumiy tahlil qilish xam talab qilinadi. U
quyidagi savollarga javob berishi kerak:
- Korxonaning bugungi raqobat pozitsiyasi qanchalik kuchli?
- bugungi strategiyadan foydalanilganda raqobat pozitsiyasining qanday
o’zgarishini kutish mumkin?
- Korxonaning qanday raqobat ustunliklari bor?
Korxonaning raqobat prozitsiyalarini baholash uchun muvaffaqiyatning asosiy
omillari bo’yicha balli baholar shkalasidan foydalaniladi.
Bunda Korxona va uning
raqiblari bo’yicha ana shunday omillar solishtirib kuriladi (4.3-jadval).
26
Strategic Management concepts and cases. Arthur A. Thompson. Jr. A.J Strikland.p.144
27
Strategic Management concepts and cases. Arthur A. Thompson. Jr. A.J Strikland. p.151
56
Umumiy qoida: kompaniya o’zining raqobatdagi kuchli jixatlarini ko’paytirib
borishi va o’zining raqobatchilikdagi zaif jixatlarini ximoya qilishi kerak. U o’z
strategiyasida o’zining kuchli jixatlariga tayanishi va zaif jixatlarini mustahkamlashga
oid chora-tadbirlarni kurishi lozim.
Ayni paytda raqiblarning kuchli jixatlari reytingi xujumning qaysi tomondan
bo’lishini va aksincha, raqiblarning zaif tomoni qaerda ekanligini ko’rsatadi.
Agar aynan kompaniya raqobatda kuchli bo’lgan jixatlarda raqiblar zaif bo’lsa,
ushbu vaziyatdan foydalanib qolish chora-tadbirlarini kurish lozim.
