49
bilmasa, kompaniya Galaba qozonolmaydi. Bu boradagi
raqobat kurashi quyidagi
yo’nalishlarda olib boriladi
21
:
1-
Raqiblar strategiyasini aniqlash. Buning uchun
raqib
kompaniya
faoliyatining asosiy iqtisodiy ko’rsatkichlari, uning bozordagi mavqei,
strategik
maqsadlari raqobat strategiyasi o’rganiladi.
2-
Kelajakda
tarmoqning
yetakchisi
bo’lishi y’ki
yetakchi
bo’lgan
Korxonalarni aniqlash. Buning uchun
xar
bir
korxonaning
potentsial
imkoniyatlarini o’rganib ularning ichidan boshqalardan o’zib ketish y’ki o’zib
bo’lgan korxonalar belgilanadi. Kelajakda qaysi korxonalar o’z mavqeini
yo’qotadi , qaysi biri yetakchi bo’lishi mumkinligini to’g’ri belgilash korxonaning
strategiyasini tuzishda muxim axamiyat kasb etadi.
3-
Raqiblarning keyingi qadamini oldindan ko’ra bilish. Agressiv raqib
odatda qandaydir yangi strategik qadam qo’yadi. O’zining bozordagi mavqeidan
qanoatlanadigan korxonalar esa amaldagi strategiyasini saqlab turadi. Omadsiz
korxonalarning axvoli shu qadar yomon bo’ladi-ki, ular yaxshi o’ylanmagan
bo’lsa xam xujumga o’tishga majbur bo’ladilar.
Raqibning keyingi qadamini oldindan aytib berish uchun o’sha kompaniyadagi
vaziyatni
raxbariyatning kayfiyatini, ularning fikrlash tarzini bilish lozim. Raqib
xaqida axborot yig’ishga qaratilgan razvedka faoliyati uning xarakatlarini oldindan
bilish va samarali qarshi choralar ko’rish imkonini beradi.
Muvaffaqiyatning asosiy omillari (MAO) - muayyan tarmoqdagi moliyaviy va
raqobatli muvaffaqiyatning asosiy belgilovchi omillaridir. Ularni aniqlash
- strategiya
ishlab chiqishning asosiy yo’nalishlaridan biridir. Ular strategiyani ishlab chiqishda
hal qiluvchi rol o’ynashi mumkin, biroq ular turli tarmoqlarda turlicha bo’ladi. Odatda
bir tarmoqqa shunga o’xshash uch-to’rtta omil xarakterli bo’lib, ularning bir-ikkitasi
eng muhimi bo’lib, tahlilning vazifasi ularni aniqlashdan iborat bo’ladi.
Quyida MAOning turlari va ularning tarkibiy qismlari sanab o’tilgan
22
:
1. Texnologiyaga bog’liq omillar:
- ilmiy tadqiqotlarning saviyasi;
- ishlab chiqarish jarayonlarida innovatsiyalarga qodirlik;
- mahsulotda innovatsiyalarga qodirlik;
- mazkur texnologiyada ekspertlarning roli.
2. Ishlab chiqarish bilan bog’liq omillar:
- kam xarajatli ishlab chiqarishning samaradorligi (ishlab chiqarish ko’lamidan
tejash, to’plangan tajriba samarasi);
- ishlab chiqarish sifati;
- yuqori fond qaytimi;
- ishlab chiqarish xarajatlarning kam bo’lishi, kafolatlanadigan xolda
joylashtirilishi;
- tegishli malakali ishchi kuchi bilan ta’minlash,
- yuqori mexnat unumdorligi (ayniqsa ko’p mehnat talab qiladigan sohalarda);
- arzon loyixalashtirish va texnik ta’minot;
- ishlab chiqarishning model va o’lchamlarning o’zgarishiga moslashuvchanligi.
3. Taqsimlash bilan bog’liq omillar:
- distribyutorlar/dilerlarning qudratli tarmog’i;
21
Strategic Management concepts and cases. Arthur A. Thompson. Jr. A.J Strikland.p. 120
22
Strategic Management concepts and cases. Arthur A. Thompson. Jr. A.J Strikland. p.124
50
- chakana savdodan tushadigan daromadlar extimoli;
- kompaniyaning o’z tarmog’i;
- tez yetkazib berish.
4. Marketing bilan bog’liq omillar:
- savdoning yaxshi sinalgan, tekshirilgan usuli;
- qulay, arzon servis va texnik xizmat ko’rsatish;
- xarid talablarini aniq qondirilishi;
- tovarlar diapazonining kengligi;
- tijorat san’ati;
- jozibali dizayn va upakovka ;
- xaridorlar uchun kafolatlar.
5. Malakaga bog’liq omillar:
- noyob istedodlar;
- sifatni nazorat qilish «nou-xau»si;
- loyixalash sohasidagi ekspertlar;
- texnologiya sohasidagi ekspertlar;
- aniq va sodda reklama qilish qobiliyati;
- ITTKI bosqichida ishlab chiqarish natijasida yangi mahsulotlarni xosil qilish va
ularni tez bozorga olib chiqa olish.
6. Tashkilotning imkoniyatlariga bog’liq omillar:
- oliy darajadagi axborot tizimlari;
- o’zgarib turgan bozor sharoitlariga tez moslasha olish qobiliyati;
- boshqaruv maxorati va boshqaruv sohasidagi «nou-xau»larning mavjudligi.
7. MAOning boshqa turlari:
- ijobiy imidj va obro’;
- o’zini peshqadam deb xis qilish;
- qulay joylashuv;
- xushmuomala va muloyim xizmat ko’rsatish;
- patent ximoyasi;
- umumiy xarajatlarning kamligi.
Bundan
tashqari, tarmoqning jozibadorligiga umumiy baho berish lozim
(«Menejment asoslari» kursiga qarang)
Muvaffaqiyatning kalit omillari (M.K.O)-bu raqobatbardosh
bo’lish va
moliyaviy barqarorlikka erishish uchun rorxona ta’minlashi lozim bo’lgan raqobat
imkoniyatlari va faoliyat natijalaridir. M.K.O
shunday omillarki, ularga korxona
aloxida etibor berishi kerak, chunki ular korxonaning muvaffaqiyati yoki
muvaffaqiyatsizligini belgilab beradi. Masalan: pivo
sanoatida ishlab chiqarish
quvvatlarining to’liq bandligini ta’minlash shunday omilga kiradi. (bu ishlab
chiqarish xarajatlarini minimallashtirib beradi) M.K.O xar bir tarmoqda o’ziga xos
xususiyatga , ko’rinishga ega bo’ladi. Ayrim tarmoqlarda MKOlar 3-4ta bo’lishi
mumkin, lekin xal qiluvchi axamiyatga 1 yoki 2 tasi ega bo’ladi.
Tarmoq va undagi raqobat tahlilining pirovardida tarmoqning jozibadorligi
aniqlanadi. Buning uchun quyidagi ko’rsatkichlar asos qilib olinadi:
A-tarmoqning o’sish imkoniyatlari
B-xarakatlantiruvchi
kuchlarning
tarmoqqa
ijobiy
yoki
salbiy
ta’sir
ko’rsatishi:
V-Tarmoqqa yirik korxonalarning kirish (chiqish) imkoniyatlari:
G-Talabning barqarorligi:
23
Strategic Management concepts and cases. Arthur A. Thompson. Jr. A.J Strikland.p.128
51
D-Raqobat kuchlari ta’sirining kuchayishi yoki zaiflashishi:
E-Tarmoq oldida turgan muammolarning jiddiyligi:
J-Tavakkalchilik va noaniqlik darajasi:
Z-Raqobat
natijasida tarmoqdagi
daromad darajasining pasayishi
yoki
ko’tarilishi.
